ПАЛАЛАРЫ ЧӦЛЕГ ПОЛЧА
18.01.2019
Хабарлар
ТОЛМАШОВТАРНЫҢ ынағ сӧбірезі
Сӧбіре - чуртас ӧзені. Асхыс аймаандағы Индіркі Тӧӧ аалның чуртағӌызы Мария Владимировна Толмашова читі пала ӧскірче.
Чуртаста іди киліс парған, Мария Толмашованың хонғаны ах чарыхтаң ирте парыбысхан. Че улуғ сӧбіре, ынағлазып, чуртастағы сидіксіністерні турыстығ тобырча.
- Мария Владимировна, іҷе-пабаңардаңар чоохтап пиріңер.
- Пабам - Владимир Михайлович Торбостаев, іҷем - Наталья Субботовна, хыс фамилиязы - Субракова. Олар студент тузында, танызып, хоных хонғаннар. Мин тӧреенімде, іҷе-пабам ӱгреністерін тоосхалах полғаннар. Олар пис пала ӧскір салғаннар. Іҷем, институтта англия тілі ӱгретчізіне ӱгреніп, школада олох специальностьча тоғынча. Пабам - хакас тілі паза литература ӱгретчізі. Амды ол тынағда.
Мин, 1999 чылда школа тоозып, Хакас хазна университедінің сын наукалар паза математика институдының факультедінзер ікі хати сыныхтағлар ирткем, че кір полбаам, ікі балл читпеен. Анаң Евгений Толмашовнаң хоных хон салғам. Паза ӱгренерге кірбеем. Пастағы пала тӧреенде, ӧӧн кӧстег сӧбіре паза сӧбіре часказы полыбысхан.
- Хада хонғаныңардаңар чоохтап пиріңер. Хайдағ кізі ол полған?
- Хонғаным Евгений Толмашов ачых-чарых кӧңніліг, хормачы кізі полған. Хырыс-табыстарға хынмаҷаң, ай-пораан тӱспеҷең. Тыс пілбес кӱлӱк кізі полған. Ибдегі мал-хусты ӧскіріп, пос хониин тилідерге кӱстенҷең. Інектер, ӧскілер, сосхалар паза таңахтар илееде тутчаң полғабыс.
Палаларға хынҷаң паза паарсаҷаң. Олар даа ағаа хынҷаңнар. Палаларнаң хынып айғасчаң, оларны мал-хус аразында хайынарға кӧніктірҷең. Чахсы пілісчеңнер. Хонғаным ӱреен соонаң мал-хус таа хызырыл парған. Амды піс палаларымнаң пос хониин хатап кӧдірчебіс.
- Амғы сидік туста хайди сірер ол син пала табарға чаратхазар?
- Хазинемнің хыйға чооғы сағызыма кірче: «Тӧреен паланың чуртаста позының ӱлӱзі пар полча. Род хозыларға кирек. Сӧбіре улуғ полза, ол часкалыға саналча». Мин дее, хонғаным даа улуғ сӧбіреде ӧскебіс. Аннаңар, Оӧркі чайаан нинҷе пала пирер, ол син пала ӧскірерге чаратхабыс.
- Нименең айғасчазар?
- Амды, хазиим уйан полып, тоғынминчам, че иб аразында хайынып, иир чит килгенін сизінмин дее халчам. Иртен турып, палаларға каша пызырчам. Олар даа ирте усхунчалар, мин чиис тимнепчеткен аразына тӧзектерін чыы тарт салчалар. Школаа тимненчелер. Азыранып алып, школаа парчалар. Улуғлары ӱгренерге чӧрібісселер, піс кічиинең ибдегі хайыныснаң маң чохха тӱсчебіс. Анаң, тізең, обедке ас-тамах тимнир тус чит килче. Пістің сӧбіребіс азыранған соонаң ідіс-хамыс чуурына илееде тус парыбысча. Аннаңар піс кічіг оолғым Рустамнаң ӧӧнінде кухняда тус иртір салчабыс. Маң полза, тӱк иирчем. Оскі, хой тутчабыс нооза. Носкилер палғапчам. Хонғаным чохта сидік пілдірче, прай тоғыс паза нандырығ минің иңніме артылча. Палаларым ӧсчелер, олар чахсы полысчы полчалар.
Палалар иб аразында хайыныбысхан соонаң тасхар ойнирға парчалар. Киліп, ибдегі тоғыстарын итчелер. Сидіксінчетселер, полысчам. Палалар ӧӧнінде прай нимені пос алынҷа итчелер, мин оларны кӱстебинчем. Пос кӧңнінең толдырған тоғыстары чахсы килісче.
- Сірер, кӧп палалығ сӧбіре чіли, хайдағ мина полызығларынаң тузаланчазар?
- Улуғ сӧбірелерге одың алған ахчаның чардығын хазна компенсациядаң айландыр пирче. Піс аннаң тузаланчабыс.
Федеральнай іҷе капиталына 2015 чылда тура алғабыс, амды анда чуртапчабыс. Регион іҷе капиталынаң тузаланғалахпыс. Ол ахчаа тураны алғыдыбызарға сағыс тутчабыс. Пістің улуғ сӧбірее кухняда орын асхынах пілдірче, аннаңар хоза пӱдірербіс.
Аалда олған сады чохтаңар, кічіг оолғым ибде одырча. Аның ӱчӱн мағаа ахча тӧлелче. Ідӧк кӧп палалығ сӧбірелерге, палаа алты час толғанҷа, имнерні тикке аларға чарир. Че ол полызығнаң тузаланарға киліспинче, пала ағырыбысса, айланзабыс, кирек имнер чох ла полча, аннаңар пос ахчазына алчабыс.
- Палалар нименең айғасчатханнаңар чоохтап пиріңер.
- Тун оолғым Максим 18 час толдыр салған. Школа тоозып, Асхыстағы 18 № ПУ-да пӱдірігҷее ӱгренче. Школада ӱгренчеткенде, аар атлетиканаң айғасчаң. Яна хызым 10-ҷы класста ӱгренче, ол ідӧк
аар атлетиканаң айғасчаң, че аның харах оды кинетін уйан пол сыххан. Имҷілер андағ спортнаң айғаспасха чӧп пиргеннер. Ол тренировкаларға хынып чӧрҷең. Пістің олғаннарға спорт секцияларын хонҷых ааллардағы тренерлер апарчалар. Истегі тренер Владимир Михайлович Еркибеев, киліп, палаларны аар атлетикаа кӧніктірче. Виктор Еремеевич Кичеев, киліп, футбол кружогын мында иртірҷең. Амды ол школада физкультура урогын паза футбол кружогын апарча.
Леонид 8-ҷі класста ӱгренче, музыкаа тартылча. Ол ӱбӱрҷең инструментнең, альтнаң, ойнаҷаң. Ус чул аалдаң Александр Кадрович Канзычаков киліп, олғаннарны музыка школазынзар позының машиназынаң тарт чӧріп, кӧг тиріглерінең ойнирға ӱгретчең. Олох сольфеджио уроктарын апарҷаң.
Светлана хызым 5-ҷі класста ӱгренче, Иосиф оолғым - 3-ҷі класста. Айсіли - 1-ғы класста. Олар кружоктарға ам даа чӧрбинчелер. Кічии Рустам пис частығ. Миннең хада ибде полча.
Пістің школадағы суғ сыныхтағлар соонаң санитарнай кирексіністерге киліспинчеткені ілезіне сығысхан. Аны ізерге дее, аннаң ас-тамах тимнирге дее чарадылбинча. Аннаңар школадағы столовай онҷа чыл тоғынминча.
- Сірернің сӧбірее кӱскӱзін Хакасия правительствозының сыйии читірілген. Ол - сигіс орыннығ микроавтобус. Ол сыйыхтаңар чоохтап пиріңер.
- Август айда пістің сӧбіренің пічіктерін Асхыстағы социальнай арачыланыс управлениезі сурыбысхан. Палаларның чидіглерін киречілепчеткен пічіктерні прай пирерге сурынғаннар. Оларны, чыып, пирібіскем. Ол пічіктер микроавтобус алар тееске турарға киректелгеннер. Пастап ӧрін парғабыс, микроавтобус аларбыс тіп, че тус иртче, сығдыратпинчалар. Анаң піске пирілбес тіп сағын салғабыс. Ноябрьда, тізең, ӧріндіргеннер. Піс прай сӧбіренең сыйыхха парғабыс. Палаларның ӧрінізі пу чир полбаан. Мин, тізең, 2017 чылда ниикке чӧрҷең машина правазына ӱгреніп алғам. Амды микроавтобустығ позым чӧрчем.
Палалар хайдар тынанарға парардаңар пӧгіннер турғысчалар. Кічіг палалығ улуғ сӧбірелерге транспорт чох сидік, аннаңар, автомобиль парда, уғаа чахсы. Туғаннар ааллап алай тӧреен кӱннеріне хығырзалар, палаларнаң сығарға сидік полҷаң, ам ол сурығ пӧгіл парған. Ааллап парарға машина чаллирға киректелбес, піс прай сӧбіренең пар поларбыс.
- Сірер аалның халых чуртазында ӧткін араласчазар тіп искем...
- Пістің аал чуртағҷылары ынағ чуртапча. Аалда ӱлӱкӱннер иртірілчетсе, прайзы даа аралазарға кӱстенче. Ас-тамах тимнирінде, стол саларында араласчам. Пірееде ырлабызарға даа килісче. Хакас ӱлӱкӱннерін паза даа пасха пайрамнарны иртірерінде араласчам.
СӦС СОО: Мария Толмашова читі паланы чалғызан ӧскірче. Андағ іҷелерге чуртаста кӧп сидіксіністер тобырарға килісче, аннаңар, минің кӧрізімнең, олар поғдархасха турыстығлар.
Автор :
Чоохтасхан Наталья ТЮКПЕЕВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
Кӱн таңмазы