ХУУ ПАСТАР НИМЕДЕҢЕР ЧООХТАПЧАЛАР?
30.01.2019
Хабарлар
Пілерге чапсых. Ағбанда Л.Р.Кызласовтың адынаң чир-суғ ӱгренҷең музейде пасхаӌыл кӧзідіг азылды. Ол «17 хуу пас паза пір тіс алай Кізі тус хоостыра хайди алысхан» адалча.
Москвадаң ағылған кӧзідіг сала пасхаҷыл оңдайнаң пасталған - хоосталған хып-хызыл яблоколардаң. Нинҷе-нинҷе миллион чыл мының алнында чуртаан пурунғыларыбыс, андада олар постарының хыриларында ӧткін хайынысчатхан аймах обезьяналардаң сала даа пасхалалбинчатханнар, пастағызын на яблоко чіп кӧргеннер.
Кӧңнілеріне кірген осхас.
- Чир ӱстӱнде чуртас чылығ Африкада пасталғаны амғы туста ікінҷілес ағылбинча. Андада пістің пурунғыларыбыс килкім динозаврларның азахтары аразында путхалыс чӧрӌеңнер. Пасхлат салбас ӱчӱн, ағастарзар сыхханнар. Анда яблоколар хызарысчалар, - хынығ чооғын узаратча Москвадағы К.А.Тимирязевтің адынаң хазна биология музейінің улуғ наука тоғынҷызы Надежда Пантюлина.
Пу сӧстерні хығырып, піреезі сағынча полар: «Яблоколар паза 17 хуу пас - хайдағ палғалыс?» Мында кӧні палғалыс - пасха обезьяналарның хыринда пістің пурунғыларыбыс яблоко тадылығ фрукт полчатханын постарына тӧӧйлерге читір пирерге харасханнар. «У-у, хайдағ тадылығ!» - ӱнненгеннер бе алай холларынаң аны хайди чиирге киректелгенін кӧзіткеннер бе - пілбес. Че ол тустаң сығара пурунғыларыбыс обезьяналардаң пасхалалып пастааннар.
- Ноға 17 хуу пас паза пір тіс пе? Пурунғыдаң сығара кізі ома-оңдайына чидіп алар ӱчӱн кӧп алызығ ирткен. Хуу пастың даа, миистің дее кӧрімі алыс турған. Че кізі тізі алызығ чох халған, - чарытча кӧзідіг ноға іди адалчатханын Надежда Пантюлина.
Надежда Анатольевнаны нинҷе дее истерге чарир. Позының тоғызына тың хынчатханы, хабарҷыларның хайдағ даа сурығларына толдыразынаң, пасха-пасха кӧзідімнер ағылып, нандырчатханы анзын чахсы киречілепчеткен. Анын сӧстерінең, пӱӱнгі дее кӱнде ученайлар хынығ істезіг-сыныхтағлар иртірчелер.
Мында пір кӧзідім уғаа чапсых пілдір парған: амғы кізінің паза шимпанзенің 2-3 частығ палаҷахтарына тӧӧй ойнаҷахтар пиріп, хайди поларларын кӧрчелер. Кізі палазы сах андох тура пӱдір сыхча, алнында чатчатхан кубиктернең тузаланып. Шимпанзе палазы ідӧк хылынча, ниме-де пӱдірерге харасча. Хаҷан халғанҷы кубик тузаланылза, ӧрінгеннеріне аахтасчалар, ағахтаныс чӧрчелер, пасхазына махтанчалар. Че 3 час ирт парза, кізі палазынын миизі аны наа хаалағларға кӧӧктірче, ӧзіс чолынзар кирче. Шимпанзе палазы олох синде халча.
- Муңарлап, миллионнап чыллар аразына кізі хайди алысханын кӧзітчет кен істезіглер толдыра. Мында полған на ученайның позының кӧрізі, сағызы. Піс оларнаң талазарға сағынминчабыс. Алныбыста пасха пӧгін - хуу пастар алысханы хоостыра кізі ӧзізін кӧзіт пирері, - чарытча Надежда Пантюлина.
17 хуу пас - кізінің 17 ӧӧн алызығларын кӧзітчеткені. Пу сан, анзы ідӧк тее пілдістіг, полған на кізінің кӧрізі хоостыра кӧп алай асхынах саринзар алызып одырар оңдайлығ. Аннаңар пу сурығ хоостыра нинҷе дее талазарға чарир, че полғаны ла позы орта сағынчам тіп чарат салар.
Кӧзідігнің ӧӧн пӧгіні - кізі пазының ӧӧн кӧрімі ирткен муңарлап чыллар аразына хайди алысханын кӧзіт пирері. Хазнабыстың аймах пулуңнарынҷа кӧзідігліг чӧрер оңдайны К.А.Тимирязевтің адынаң хазна биология музейі Москваның культура департаментінің мариинда чиңіс тутхан сылтаанда алған. Мындағ чапсых, тузалығ кӧзідігні тимнирінде МГУ-ның биология паза антропология факультедінің ученайлары маңат полызығ пиргеннер, наукадағы халғанҷы кӧзідім-чидіглернең ӱлескеннер. Кізі хайди алысчатханын, хайдағ чол ирткенін пӱӱнгі дее кӱнде матап істесчелер.
Хуу пастарны тимнирінде саблығ ученай-антрополог Михаил Герасимовтың кӧзідімнерінең тузаланғаннарын алынҷа таныхтапчалар. Аның кӧрізінең, пістің пурунғыларыбыс 7 миллион чыл мының алнында обезьяналардаң пасхалалып-пӧліліп пастааннар. Азахха пазып, кӧні пас чӧреріне ортымахти 4 миллион чыл хорадылтыр. Тиріглернең орта тузаланарына пазох 2 - 2,5 миллион чыл парыбыстыр. Обезьяналар, тізең, олох синде халғаны таныхталча.
Автор :
Анатолий СУЛТРЕКОВ
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 |
13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 |
20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 |
27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде