СИДІКСІНІСТЕРНІ ТОБЫРАРҒА КИРЕК
05.02.2019
Хабарлар
Министрнең чоохтазығ. 2018 чылның декабрьынаң сығара Хакасияның культура министерствозынаң Леонид Валентинович Ерёмин устапча. Піс наа устағчынаң, тоғазып, культураның ағырсымнығ сурығларын, Хакасияның ӧӧн музейінің тоғызын ӱзӱргебіс. Ідок «Культура» национальнай проекттеңер, республика филармониязының концерт залынаңар, хакас театрлардаңар чоох парған
- Леонид Валентинович, кибір хоостыра позыңардаңар хысхаӌахти чоохтап пиріңер.
- Тореен чирім Белоруссиядағы Кобрин город полча, че олған тузым Ставрополь крайында ирткен, андох школа тоосхам. Анаң ӱгредиимні Санкт-Петербургтағы культура академиязында алғытхам. Специальность хоостыра - музееведпін. Хакасияда пастағызын на мағаа 1990 чылда археология практиказы тузында поларға киліскен. Пурунғыдаң хайраллалған хумартхылар, хакас чонның культуразы хайхатханнар. Андадох тигір алтындағы музейні тостирінеңер сағыс тӧреен. Ол сағысты 1996 чылда Асхыс аймаандағы Казанов аалда чуртасха киргем. Пӱӱл «Казановка» музей-заповедник 23 чылын таныхтир.
2001 - 2004 чылларда мин культура министрінің пастағы орынҷызы полып істенгем, ідӧк мағаа хумартхылар хайраллирынаң айғазарға киліскен. Халғанҷы чылларда «Казановка» музейде наука тоғынҷызы полғам. Пӱӱнгі кӱнде культура министрінің тоғызын толдырчам.
- Хакасияның амғы правительствозынаңар кӧп чоох парча. Министерст-воведомстволарның устағӌыларына кізілерні ӧӧнінде марығ хоостыра таллапчалар. Сірер чи пу тоғысха хайди кіргезер?
- Пічіктер пиріп, марығ иртерге киліспеен, мині пу тоғысха хығырып алғаннар. Че министерствоның тоғызынаң чахсы таныс полбаан ползам, ынабасчыхпын, неке. Ідок минің коңніме республиканың амғы правительствозы кірче. Хакасия пазы Валентин Олегович Коноваловтың устаанынаң республика ӱлгӱлері чонның чуртазын чахсыландырарға костегліглер. Республика пазының пастағы орынҷызы Андрей Серафимович Асочаков - тӧреен чиріне тӱгеде пирін салған кізі. Олар, хада-пірге тоғынып, чон чахығларын толдырарға кӱстенчелер. Позым республиканың культуразына туза ағыларбын тіп ізенчем.
- Леонид Валентинович, культура министрі полыбызып, хайдағ сурығларны иң пурун пӧгерге сағынчазар?
- Минің корізімнең, хайдағ даа тоғыста пастағы орында кізілер полчалар. Аннаңар амғы туста ӧӧн погін - республика учреждениелері ӧмелерінең танызары. Специалисттернең чоохтазып, оларның тоғыс оңдайларынаңар, сидіксіністерінеңер піліп аларға кирек. Ағырсымнығ сурығлар ілезіне сығысса, министерство ол учреждениелерге полызар оңдай тілир.
Улуғ хайығда региондағы паза федеральнай программаларны тутчабыс. Олар піске культура сферазынзар ахча тартып аларға оңдай пирчелер. Мында иң пурун «Культура» национальнай проекттеңер чоох парча. Анда аралазып, илееде сурығны погібізерге чарир. Ідок тӱрчедең 2020 чылға бюджетті тимнеп пастирбыс. Таныхтирға кирек, министр тоғызына килгенімде, 2019 чылда бюджет алыл парған полған, погіннер турғызыл парғаннар, анзын амды алыстыр полбассың. Че пазағы чылда хайди даа хакас тілін паза национальнай культураны хайраллир мероприятиелерні иртірерге кирек.
- «Культура» национальнай проекттеңер чоох парыбысханда, хайди ол Хакасияда чуртасха кирілер? Аны хоостыра алты чыл аразына нинҷе ахча тартып аларға пӧгінчезер?
- «Культура» национальнай проект хоостыра регионнарзар ахча ікі оңдайнаң кірер. Пастағызы ол субсидия полча, ікінҷізі - гранттар марии. Субсидия оңдайынаң Хакасияа 2024 чылға теере 454 миллион салковай пирілер. Ол ахча ӧӧнінде аалларда культура тураларын пӱдіреріне, тиксі тыхтағ тоғыстарына парыбызар. Чоохтирға кирек, субсидия оңдайынаң национальнай проектте кӧрілген ахчаның 23 %-ін не тартып аларға чарир, халған 77 %-ін культура учреждениелері, проекттер тимнеп, утып аларға киректер. Республиканың культура сферазында таланттығ, откін кізілер істенчелер, олар грант марығларында чиңіс тударлар тіп ізенчем. Проекттер тимнирі - ол улуғ тоғыс. Пірееде прай кӧңнің салып, тусха айабин, аны тимнепчезің, че грант мариин утып полбинчазың. Кізілернің тоғыстары тикке парбазын тіп, министерстводағылар пасха программаларны тілирлер. Козідімге, пӱӱнгі кӱнде «Тӧреен чирімнің культуразы» программа маңнаныстығ тоғынча, ідок аймах фондтар марығлар иртірчелер.
- Леонид Валентинович, 2019 чылда национальнай проект хоостыра хайдағ аалларда культура туралары пӱдірілер?
- Пӱӱл субсидия оңдайынаң 48 миллион салковай кірерге кирек. 30 миллион салковайға Алтай аймаандағы Ызых поселокта Культура туразы пӱдірілер. Ідок наа объект Пии аймаандағы Будёновка аалда турыбызар. Герасимов аалдағы Культура туразында, тізең, тиксі тыхтағ тоғыстары иртірілер. Ол аал Алтай аймаанда орныхча. 2020 чылда 250 миллион салковай «Нымах» кӧклӧ театрында иртер тыхтағ тоғыстарына хорадылар. Олған паза кӧклӧ театрларының кирексіністері ідок «Культура» национальнай проектсер кірчелер.
- Хакасияда тӧрт театр. Тиксі тыхтағ тоғыстары Орыс драма театрының туразында пасталыбысхан, пазағы чылда «Нымах» нааӌылалар. Анзы ӧріндірче. Че А.М. Топановтың адынаң Хакас драма театрының амға теере алынҷа туразы чоғыл, «Читігенге» дее ойыннарны С.П.Кадышевтің адынаң культура кінінде кӧзідерге килісче. Ол сурығларны пӧкчең оңдай пар ба?
- Пічіктернең танысханда, Хакасияның ӱлгӱлері дее, культура министерствозы даа пу сурығларны пӧгерге кӱстентірлер. 2012-2013 чылларда Хакас драма театрына Ағбанның 8-ҷі микрорайонында чир пирілген, тураның проекті тимнелген. Ахча чидіспин алай пасха сылтағнаң ноға-да пӱдірігні пастабааннар даа. Министерствоның кӧрізінең, пу сурығны хайди даа пӧгерге кирек. А.М.Топановтың адынаң Хакас драма театры республикада иң пурун тӧстелген театр полча. Аннаң Хакасиядағы театрларның сабланызы пасталған. Пӱӱл піс пазох, пічіктер тимнеп, 2022 чылға федеральнай инвестиция программазынзар (ФАИП) кірерге кӱстенербіс. Театрның туразын 2022 чылда пӱдірерге пастазалар, чахсы полар. Азынада сананыстар хоостыра, ол 860 миллион салковайға тур парарға кирек. Пӱдірігде наа технологиялар кирілчелер, аннаңар объекттің паазы алыспас тіп ізенчем. ФАИП-сар кір полбазабыс, пасха программалар тілеп, чардыхти даа театрны пӱдірербіс.
«Читіген» театр Сибирьнің иң саблығ театрларының санына кірче. Аның омезі, фестиваль-марығларда аралазып, тӧреміл сыйыхтығ орыннарға турысча. Артисттерге ідок тоғыс оңдайларын чахсыландырарға сағынчабыс. Піс оларға ойыннар кӧзітчең сценаны таап пирерге пӧгінчебіс. Че ол сурығ читіре погілгелек.
- Республиканың музей-культура кіні 2016 чылда тоғынып пастаан, че ол тустаң сығара аннаңар чоохтар тоозылбинча. Хайди санапчазар, кирек пе республикаа мындағ улуғ музей? Сынап па аны прокуратура чабызар оңдайлығ? Хаӌан Хакасияның ӧӧн музейінде тӧреміл тоғынчатхан экспозициялар азыларлар?
- Хакасияның ӧӧн музейінің наа туразы тузаланысха кирілгені танығлығ кирек полған. Музей тоғынҷылары анда иптіг тоғынарлар тіп ізенгеннер. Че, хомзынысха, кирек пасха оңдайнаң парыбысхан. Таныхтирға сағынчам, мында пӱдірігҷілернің пырозы улуғ. «Монолитстрой» ООО тураны салбыр пӱдірген сылтаанда, культура учреждениезінеңер кӧп чоох парча. Хакасияның ӧӧн музейінің устағ-пастаа, чарғызар айланып, пӱдірігҷілерні нандырыға тартарға кӱстенче. Чарғының чарадии хоостыра «Монолитстрой» ООО музей-культура кінінің хырын алыстырыбызарға кирек, че пӱдірігҷілер тоғыстарын идерге маңзырабинчалар. Аның ӱчӱн Ағбанның прокуратуразы турада читпестер тӱзеділгенҷе, закон хоостыра, музейні 90 кӱнге чабызар оңдайлығ.
Хакасияа мындағ улуғ музей-культура кінін пӱдірерге кирек полған ма? Ол сурығны мағаа удаа пирчелер. Минің кӧрізімнең, республиканың музей-культура кіні пӱдіріл парғаны уғаа чахсы. Че аннаң орта тузаланарға кирек. Санапчам, прай читпестер чох иділзе, экспозициялар орнына турыбысса, ол Хакасияның ӧӧн таниина айлан парар. Тиктең нимес республиказар килген аарлығ аалҷыларға хайди даа музей-культура кінін козітчелер.
Экспозицияларнаң пӱӱнгі кӱнде кӧзеелер залы ла тоғынча. Че пӱӱл этнография залы азылар, анаң археология залы тимге сығар. 2020 чылда, тізең, Чиңіс кӱнінің 75 чылына удур Чаа паза Істеніс Сабланызы залны азарбыс. Пілдістіг, чуртағҷылар тӧреміл тоғынчатхан экспозицияларға ікі артиинаң чыл аразына сағын парғаннар. Музей тоғынҷылары ол тоғысты чапчаңох идерге кӱстенчелер.
- Республиканың музей-культура кінінің ӱзінӌі хадылында Хакас филармониязының концерт залы орныхча. Ол хаӌан тузаланысха кирілер?
- Культура министерствозы концерт залын хайығда тутча. Анда читпестер кӧп. Музей-культура кінінің хомай иділген хырҷа наңмыр ӧткен сылтаанда сценаның чардығы іріктеп парған, аннаңар аны хатап тӧзирге киректелче. «Монолитстрой» ООО-ның кізілері потолокты даа саба пӱдір салғаннар. Піс федеральнай инвестиция программазынзар 2020 чылға кірібізерге пӧгінчебіс. Хакасия пазы Валентин Коновалов хол салған пічіктерні январьның пастағы кӱннерінде Москвазар ызыбысхабыс. Тиксі алза, концерт залына 870 миллион салковай киректелче. Мында пӱдірігдеңер ле нимес, музыка оборудованиезін, кӧг тиріглерін аларынаңар чоох парча. Сағынған сағызыбыс - залда органны турғыс салары. Россияның ӱлгӱлері хабас пирзе, концерт залын тузаланысха 2021 чылда кирербіс.
- Хакасияның культура министерствозы ідӧк Национальнай архив ӱчӱн нандырча. Анда хайдағ сидіксіністер?
- Национальнай архивке хайди даа наа тура киректелче. Мин архив омезінең танызарға чӧргем. Олар закон хоостыра прай кірчеткен пічіктерні хайраллирға киректер. Че архивте пос орын халбиндыр тиирге чарир. Тураның проекті тимде, амды пӱдіріге ахча тілирбіс.
- Леонид Валентинович, пір ай аразына Сірер илееде интервью пир салғазар. Оларның пірсінде Сірер национальнай культураны хайығда тудар сағыснаң ӱлескезер. Ниме ол андағдыр «национальнай культура»? Хайдағ оңдайнаң аны хайраллирға пӧгінчезер?
- Минің корізімнең, национальнай культура иң пурун хакас тілін хайраллиры полча. Чон пос тілінең чоохтасса, аннаң тузаланза, кӧп сурығ пӧгіл парар. Ол чонның пазылбин пӱткен чайаачызын ундубин, кибір-чозахтарны чуртасха айландырарға оңдай пирче. Пӱӱл киліспес, че 2020 чылдаң сығара министерство культура учреждениелерін хакастарның кибірліг культуразын хайраллирында ӧткін аралазарға кӧніктірер. Пістің ведомство ХакНИИЯЛИ-наң паза ХГУ-наң хада-пірге, тоғынып, проекттер тимнирге пӧгінче. Олар ідок хакас тілінең тузаланарына чарыдыларлар. Пӱӱнгі кӱнде прай олғаннар аймах гаджеттернең тузаланчалар, аннаңар смартфоннарға тілні ӱгренерінiе ӧнетін приложениелер пазарға кирек.
- Национальнай культураның сурии кӧдірілгенде, хығырығӌыларның сурынызынаң ӱлӱкӱннердеңер чоох апарарға сағынчам. Кізілер Чыл пазы паза Ӱртӱн тойы пір ле оңдайнаң иртчелер тіп хомзынчалар. Пӱӱл пайрамнарның сценарийлерінзер наа ниме кирілер бе?
- Андағ сағысты ирткен чайғызын олғаннарнаң хада «Чоным чылтызы» проектті чуртасха киргенде, истерге киліскен. Республика чуртағчыларының сурынызына удур парарға кирек. С.П.Кадышевтің адынаң культура кінінің тоғынҷыларынаң тоғазарбыс, пу сурығны ӱзӱрербіс. Культура кінінде кӱстіг специалисттер тоғынчалар, олар корігҷілерні хайхадарға оңдай табарлар.
- Леонид Валентинович, Сірер национальность хоостыра белорус полчазар. Че Хакасиязар кӧзіп, пістің чонның тілін ӱгреніп алғазар, «Хабар» газетаа пазынчазар. Славян кізее хакас тілін ӱгренерге сидік полған ма? Пістің газетаның хығырығӌыларына ниме алғирӌыхсар?
- Коні чоохтаза, тіллер ӱгренерге мағаа хаҷан даа сидік полған. Че Асхыс аймаандағы Казанов аалда чуртап пастаанымда, орындағы чуртағҷылар миннең орыстап чоохтаспачаңнар. Ирік чох хакас тілін ӱгренерге киліскен. Ам даа хомай хакастапчам тіп санапчам. Итсе-де, аалда ползам, кирек чахсы арах парча. Ағбанда ӧӧнінде орыстирға килісче, аннаңар сӧстер ундудылча.
«Хабар» газетаны хаҷаннаң сығара алчам, че аның «Хакас чирі» полған ады минің коңніме хай-хай кірче. Искем, газета «Хабар» адал парғанда, кӧп кізі ағаа пазынминыбысхан. Аннаңар аның адын алыстырарға кирек тіп санапчам. Пӱӱл Театр паза Писатель чыллары чарлалғанда, хығырығҷыларны ідок ойыннар кӧрерге, культура мероприятиелерінде аралазарға хығырчам. Хазых паза часкалығ полыңар.
Автор :
Чоохтасхан Майя КИЛЬЧИЧАКОВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
Кӱн таңмазы