КӦСТЕГЛЕР ЧАРАДЫЛ ПАРДЫ
28.02.2020
Хабарлар
Чыылығ. Республика правительствозындағы хакас тілін, культуразын хайраллирынӌа паза этнотуризмні тилідерінӌе чӧптің теестегі чыылии ирткен. Аны Хакасия пазының пастағы орынӌызы, чӧптің кнезі Николай Миронов апарған
Xайди прайзы пілче, Хакасия пазы Валентин Коноваловтың чарадиинаң 2020 чыл Хакас тілі чылы тіп чарлал парған. Аннаңар правительствода ирткен чыылығда аны тиксі республикада хайди иртірердеңер чоох парған.
- Хакасия пазының мындағ чарадии соондох, 2019 чылның сентябрь айынаң сығара, национальнай паза территориальнай политика министерствозы толдырығлығ ӱлгӱ органнарынзар, муниципальнай пӱдістерзер, халых пірігістерінзер Хакас тілі чылында хайдағ мероприятиелер иртірердеңер чӧптер пиріңер тіп айланыстар ысхан. Іди декабрь айға теере тиксі республикадаң 316 чӧп кірген. Оларның аразында 102 чӧп таллағны иртібіскен. Национальнай паза территориальнай политика министерствозы, тізең, пӱӱл иртірілер
6 мероприятие ӱчӱн нандырығ тутча. Оларның иң ӧӧні пастағы классха парчатхан хакас тілінең чоохтасчатхан оолах-хызыҷахтарның іҷе-пабаларына пір хати ахчалығ полызығ пирері полча. Август айда ол палаларның аразында республика синінде ӧнетін марығ иртірілер, - чарытхан Хакасияның национальнай паза территориальнай политика министрінің орынҷызы Нина Челтыгмашева.
Хакасияның ӱгредіг паза наука министерствозының пӱӱлгі пӧгіннерінің хайзы-пірсінеңер чоохтаан национальнай ӱгредіг пӧлиинің устағҷызы Ольга Доможакова:
- Хакас тілі чылын піс азынадох, пылтыр декабрь айда, ікі танығлығ кирекнең азыбысхабыс. Пастағызы палаларын кічігдеңӧк пос тіліне ӱгретчеткен сӧбірелерні сыйыхтааны полча. Олар хакас чонның Улуғлар чӧбінең хада чыл сай иртірчеткен «Тӧреен тіл - чонның худы» сӧбірелер фестивальының араласчылары полчалар. Ікінӌізі «Пала тілі» адалчатхан телевизионнай проект «Республикадағы Телевизионнай Сеть» телевидениеде апарылча.
Пу чылда Хакасияның ӱгредіг паза наука министерствозы пис мероприятие ӱчӱн нандырча. Оларның пірсі -«Тӧреен тіл - тіріг тіл» олғаннарның чайаачы марии. Анда олған садтағылардаң пасти улуғ класстардағы палалар аралазар оңдайлығлар. Прайзы олар таллап алған чоохты, кибелісті, кӧрбин, ӧтіг хығыр пирерге киректер. Марыға, тізең, видеоға суурып ызарға.
Иң артыхтарын 4 сентябрьда, Хакас тілі кӱнінде, сыйыхтирбыс. М.И.Боргояковтың адынаң хакас тілінҷе олимпиаданы иртірері ідӧк пістің ӧӧн пӧгінібіс. Паза хайди даа хакас тілі ӱгретчілері аразында республика синіндегі марығ полар.
- Культура саринаң Хакас тілі чылына чарыдылған ӱлӱкӱн-пайрамнар саны ідӧк асхынах нимес. Оларның кӧбізі чайғы туста иртірілер. Пастирбыс Тӱрк пічии кӱннерінең. Таныхтирға сағынчам, пу кӱннерде республиканың библиотекаларында, музейлерінде, культура тураларында аймах кӧзідіглер тимнелерлер, марығлар, фестивальлар полар. Хакас чонның кибірліг пайрамнары - Чыл пазы, Чир ине, Тун пайрам, Уртӱн тойы ідӧк алғым иртірілері кӧрілче, - искірген чыылығ араласчыларына Хакасияның культура министрі Леонид Ерёмин.
Пу чыылығда ідӧк ХакНИИЯЛИ устағҷызының тоғызын толдырчатхан Нина Майнагашеваа сӧс пирілген. Анын чооғы хакас филологиязының амғы сидіксіністерінеңер полған. Хайди ол чарытхан, наука-істезігліг институттың ученайлары, хакас тілін хайраллап халар пӧгiннен, гранттар утып, республика аймахтарынҷа экспедицияларға чӧрчелер, оларда диалект сӧстерін чыыпчалар, алынҷа кинделер сығарчалар. Оларның пӧгінінде ідӧк аймах сӧстіктер тимнирі полча.
Н.Ф.Катановтың адынаң Хакас хазна университедiнен Хакасияның национальнай паза территориальнай политика министерствозы хада-пірге иртірген сурастырығ салтарларын истерге чапсых полған.
Ол саннарнаң чыылығ араласчыларын гуманитарнай істезіглер паза Сойан-Алтай тюркология институдының устағҷызы Тамара Боргоякова искірген. Хайди ученай таныхтаан, сурастырығда пос тілін чахсы пілчеткеннер саны пылтыр хозыл партыр. (2018 чылда 40% полған полза, 2019 чылда - 54,7%). Школада хакас тілін ӱгренген хакастар саны ідӧк 7,7%-ке кӧп пол парған.
Че саннар ӧріндірзелер дее, пос тілі чітчеткенін чыылығ араласчылары прайзы таныхтаан. «Хакас тіліне ӱгретчеткен олған садтары, школалар хозылчалар, че оларда палаларға піліс читкіҷе пирілче бе? Хакас тілі оларда предмет чіли апарылча ба?» - сурған Хакасиядағы Улуғлар чӧбі кнезінің орынҷызы Григорий Майнагашев.
Ол ідӧк Ағбанда национальнай школа пӱдірердеңер чӧпнең сыххан. Анзы орта тіп сағынчабыс. Хакасияның ӧӧн городынзар ааллардаң чииттер кӧп кӧсче нооза. Оларның палалары аймах школаларзар чӧр сыхчалар. Че пір чирде ӱгренген ползалар, хакас тілі предмет чіли апарыларҷых ла. Палалар пос тілінең дее пір дее туртухпин чоохтас турарҷыхтар.
Ана мындағ чыылығнаң пасталды пӱӱлгі Хакас тілі чылы. Ізенчебіс, чарадылған ӱлӱкӱн-пайрамнар прайзы турыстыра иртіріл парарлар. Национальнай школа пӱдірии дее чоохта ла халбас.
Автор :
Александра КАРАМЧАКОВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 |
13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 |
20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 |
27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде