ӦТКІН ХАЙЫНЫСТЫҒ ЧИИТТЕР
29.04.2020
Хабарлар
2020 чыл - Хакас тілі чылы. Чиит тӧл хакас тілін пілбинчеткеннеңер чоохтарны удаа истерге килісче. Палаларыбысты пос тіліне хайди ӱгредіп аларына аймах-пасха оңдайлар тілепчебіс. Прайзы даа сӧбіредең пастирға кирек тіп чарасча
Ол тоғысты хайдағ оңдайнаң апарарға кирек тіп, аймах методикалар тӧстирге кӱстенчелер. Ӧӧні - іҷе-пабалар ол кирекнең прай кӱстерін салып тоғынарға киректер.
Ӱр ниместе, чиит паба Иван Шоевнең танызып, аның айғасчатхан киреенеңер піліп алғам. Иван паза Анжелика Шоевтер тӧрт чыл хоныхта. Олар ікі частығ Тимофей оолларын ӧскірчелер. Полған на сӧбіреде чіли, олар палаҷахтарына олғаннар сағыстарын тилітчең ойнаҷахтар алчалар. Че пір туста ирепчі сағысха тӱзібіскен, олар палаа орыс ла тіліне ӱгретчең ойнаҷахтар алчалар. Хакас тіліне ӱгретчең ойнаҷахтар чоғыл. Андада ирепчі садығ тураларынҷа чоныбыстың ойнаҷахтарын тілеп кӧрген, че килістіре пір дее ниме таппаан.
Иван позы хакас тілін школада пасталығ класстарда ла ӱгренген. Аннаңар тӧреен тілінең чоох алызарға пілбинче. Олаңай хакас сӧстерін паза сидік нимес чоохтазығлар пӱдірерге пілізі читче. Хонғаны Анжелика хакас тілінең чоох алызарға пілче, че тоң хакас тілін чахсы пілбинӧкче. Хайди чииттер таныхтапчалар, оларның палаҷахтары хакас тілін саңай пілбес. Хакас тілі сӧбіреде чіт парары оларны хомзындырча. Аннаңар палаларын ойын пастыра хакас тіліне ӱгредерге сағыныбысханнар. Пос тілін паза культуразын полған на кізі пілерге кирек. Мындағ сидіксініс пір ле нимес сӧбіреде пар, ол тиксі пістің республикадағы чиит сӧбірелерге теелче.
Шоев ирепчі ойын пастыра аймах ӧңнернең хоосталған карточкалар тимнирге сағыныбысханнар. Іди хакас сӧстеріне килістіре хоостар идіп, сидік нимес сӧстерге паланы ӱгредерлер.
Иван Шоев чарытхан, хакас тілінең карточкалығ чыынды прай сӧбірее тілні ӱгренерге тузалығ полар. Тіл пілбинчеткен іңе-пабалар палаҷахтарынаң хада пос тіліне ӱгрен поларлар.
Пӱӱл февральда ирепчі тіл ӱгренҷең карточкаларны тимнирге пастабысхан. Иң пастағызын карточкалар хайдағ кӧрімніг поларлар паза андар хайдағ сӧстер кир саларын сағынғаннар. Ағаа хоза чииттер ол тоғыснаң хада-пірге социальнай сетьтерде страница тӧстеп істенчелер. Тимнеен тоғыстарын сығарар алнында, олар хакас тілін чахсы пілчеткен специалисттерзер айланарға чаратханнар. Тимнеен материалларны «Кристаллик» олған садында кічіг палаларға хакас тілін апарчатхан Светлана Ахпашеваа кӧзіткеннер. Ол, улуғ опыттығ специалист, кічіглерні тілге ӱгредерінҷе илееде чыллар істен салған. Светлана Ахпашева, материалларны кӧріп, хай пірее тӱзедіглер идіп, чӧптер пирген. Аның чӧптерінең тузаланып, тӱзедіглер кирілгеннер.
Карточкаларға килістіре хоостар киректелген. Интернеттең тимде хоостарны аларға хынмин, олар хоосчыны тілееннер.
- Тимде хоостарны алза, олар пір кӧрімніг полбастар. Олаңай ла алып, хоостыкарточкаа турғызарға чарабинча. Оларның авторларынаң чарадығ аларға кирек. Ідӧк хоостарда чоныбыстың этническай сари полза, чахсы поларҷых тіп сағын салғабыс, - сағызынаң ӱлескен Иван Шоев.
Ағбандағы Д.И.Каратановтың адынаң хоосчылар школазында Софья Асочакованаң чӧптезіп алғаннар. Ол прай хоостарны тимнебіскен, хай пірее хоостарда хакас чонның оңдайы кӧрінче.
- Прай 40 карточка тимнелген. Оларны тӧрт темаа чар салғабыс: ибдегі мал-хустар, ачын аңнар, ідіс-хамыс паза ас-тамах. Карточкаларның кистінде улуғ нимес тексттер паза сӧс пірігістері пазыл парғаннар. Ол прай орыс тілінең пазылған. Аны прай тілбестирге киректелген. Орыс тексттерінең піс хакас тілін чахсы пілчеткен паза ӱгредиинең филолог полчатхан Сарина Ултургашевазар айланғабыс. Ол тілбестеен соонаң карточкаларны тимнеебіс. Апрельде пастағы карточкалығ чыынды тимде полған, - чарытхан Иван Шоев.
Кічіглерге ойын пастыра хакас сӧстерін ӱгренҷең карточкаларны сығарар ӱчӱн, ирепчі принтер, чаҷын кисчең резак, ламинатор паза сомнар итчең чаҷын алып алғаннар. Прай карточкаларны тимниріне хорадығлар 80 муңҷа тур парған. Карточкаларны ибде тоғыс соонаң тимнепчелер. Амғы карантин тузында пір неделя аразына Шоев ирепчі, паланаң айғазып, постары 40 сӧс ӱгрен салғаннар. Интернеттегі социальнай сетьте марығ чарлабысханнар. Чиңісчілерге тимнеен пособиелерні сыйыхха читірерлер.
Мыннаң мындар ӧткін чииттер хайдағ тоғыс апарарға пӧгінчеткеннерінеңер сурғанда, Иван Шоев, сӧбірее паза туған-чағыннарға чарыдып, карточкалар тимнирге сағынчатханынаңар чоохтаан. Ідӧк ойнаҷахтар паза сӧбіренең ойнаҷаң ойын тимнирге пӧгінчеткенін искірген. Хакас тілін ӱгренерінең пасха, Шоев ирепчі сӧбірелер ынағлазып-пілізіп чуртазыннар тіп пӧгін турғысча. Хада тус иртірзе, сӧбіре пик ле полып одырча нооза. Палаларны хакас тіліне ӱгредері сӧбіредең пастирға кирек. Іҷе-паба паланы тілге ӱгретпезе, олған сады даа, школа даа аны ӱгрет полбас. Мындағ ӧткін тудыныстығ паза пос тілін ӱгренерге кӱстенчеткен чииттер удаа тоғасса, хакас тілі чіт парбас. Аны хайраллап алар оңдай полар.
Автор :
Наталья ТЮКПЕЕВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
Кӱн таңмазы