ЧИР-СУУ ӰЧӰН ЧӰРЕЕ ТЫҢ АҒЫРҒАН
26.05.2020
Хабарлар
Иван (Эпчелей) БАРАШКОВ (оң саринда одырча)
Анастасия ШАНДАКОВА, Орджоникидзе аймаандагы Оспа аалдағы школаның 8-ҷi класс ӱгренҷізі
Пайрамнығ тӧреен кӱні. Пӱӱн, 26 майда, пастағы хакас хабарҷы Иван (Эпчелей) Евгеньевич Барашковха 130 час толарҷых
Хакасияның национальнай архивiнде хайраллалчатхан Асхыстағы тигірибнің 1890 чылдағы метрика книгазын кӧрзе, Иван Барашков 26 майда 1890 чылда тӧреен. Андох аны кіреске тӱзірген кӱн кӧзіділче - 3 июнь 1890 чыл. Паза аның іҷе-пабазының аттары пазылых: «Пилтір родынаң сыххан Евгений Виссарионович Барашков, аның ипчізі Агафья Николаевна, ікізі православнай киртіністіг». Кірестеен іҷе-пабазының аттары парох: «Сағай родынаң сыххан Иван Андреевич Катанов (Н.Ф.Катановтың туғаны) паза пилтір родынаң сыххан Парасковья Виссарионовна Барашкова (Иванның пабазының пиҷезі)».
Пуох метрика книгазында Иван Барашковтың пабазынаң ағазы пилтір родынаң сыххан хакастар, іҷезі паза тай іҷезі орыстар полғаннар тіп чарыдылча.
Иванның олған паза саарбах тузы Ким губерниязының Минсуғ уездіндегі Асхыс аалда ирткен. Аҷазы Василий Виссарионович Барашков ХІХ вектегі 80-90 чылларда Асхыстағы Петропавловск тигірибінің псаломщигі полған. Соонаң, ХХ чӱс чыл пасталчатханда, ол садығ киреенең айғас сыххан.
Іҷезінің харындазы Василий Степанович Филатов полған. Хабарҷы Барашков «Катанов Н.Ф.» очергінде пабазы ызығдағы Филатов аҷазына Асхыстаң тизерге полысхан тіп пасча. Паза пабазы Евгений Виссарионович Барашковтаңар ол пір дее чирде искірбинче. Че олох очерктең піліп аларға чарир - Иванның улуғ харындазы Александр пар полтыр. Ол Хазан городтағы университеттегі юристтер пӧлиинде ӱгрентір. Че чир-суғ істезігҷізі А.Н.Гладышевский «Пастағы хакас хабарҷы» статьязында Иванның ідӧк 11 частығ кічіг ир туңмазы пар полған тіп пасча. Ачырғасха, автор ол искірігні хайдаң алғанын кӧзітпеен.
1909 чылда саблығ ученай Н.Ф.Катанов Асхыс чирінде халғанҷы чорығынаң полған. 19 частығ Иван Барашков аннаң хада чӧрген! Анаң олох чылда аттестат алып аларға киректелчеткен сыныхтағларға тимненерге Хазан городсар парыбысхан. Іди ол анда студент харындазынаң хада 1909 чылның август айынаң сығара 1910 чылның август айына теере чуртаан. Барашков харындастар неделя сай Катановтарда ааллаҷаңнар. Пір туста, хысхыда, Иванға Николай Фёдоровичте чуртирға киліскен.
1911 чылда Иван Барашков Москва городтағы А.Л.Шанявскийнің адынаң чон университедінзер ӱгренерге кіріп алған. Андар хайдағ даа нациялығ чииттерні алҷаңнар. Оларның религияа, политикаа кӧрістері ідӧк санға алылбаҷаң. Университетті 1914 чылда тоозып, Барашков ӱр нимес тус ӱгретчі полып тоғынған. Че аның чӱрее пасха кирекке тартылған. Іди ол 1915 чылдаң пасти Хызылчардағы паза Минсуғдағы газеталар редакцияларынаң пик палғалыста тоғын сыххан.
1917 чылда революция тузында ол Хакасияның халых паза политика чуртазында ӧткін араласчатханнарның пірсі полыбысхан. Чайғызын Істеніс чон социалисттері партиязынзар алылған, Минсуғ уездіндегі халых чонға хорғыс полдыртпас комитетте (КОБ) тоғынған.
Ким губерниязының ӱстӱнзархы чирлеріндегі Гражданскай чааларны істесчеткен ученай А.П.Шекшеев И.Е.Барашковтаңар піди пасча: «Революция паза Гражданскай чаа тузында - Минсуғ город Думазының, уезд управазының, I, II Хакас национальнай комитеттерінің ӱгретчілер съезді устағ-пастааның араласчызы, уезд чыылииның депутады, хакас чонның съездтері тӧстегҷілерінің пірсі паза араласчызы, Хакас Чазы управазының хачызы».
1917 чылның хорылыстарын Иван Барашков Минсуғда удурлаан. Ол анда, 24 кізідең пӱткен инородецтер делегациязына кіріп, Минсуғ уездіндегі кресеннернің 3-ҷі съездінің тоғызында араласхан. Ол 26 - 29 ноябрьда ирткен. Ӧӧн чоох ӱлгӱ суриинаң палғалыстығ полған. Иван Барашков национальнай комитет адынаң чон алнынзар сыххан. Аның чооғы, Степан Майнагашевтиӧк чіли, ӱлгӱні холға кирер пӧгінніг большевиктердең тоғыр кӧстегліг полған.
1918 чылның июнь айында Ким губерниязының ӱстӱнзархы чирлерінде совет ӱлгӱзі чох иділген. Анаң Гражданскай чаа тархынында наа тус пасталған. Пу оңдайларда 7 - 9 июльда хакас чонның 6-ҷы съезді ирткен. Анда алылған чарадығ хоостыра Минсуғ уездінде Чазы Думазының тоғызы чуртасха хатап кирілген паза аның толдырығлығ органы табылған - Чазы управазы. Иван Барашков аның кнес орынҷызына турғызылған, кнезі Степан Майнагашев полыбысхан.
Анаң хыйға ооллар чоныбысха - инородецтерге - алынҷа чир пирер сурығны аннаң андар кӧдіргеннер. Олар ідӧк хакастарның праваларын арачылаҷаңнар. Иреннерні, законны хыйыстырып, Колчактың армиязынзар апарчатханнардаң тоғыр кӱрескеннер.
1919 чылның сентябрь айында Минсуғ уездінзер совет ӱлгӱзі нандыра айландырылған. Иван Барашков пу туста хайда полғаннаңар пір дее чирде искірілбинче. Істезігҷі А.П.Шекшеев ле ол тайғада чазынған тіп пасча.
Андартын ол губерния устағ-пастаа национальнай политиканы орта апар сыхханын искенде ле сыхтыр. Іди Иван Барашков совет ӱлгӱзінең хада-пірге тоғынып пастаан. Пастағы тустарда Асхыстағы «Хакас» мелиоративнай пірігіснең устаан. Минсуғда иртірілчеткен «инородецтер крайындағы» чуртасты прай саринаң ӱзӱрчеткен партия чох конференцияларда ол ідӧк ӧткін араласчаң. Андағох 1922 чылның 21 - 24 июньында ирткен ікінҷі чыылығда Барашковты Тюмень городта полар тиксі Сибирьнің съездінде аралазар делегатха тапханнар. 1923 чылның 6 - 8 июньында ирткен тӧртінҷі конференцияда, тізең, И.Е.Барашков ӧӧн чоох тутханнарның пірсі полған. Ол анда Москвада иртер тиксі Россия синіндегі аал хонии паза сырып ағастар промышленнозы кӧзідиинеңер чоохтаан паза Хакасия адынаң аралазар делегация тӧстебізерге чӧп пирген. Салтарында, Москвазар парар ӧменің устағҷызына Иван Барашков турғызылған. Соонаң олох конференция чарадиинаң, 1923 чылда, аны Москвадағы аал хонии институдынзар ӱгренерге ызыбысчалар. Аны тоозыбызып, ол чирінзер паза айланмаан. Ноғадаңар? Хакасиязар килген полза, аны, нанҷызы Степан Майнагашевті чіли, чох ит саларҷыхтар!
ХХ чӱс чылның 20-30 чылларында хабарҷы Иван Барашков істеніс чолын Новосибирскте узаратхан. Анда ол ідӧк чонның халых чуртазында ӧткін хайынған.
Соондағы чылларда ол Москвада чуртаан, тоғынған. 1956 чылға теере Хакасиянаң палғалыс тутпасха кӱстенген. Че Николай Катановтың 95 чылын таныхтирға тимненіс парчатханда, ол Николай Доможаковтың сурынызынаң саблығ ученайдаңар, сағысха кирген оңдайнаң, очерк пасхан. 1958 чылда пастағы хакас хабарҷыны Хакасия Россияа кирілгеннең 250 чыл толчатханына чарыдылған пайрамға хығырғаннар. Иван Барашков Ағбанзар чолға сығыбысхан. Че, тың чӱрексеен сылтаанда, аның хазии уйан полыбысхан. Ағаа Новосибирсктең Москвазар нандыра айланарға киліскен. Нинҷе-де тус пазынаң ол чуртастаң саңайға парыбысхан.
СӦС СОО: Анастасия Шандакова пу тоғызынаң пастап Россия синіндегі Вернадскийнің адынаң чиит істезігӌілер марииның муниципальнай чардығында ікінҷі орынға сыххан. Соонаң, тізең, Л.Р.Кызласовтың адынаң регионнар аразындағы ӱгренӌілернің наука-практикалығ конференциязының «Хакасияны паза Сибирьнің ӱстӱнзархызын істескен ученай-историктернің чуртазы» секциязында чиңісчі полыбысхан. Аның устағҷызы хакас тілі ӱгретчізі Анна Григорьевна Кокова полча.
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
Кӱн таңмазы