АХ ТАСХА ПАЗЫРҒАННАР, ЧАЗЫ-ТАҒЛАР СІЛИИНЕ ЧӦПСІНГЕННЕР
12.08.2020
Хабарлар
Ис чирінең чорыхчы ууӌалар
Кибірліг чорых. Асхыс аймааның Ис чиріндегі улуғ частығлары Читі Хыс паза Аар тағ аразында орныхчатхан танығлығ чирзер, Казановтағы тигір алтындағы музейзер, чӧр килгеннер
Читі Хыс паза Аар тағ орныхчатхан орында пазох хакас тілі чооғы истілді, кибірліг кип-азахтығ ууҷалар хайынды. Ағырығ тарапчатхан тусха чабылған культура учреждениелері хати ізіктерін азып пастапчалар. Казановтағы музей, тізең, аалҷыларны удурлапча.
Асхыс аймаандағы улуғ частығларға социальнай полызығ пирчеткен «Сакура» пірігіс Ис аалның социальнай тоғындызы Елена Сунчугашеванаң чорых мероприятиезін иртірді. Елена Викторовна ууҷаларны Казановсар апар килерге пӧгінібіскен. Ис аал чӧбінің кнезі Елена Чистыгашева, ағаа удур парып, чолға сығарға микроавтобус пирген. Таныхтирға кирек, Е.И.Чистыгашева, андар хайдағ даа сурыныснаң айланза, полыс пирерге кӱстенче. Аның ӱчӱн улуғ частығлар ағаа алғызын читірчелер.
Ууҷалар, тізең, чолға сығарына матап тимнентірлер. Сундухтарынаң чайылҷах кӧгенектерін паза чазанҷыхтарын сығарып, азых-тӱлӱк тимнеп, улуғ чоох-чаахнаң чолға сыхханнар. Ах тас турчатхан ызых чир, оларның кӧңнін сизінген чіли, чир-чайаанның сілиин кӧзіткен тиирге чарир. Чазы чирде маллар оттапчатхан полза, оох-теек аңыҷахтар паза тигірдегі хустар килген чонны удурлапчатхан осхас полған. Ӧркеҷектер, пастарын аар-пеер хайбаңнадып, машиназар ситкіп кӧре, «иртіңер, иртіңер, аарлығ аалҷылар!» теен чіли, аар-пеер ойласханнар. Тигірдең киикчін табызы истіле тӱсчеткен. Пу хустар даа, палаларын арачылап, хаахтас турған поларлар. Пӧзік хайаларда чуртапчатхан хустар ол чирнің ээзі дее полчалар, неке.
Тигір алтындағы музей часхыдаң ала сымзырыхта турған. Ол чонға ізіктерін ам на азып пастады. Хости ахчатхан Асхыс сууҷах таа тың хорлабин ағып одырчатхан чіли пілдірген. Ибіркі чазы-тағларның аймах одының чызы прайзының чӱреен талбыратхан.
Ырахтынох аалҷыларны кӧр салған ікі абахай, ибіҷектең сығып, удур пастырған. Оларның чалахай омалары, хоос кип-азаа аалҷыларны чапсытхан. Хыстар Вероника Чертыкова паза Елена Кыржинакова полтырлар. Килген чонға ағырығ тузында орта тудынарға чӧп пиргеннер, анаң стол кистінзер иртіргеннер. Музей тоғынҷылары Наталья паза Алексей Кулемеевтер чонны экскурсияа ӱдескеннер.
Кӧрҷең паза исчең чапсых нимелер илееде полтыр. Че улуғ частығларға Окунев тузындағы тархыннаңар истерге хынығ нимес. Аннаңар оларға тадар иблерінеңер, пурунғылар чуртазынаңар, хайалардағы хайхастығ хоостардаңар чоохтааннар. Анда кибір-чозахтардаңар кӧп чоох апарылған. Ибіҷектің ізии ноға андағ чабыс полчатханын чарыт пиргеннер. Пурунғылар кӧрізінең, чуртсар кірзе, ээзін улуғлап, пазырарға киректелче. Иргі тиріглерні кӧріп, инейлер олған тустарын сағысха киргеннер. Ибіҷектердегі нимелер оларға таныс паза чағын нооза. Эльвира Романовна Мамышева, ирткенін сағысха киріп, пизікте туңмаҷахтарын, узут полбин, пайлап турғанын кӱлімзіреп ала сағысха кирген.
Талған тимнеп полбас ипчі пар ни?! Ууҷаларның аны тимнир постарының чазыт оңдайлары пар полар. Пу музейде, тізең, талғанға чарыдылған улуғ пайрамнар иртче. Мында аннаңар прай ниме пілчелер, улуғлапчалар.
Экскурсовод «Талған алғаны» мастер-классты иртірчеткенде, «йа-йа, іди чізе, прай орта» тіп, пілігҷі улуғлар чоохтан турғаннар. Олар ідӧк ибіҷек ортызындағы очыхта потхы, ит хайнатчаңнарын сағысха киргеннер. Пірее ӱлӱкӱнге тимненіп, хараа тооза айран арағазын сыбаҷаңнарын сағысха киріп, хатхырызып алғаннар. Кӱлӱк ипчілер прай ниме идерге маңнанҷаңнар. Иртен иртӧк турып, иб аразында хайыныбызып, тоғысха чӧрібісчеңнер. Че палаларына суғ тазып саларға, ідіс-хамысты чууп, ибні арығлап саларға чахып салҷаңнар. Олғаннар чоох исчеңнер, идер нимені толдырҷаңнар.
АХ ТАСХА ПАЗЫРҒАННАР ...
Чорыхчы аалҷыларның хайиин иб хырында хусхаҷахтар уйа салынып алғаны тартхан. Прайзы хус палазынзар хайхап паза ӧкерсініп кӧрген. «Чахсы, чахсы, арығ чир полтыр», - сағыстарынаң ӱлескеннер.
Аның соонаң хамнар тайығ иртірҷең орынзар апарғаннар. Оларның чуртазынаңар истіп, кем-де чапсаан, пасхазы сағызын поста тутхан. Че андағ чир-де ӱр поларға чарабазын прайзы сизінген. Кемнің-де пазы айланған полза, хайзының-да кӧңні пулғал килтір. Че нандыра чахсы кӧңніліг айланғаннар.
Музейнің иң хайхастығ ызых орны Ах тас полчаттыр. Аны 4 муң чыл мының алнында пурунғылар турғыстырлар. Оларның чахиинаң пу тас чонға туза ағыларға кирек полча. Іди ол тамыр-чӱректі имнепчеткен кӱзінең сабланча. Чобалчатханнарны амырадып, полыс пирчеткен осхас. Кізі андар хайдағ сурыныснаң килгенін Ах тас «кӧрче» одыр. Ачых-чарых кӧңніліг Любовь Семёновна Топоева паза пасхазы пала-пархаларына чарых, часкалығ чуртас алғаан, позына хазых сурынған.
- Ах тас пеер ааллап килгеннерге позының улуғ кӱзін читірді, - ибзер айланчатханнар чоохтасханнар.
Казановтағы музей Кӧг суғ хастадағы чирде турғызылтыр. «Кӧг» сӧс часканы таныхтапчаттыр. Хайда часка чуртапча, анда прайзының кӧңні кӧдірілче нооза. Анда аймах чирдең килген туристтер полғаннар. Олар чазаа чайылчатхан тадар кӧгенектерібіске ӧкерсінгеннер, хада сомға суурынып аларға сурынғаннар. Пістің ууҷаларыбыс, тізең, чапсых чорыхха чахсы пар килгеннер, чоллары азых полған.
Автор :
Таисья САГАЛАКОВА, «Сакура» пірігістің ӧӧн специализі
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
Кӱн таңмазы