«ХАЙДАҒ ЫНАҒ ЧОНЗАР»
Мини-футбол. Москвада паза Москва облазының городтарында, «Мини-футболны - школаа» Россия проектін толдырып, пу спорт кӧрімінҷе 2008-2009 чылларда тӧреен хызыӌахтар командалары аразында финал ойыннары ирткен. Анда Апчанай аалның хызыҷахтар командазы чиңісчі полыбысхан.
Олғаннар Москвадаң айланған соонаң, пір кӱн пазынаң, оларның тренері, ӱгретчізі Валентин Тормазаковнаң, тоғазып, чоохтасхабыс. Пу оой ла нимес чорыхтаңар Валентин Иванович піди чоохтаан:
- «Мини-футболны - школаа» Россия проекті хоостыра пастағы марығлар аймахтар істінде иртче. Чиңісчі команда республика алай область марығларына парча. Анда утханнар округ марығларында араласчалар, пістің Сибирьдегі федеральнай округ.
Пістің Апчанайдағы школа командазы, аймахта утып, Хакас Республика синіндегі ойыннарға Абазазар парған. Анда Ағбан, Хубачар, Ағбан пилтірі, Абаза командалары полған. Ағбаннаң Хубачарның командалары кӱстіг полған. Че, андағ даа полза, финалға Ағбан пилтірінің паза пістің команда сыххан. Хызыҷахтар чахсы ойнабысханнар, 6:2 саннаң утып алғабыс.
Андағ оңдайнаң піске Сибирьдегі федеральнай округтың марығларына парарға ӱлӱс тӱскен. Анда сигіс команда араласхан. Ікі группаа тӧртер команданаң чарыбысханнар. Пастап Иркутск командазынаң ойнаабыс, 4:2 саннаң утып алғабыс. Ікінҷі ойын Томск командазынаң полған, 4:1 саннаң утхабыс. Кемеровтаң килген команданы 2:0 саннаң чиңіп алғабыс. Іди піс подгруппада пастағы орынға сыххабыс. Чарым финал ойынында піс, Тува командазынаң ойнап, 9:2 саннаң утып алғабыс. Финалға сых парыбысхабыс. Финал ӱчӱн паза пір ойында, Кемеров паза Новосибирск ойнап, Кемеров утып алған. Піске пазох Кемеров командазынаң ойнир ӱлӱс тӱскен. Ойын пасталыбысхан, чиңіс тудары оой ла полбинча, андағ даа полза, пістің хызыҷахтар Кемеров командазын пазох утып алғаннар, амды 5:2 саннаң.
Федеральнай округ марығларында піс «ыырҷыны» улуғ саннаң утып алчатхабыс. Олар пістіңнердең пір пасха даа пӧзік ползалар, хызыҷахтар маң пирбееннер.
Ағбанзар чиңіснең айланчабыс, пісті анда Асхыстағы спорткомплекс устағҷызы Александр Александрович Челтыгмашев удурлаан. Изеннезіп алғыстаан соонда Москвазар парарға тимненіңер теен. Мин ол чоохты хызыҷахтарға читір пиргем. Олар ӧрінгеннер.
Пу кирек кӱскӱде полған. Хысхыда, тізең, тимненерге кирек. Футбол тасхар ойнапчабыс, соохты соох тібин. Іди тренировкалар иртірчеткен арада пістің аалда чуртапчатхан Леонид Михайлович Чебодаев мағаа тидір: «Автотранстың» чахсы спортзал пар, анда марыға тимненіңер. Мин сірерні андар тарт чӧрербін». Леонид Михайлович анда шофер полча, предприятиенің ӧӧн бухгалтерін тарт чӧрче. Іди ипти ле чӧптезіп алғабыс.
Уроктар соонда Лёня олғаннарны «Автотранс» спортзалынзар тартчаң. Пис час иирде наңдыра ибзер ал килҷең.
Тыңағ кӱннерінде 12 частаң 18 часха теере тренировка иртірҷеңміс. Палалар майыхханҷа ойнаҷаңнар. Угловойларны хайди теберін ӱгренҷеңміс. Чоохтирға кирек, пу спортзалда ойнапчатханыбыстаң пір дее кізі тоғыр полбаан.
Россияның ӧӧн городынзар парарға тимнен парчабыс.
Евгений Филиппович Мамышев сығдыратча, ол аймахтың мини-футболҷа улуғ тренері полча. «Ахча табыл партыр», - тіпче. Мин школада прайзына Москвазар парарбыс тіп чоохтапчам. «Хаҷан парарбыс?» - хызыҷахтар чидікпин сурчалар.
Тӱрчедең Евгений Филиппович пазох сығдыратча: «Ағбан хайди-да полча, чарым чол ахчазын аймах тӧлезін, чарымын - піс, іди тіпчелер ағбандағылар». Евгений Филипповичнең, тоғазып, пастыхтарзар айланарға чӧптесчебіс. Андрей Фёдорович Челтыгмашевсер айландыбыс, ол ӱр нимеске спорткомплекс пастығы полча.
- Министерствода алызығлар полча, - тидір Андрей Фёдорович. - Футбол киреенең устапчатхан пастых піди тіпче: «Мин пу чаҷыннарны холға алып тимнеенҷе 24 мартха чит парар, анаң на ахча полар». 24 мартта, тізең, Москвада ойыннар тоозыл парар, піс ибзер килерге кирекпіс. Пістiң командаа Москвазар чол туюхталарға чӧр.
Ол арада Калининдегі школа устағҷызы (пістiң школа аның филиалы полча) Наталья Васильевна Тютюбеева мағаа сығдыратча: «Мин ахча соонҷа чӧр кӧрим, ізенчем, ахча табарбыс». Іди ол Пилтірдегі идінҷек Иван Иванович Миндибековсар партыр. Че анзы ол туста орнында чох полтыр. Анда тоғынчатхан улус, пастых килзе, сірерге
сығдырадарбыс тіп, Наталья Васильевнаны ізендір салтыр.
Наталья Васильевна Тютюбееваның чооғынаң, Иван Миндибеков пір кӱнінде сығдырадыбыстыр. Нинҷе ахча кирегін сурып алтыр, чолға ахча пиртір, хызыҷахтарға хызыл ӧңніг спортивнай форма ал пиртір. Пастағы орыннығ айланыңар тіп алғаптыр.
Валентин Иванович палаларға полысчаң кізі табыл парчатханына ӧрінче, алғыс ползын тіпче. Чолға парар алнына олғаннарны Калининдегі школада чыып алғаннар. Іҷе-пабалары килгеннер. Асхыс аймаа пазы Абрек Васильевич Челтыгмашев паза Иван Иванович Миндибеков палаларны чолға алғабыстырлар, чиңістіг айланарға чахыптырлар. Олох кӱнде, кӧрік айының 19 кӱнінде, Хызылчарзар «Емельяново» аэропортсар чол туттырлар.
- Аэропортта хонғабыс, - тіпче Валентин Иванович.
- Диваннарны піріктіре чылдырыбысхабыс, палалар узааннар. Піс Наталья Васильевнанаң хада, узубин, таң асхабыс. Хайдағ уйғу полҷаң, сағыссырапчазың. Иртен, самолетха одырып, учуғыбысхабыс. 12.00 часта Москва аэропортына читкебіс. Анда пісті «Газель» микроавтобус сағыпчаттыр. Ідӧк туңмаларым сахтапчаттырлар. Микроавтобус пісті Фрязино теен чирзер ағыл килген.
Кӧрік айының 21 кӱнінде Грязи городтаң килген команданаң ойнирға киліс парған. Ойын алнында хызыҷахтар имҷілер сыныхтаан иртібіскеннер. Палаларға футбол ойнаҷаң форма пиргеннер. Ойын алнындох Интернет пастыра Москвадағы хакастарны ойын кӧрерге, хызыҷахтар ӱчӱн «ағырарға» хығырғабыс. Грязи город командазынаң ойнапчабыс, Света Чучунова пір меспек кире теебіскен.
Чоохтирға ундутчам, Москвазар сигіс хызыҷах парған: хаалха хадағҷызы Амеля Гринчук, защита Айселина Боргоякова, Айсели Сунчугашева, Камелия Торокова, нападающайлар Света Чучунова, Аяна Кайбарова, Оксана Чучунова паза Катя Тюмерекова.
Пастағы ойын аар полған, піс матап чӱрексеебіс. Че андағ даа полза, 1:0 саннаң Грязи городтағыларны утып алғабыс. Кӧрік айының 22 кӱнінде Сыктывкардаң килген команданаң ойнаабыс. Хызыҷахтарға тіпчем: пастағы ойынны утхабыс, мынзын даа утарға кирекпіс. Сыктывкар командазы Никель городтаң килген команданы 6:0 саннаң утып алтыр. Хорғыстығ. Хызыҷахтар командазын тыыдып одырчам, чочыбаңар тіпчем.
Ойын пасталыбысхан, сыктывкардағылар піске пір меспек теебіскеннер. Света Чучуноваа хайди даа кире теп тіпчем. Меспекті хаалхаа кирібіскен - 1:1 сан. Ойын аннаң андар узарадылча. Защита алҷаас идібіскен, пістің хаалхада пазох меспек. 2:1 саннаң «ыырҷы» утча. Тайм тоозыл парды. Тынанчалар. Хызыҷахтарға хайди ойнирын чоохтапчам, хайди піске ізеніп ӱдескеннерін сағысха кирчем. Ікінҷі таймда хызыҷахтар пір меспек кире теебіскеннер. Ойын 2:2 саннаң тоозылған. Чарир сағынчам, пістiң прай 4 сан пол парған.
Пазағы ойын Мурманск облазындағы Никель городнаң полған. Пу команданы 6:0 саннаң оой утып алғабыс. Пістiң 7 сан пол парған.
Подгруппада пастағы орынға сыхханда, сағынчам, хайдағ команданаң ойнирға килізер. Подгруппаларда утхан командалар кірести тоғасханнар. Сыктывкарнаң Хабаровск подгруппада пастағы орын алғаннар. Піс, тізең, Копейск город командазынаң ойнаабыс. Піс оларны 8:0 саннаң утып алғабыс. 1/8 финалға тӧрт подгруппадаң сигіс команда сыххан. Прайзы кӱстіг командалар. Амды піс Индіркі Новгород облазынаң килген Ильиногорск городтың командазынаң тоғасчабыс. Хабаровск городтан тоғыр Москваның «Коммунарка» командазы сыххан. Ойыннарын кӧрчем. «Коммунарка» - хорғыстығ команда. Хоза чоохтаза, прай команда «ыырҷаа» килкімге чылча.
Ильиногорсктағылар Ставрополь крайынаң килген «Ираклий» команданаң ойнааннар. Ікізі дее тиң команда матап ойнапчалар. Ойын мин сағынған ондайнаң парыбысхан: кем пурун хаалхаа меспек кирібізер - ол утып алар. Ильиногорсктағылар пуруннабысханнар. «Ираклий» команданың меспек кире тебер ондайлар полған, че киліспеен.
«Коммунарканаң» Хабаровск ойнаанын кӧргем, матап ойнапчалар. Анын алнында Хабаровск Сыктывкар команданаң тиңни ойнааннар, пенальти теберге киліскен. Хабаровск утып алған.
Піс полуфиналда Ильиногорск командазынаң ойнаабыс. Піс оларны 2:0 саннаң утып алғабыс. «Коммунарка» Хабаровск командазын утып алған. Уғаа чахсы ойнапчалар. Піске «Коммунарканаң» «Щёлково» стадионда ойнирға кирек полған. Анда уғаа улуғ, чабых стадион, кӧрігҷі-лер орыннары толдыра, улуғ телевизор-монитор турча. Полуфиналда ойнаан командаларны пістің ойынны кӧрерге ағылтырлар. Хабаровск, Челябинск облазындағылар тіпчелер: «Піс сірернің ӱчӱн «ағырарбыс». Москваны утыңар».
Минің, тізең, хараа тооза уйғу чоғыл. Хайди пу команданы утып алҷан тіп сағынчам. Евгений Филипповичке сығдыратчам. «Коммунарканаң» ойнирбыс, - тіпчем.
- «Барселона» ла чіли ойнапчалар, пасты хап-орта пирчелер». Евгений Филиппович мағаа наңдырча: «Мин сірер утып алзын тіп Ӧӧркі чайааннардаң сурынарбын».
Олох туста Истең парған оол, амды Москвада чуртапчатхан Иргаш Топоев сығдырадыбысхан.
- Хайда ойнирзар? - тіп сурча.
- «Щёлковода», - наңдырчам.
- Сірерге пірее ниме кирек пе?- сурча.
- Кирек. Аяна Кайбарованың кроссовказы Щёлководағы спортзалның полына киліспинче, чылғайахтан чӧрче. Лакнаң чапхан паркетче саналығ ла чіли чыл чӧрче. Андағ чылғайах полға ӧнетін кроссовкалар пар, оңдай полза, ал пир.
- Хайдағ размер? - сурча Иргаш.
Телефонны Наталья Васильевнаа пирібіскем. Олар пір аалдаңнар, ипти чоохтазып аларлар. Чоохтазып, чӧптезіп, прай 8 хызыҷахха андағ кроссовкалар чахыбысхабыс. Москвадох чуртапча Артур Карамашев, ол сығдыратханох. Ана іди пістің чир-суғҷыларыбыс хызыҷахтарға кроссовкалар, вратарьға щитоктар ал пиргеннер. 12 час хараазын ағыл пиргеннер. «Ағырарға» килербіс тіп молҷааннар.
Иртен стадионда хакас флагтары толдыра, оол-хыстарнаң танысчабыс. Столицадағы хакастар тіллерін пір дее ундутпиндырлар. Пір дее туртухпин чоохтасчалар. Піске ӧріністіг, аннаңар чон кӧңнін тӱзірерге чарабас, утарға кирек. Хада чуртаан тренерлер тидірлер: «Хайдағ андағ ӧмеліг чонзар».
Ойын тузы чит килген, командалар ойын чазызынзар сыхчалар. Чарғыҷы ойын пасталча тіп сығыртыбысхан. Ӱр дее ойнабааннар, Светлана Чучунова, сол саринҷа меспекті апарып, оң саринзар Аяна Кайбароваа пас пирібіскен. Арығли азаана килістіре. Аянаа меспекті хаалхазар кире теебізерге ле халған. Аяна хандыра гол кирібіскен, 1:0 - піс алнындабыс. Чон хысхырча. Асхыстағы ла осхас, хакастар толдыра, «Хакасия» тіп прайзы хысхырча.
«Коммунарканың» хыстары ӧкпеленчелер. Хайди идерзің, москвадағылар прайзын хыра утханнар. Мында, тізең, хайдағ-да кізі пілбес чир тӱбінең килгеннер оларны утчалар. Ағаа хоза, сыннары даа, постары даа кічиҷегестер. Светлананы аңдара ідібістірлер, хызыҷахтың холы ағырча, ылғапча. «Кӱстен, - тіпчем. - Сағаа ла ізеніс». Чарғыҷы ойнирзың ма тіп сурча. «Ойним», - наңдырча Светлана. Ікінҷі ойында Аянаны «ыырҷы» хаалхазы хыринда ӧнетін аңдара ідібіскеннер. Пенальти пирбееннер. Ойын тоозыл париғанда, олар пістің хаалхаа пір меспек теебіскеннер. 1:1. Ӱр дее полбин, ойын тоозыл парған. Командалар ӱзер пенальти теепче.
Пурун «Коммунарканың» хызыҷахтары тепкеннер. Меспек сеткада - 1:0. Анаң пістің Айсели Сунчугашева теепче, меспек сеткада - 1:1 сан. Олар пазох теепчелер - 2:1 сан. Пістің Айселина Боргоякова теепче - 2:2 сан. Пірер хати теберге халған. «Коммунарка» хызыҷағы чаза теебісті. Ӧрінчебіс, пістің чиңіске ізеніс пар. Пістің Аяна Кайбарова сых килді. Мин аның сырайынзар кӧрчем, хызыҷахтың сырайы амыр, пір дее ниме пілдірбинче. Че, сағынчам, хандыра. Аяна ипти ле теебісті - меспек сеткада. Піс ӧрінчебіс. Хызычахтарның ӧрінісчеткенін кӧрерҷіксер. Трибуна, тізең, кӱӱлепче.
Пу марығда Светлана Чучунова аарлығ сыйых алған. «Айфон» смартфонны ағаа «Челси» команданың кізілері сыйлааннар. Олар Москвада илееде хайынчаттырлар, чахсы ойнапчатхан олғаннарға харах салчаттырлар.
Ибзер учух киліп, «Емельяновода» тӱскебіс. Анда, тізең, пісті паба-іҷелер, Асхыс аймааның пастыхтары удурлааннар. Пістің халғанҷы ойыныбысты Интернет пастыра кӧртірлер.
Чиңіснең алғыстапчам сірерні, Валентин Иванович, хызыҷахтарның іҷе-пабаларын, мындағ кӱлӱк палалар ӧскірчеткен ӱчӱн.
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
31 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 |
7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 |
14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 |
21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 |
28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 | 3 |