МЕСПЕКТІГ ХОККЕЙДЕ ПАСТАҒЫ ЧИҢІСТЕРГЕ АҒЫЛҒАН
19.11.2021
Хабарлар
Хакас спортының матырлары. Саблығ тренер полған Николай Фёдорович Баинов республиканың футболында паза меспектіг хоккейіңде улуғ іс артысхан
ЫСТЫРҒАН СӦБІРЕДЕҢ
Килер неделяда меспектіг хоккейҷе тиксі Россиядағы марығлар пасталча. 23-24 ноябрьда «Саяны» команда «Сибсельмаш-2» ӧменең тоғазар. Ойыннар Новосибирскте иртер. Марығларға удур Хакасияның спортына улуғ хозым иткен саблығ тренер Николай Баиновтың чуртас чолынаң хысхаҷахти таныстырарға чаратхабыс. Ол 2018 чылда ах чарыхтаң парыбысхан, че аның адын ундударға чарабас.
Николай Фёдорович 15 январьда 1940 чылда Иркутск облазындағы Черемхово городта тӧреен. Пабазынаң іҷезі Ағбан пилтірі аймаанаң полтыр. Чиит сӧбіре пик чуртаан. Коллективизация пасталғанда, Фёдор Николаевич паза Мария Николаевна Баиновтар, кулактар тіп пыролаттырып, ызыға ыстырғаннар. Ол тусха ирепчінің ікі хыс полған. Баиновтар 8 частығ Маринаны хада алып алғаннар, Надежданы туған-чағыннарында артыс салғаннар. Хакас сӧбірені 1930 чылда хысхызын индірібіскеннер. Пастағы чылларда олар, аймахта чуртап, хоныхты кӧдіргеннер, анаң Черемхово городсар кӧскеннер.
Чоохтирға кирек, Черемхово Сибирьнің хара тас аныңаң иң улуғ кініне саналча. Пастағы шахта анда 1896 чылда азылтыр. Кресен Фёдор Баиновха ызығда шахтер полып істенерге киліскен. Иркутск облазында ирепчінің Ипполит, Полина, Николай палалары тӧрееннер. Баиновтарға хатығ чуххан. Іди дее полза, олар палаларын ӱгредіп аларға кӱстенгеннер. Маринанаң Надежда, имнег киреен таллап, медсестра полып істенгеннер. Ипполит кӧп чыл геолог тоғызына пир салған. Совет тузында аны, чахсы специалистті чіли, ӱс чылға Египетсер тоғынарға ысханнар. Полина Фёдоровна математика ӱгретчізі полған. Сӧбірезінең хада ол кӧп чыл Норильскте чуртаптыр. Аннаң айланғанда, Ағбанның 19 № школазында тоғынған. Очызы Николай спортта улуғ іс артысхан.
СПОРТСМЕН ПОЛАРҒА ТӦРЕЕН
Николай Баинов кічігдең футбол паза меспектіг хоккей ойнирға хынҷаң. Мында физкультура ӱгретчізінің хозымы улуғ. Ол школаның прай ӱгренҷілерін спортха кӧніктірҷең одыр. Таныстары Николайны спортсмен поларға тӧреен кізее санаҷаңнар. Ол суғҷа чахсы чӱс чӧрҷең, баскетбол ойнаҷаң. 9 класста ӱгренчеткенде, хакас оолны улуғларның футбол командазына ойнирға алғаннар. Арғыстарынаң хада ол городтың первенствозында тӧреміл араласчаң. Школа соонаң чир-суғҷыбыс Иркутсктағы физкультура техникумынзар ӱгренерге кірібіскенде, аны областьтың чииттернің футболҷа командазына таллап алғаннар. Пу команда СССР-ның первенствозында кӱзін сынаҷаң. Ідӧк пос туста Николай Баинов меспектіг хоккей ойнаҷаң полтыр.
Техникум соонаң чиит кізіні армияа апарыбысханнар. Службаны чир-суғҷыбыс пастап Иркутскта иртір, анаң - Новосибирскте Совет армиязының спорт клубында. Туған-чағыннарының таниинаң, пабазы Фёдор Николаевич оолғы службаны иртчеткеніне чӧпсінмеңең. Ол чоохтанҷаң полтыр: «Армияда кізі мылтыхтаң атарға кирек, син иир сай футбол ойнапчазың. Ыырҷыдаң тоғыр чаалас поларзың ма?»
ПАСТАҒЫ УЛУҒ ЧИДІГ
Баиновтар палаларын пӧзік ӱгредіг аларға кӧстеҷеңнер. Армиядаң айланғанда, хакас оол улуғларының чӧбінең Омсктағы физкультура паза спорт институдында пілістерін алғыдарға чаратхан. Ол тусха Ипполит аҷазы паза Полина пиҷезі, вузтарны тоозып, тоғынчатханнар. Олар Николайға студент тузында ахчанаң полысханнар.
Омскта спортсмен шайбалығ хоккейнең танысхан. Аннаң айғасчатханнар городта улуғласта полғаннар. Орындағы «Буревестник» хоккей команда-зы «Б» класста ойнаҷаң. Андар кірерге пӧгініп, чиит кізі прай кӱзін салтыр. Кӱстенізі тикке парбаан. «Буревестник» ӧменең хада ол студенттер аразындағы тиксі Союзтағы первенствода кӱмӱс призер полыбысхан. Ол улуғ чидіг.
Николай Фёдорович студент тузын сағысха кирерге хынҷаң. Иң танығлығ киректернің пірсі - саблығ Пелені кӧргені. 4 июльда 1965 чылда Москвада Бразилияның паза СССР-ның футбол командалары тоғасханнар. Пеленің ойнапчатханын кӧрерге пӧгініп, чиит кізі грузчик тоғызына кіріп алған. Ахчазы чолға, билетке читкен. Пістің футболисттер 0:3 саннаң аалҷыларға утыр салғаннар.
Чир-суғҷыбыстың ойыны специалисттернің дее, кӧрігҷілернің дее кӧңніне кірҷең. Халғанҷы курстарда ӱгренчеткенде, аны Уфадағы «Салават Юлаев» хоккей командазынзар тоғысха хығырғаннар. 1960 чылларда «Салават Юлаев» чиит ӧме полған. Пӱӱнгі кӱнде команда Континентальнай хоккей лигазында ойнапча. Лиганың араласчылары - Россияның, Европаның, Азияның клубтары. «Салават Юлаев» хоккей ӧмезі ікі хати Россия чемпионадында чиңіс тутхан, Гагариннің кубогын холға кирген. Чиит специалист анда тоғынарға сағынтыр, че чуртаста кирек удаа сағыбаан оңдайнаң парыбысча. 1965 чылда Николай Баиновтың паба-іҷезі тӧреен чирінзер айланарға чаратхан. Оларнаң хада спортсмен Хакас автоном облазынзар кӧскен.
ФУТБОЛ «ЧЫЛТЫЗЫ»
Ағбанда чир-суғҷыбыстың наа чуртас пасталыбысхан. Аны «Абаканпромжилстрой» трестсер тоғысха алып алғаннар. Чоохтирға кирек, Хакасияның спортында Николай Баинов ӧнетін пӧзік ӱгредігліг пастағы специалист полча. Совет тузында кадрларны улуғ хайығда тутчаңнар, аннаңар тӱрчедең чиит кізіні «Строитель» стадион директорының орынҷызына турғысханнар. Николай Фёдорович ідӧк тренер тоғызынаң айғазарға паза «Локомотив» футбол командазында ойнирға маңнанҷаң.
Ағбандағы «Локомотивсер» чир-суғҷыбысты тренер Юрий Хомухин хығырған. Аның кӱстенізінең 1968 - 1970 чылларда пістің футболисттер СССР-ның первенствозында араласханнар. Анда «Б» класстың командалары кӱстерін сынаҷаңнар. 1968 чылда Юрий Хомухиннің устаанынаң «Локомотив» ӧме 17 команданың аразында 13-ҷі полыбысхан. Футболисттернің чидиине прай область ӧрінген. Кӧрігҷілер «Локомотивтің» капитаны Николай Баиновтың пӧзік узына морсынҷаңнар. Олар стандионзар хакас футболисттің ойнапчатханын кӧрерге ӧнетін чӧрҷеңнер. Полина пиҷезі, Ағбанда автобустығ парчатханда, ікі ир кізі чоохтасчатханын ис салтыр. Пірсі арғызына тіптір: «Ча-а, стадионзар футбол кӧрерге парбаспын, пӱӱн анда Баинов ойнабинча».
Хакас автоном облазының устағ-пастаа даа, кӧрігҷілер дее 1969 чылда «Локомотив» позын турыстыра кӧзідеріне ізенгеннер. Че пістің футболисттерге оң полбаан. Ол чыл СССР первенствозында 20 ӧме араластыр. Полған на команда, «Локомотивті» кӱстіг ӧмее санап, ойыннарға матап тимнентір. Ағаа хоза ол чыл Ағбан суғ, тазып, областьха улуғ ӱрег ағылған. Саай тузында кем футболдаңар сағынча? Кізілерге полызарға кирек. Салтарында «Локомотив», 38 матчта 22 сан чыып алып, 20 ӧменің аразында 19-ҷы орынға сыххан. Футболға хынчатханнар команданың уйан салтарларына матап ачырғанғаннар. Анзын орындағы газеталарда сыххан пічіктер киречілепчелер. 1970 чылда тимір чолның Ағбандағы пӧлиинің устағ-пастаа клубты ахча чох артызарға чаратхан. Полызығ чох халып, «Локомотив» чабылған. Іди дее полза, 1968 - 1970 чыллар Хакасияның футболына «алтын» тусха саналчалар.
«УРОЖАЙ» КОМАНДА
Клуб чабыл парғанда, футболисттернің піреезі пасха командаларзар ойнирға парыбысхан. Ағбанда халғаннарын «Локомотив» орнына тӧстелген «Строитель» ӧмезер хығырғаннар. Николай Фёдоровичті, тізең, 1970 чылда «Урожай» пос кӧңніліг спорт пірігізінзер (ДСО) тоғысха алғаннар. Анда ол меспектіг хоккейҷе «Урожай» команданың тренері полып істенген.
Таныхтирға кирек, «Буревестник» ӱчӱн ойнаанда, чир-суғҷыбыс конспекттер апарҷаң. Омсктағы хоккеисттер тренер Валентин Скибинскийнің холында устарын таптааннар. Валентин Афанасьевич Москвадағы «Спартак» ӱчӱн турысхан. Чиит кізі ӱгретчізінің чӧптерін, ирткен тренировкаларны пічікке кирҷең одыр. «Урожай» команданың тренеріне турғысханда, Николай Фёдорович ол конспекттерінең тузаланған.
Команданың ӧзені аал хонии техникумының студенттері полған. Пастағы улуғ марығда ағбандағылар 1972 чылда араласханнар. Турнир Совет Союзының 50 чылына чарыдылған, ол Хызылчарда ирткен. Турнир тузында кізілер Хакас автоном облазынаң хайдағ команда килгенін чахсы оңар полбиндырлар. Че пір чыл пазынаң «Урожай» ӧме Хызылчар крайының Кубогын холға киргенде, пістің хоккеисттерні чахсы танып сыхханнар. 1974 чылда наа чидіг. «Урожай» ӧме аалдағы командалар аразында РСФСР первенствозында чиңіс тутхан. Ікінҷі орынға сустағылар сыхханнар, хола призер Уссурийск городтың (Приморскай край) командазы полыбысхан. Андада марығ Ағбанда ирткен. Кӧбізі ээлерге оң полды тіп сағынтыр. Че «Урожай» (соонаң ол «Колос» тіп адал сыххан. - Авт.) команда алты чыл аразына пис хати чемпион атха турысхан. 1975 чылда хоккеисттер первенствоға Ульяновскта чыылысханнар, 1976 чылда - Великие Луки городта (Псков облазы), 1977 чылда пістің спортсменнер пу марығда араласпааннар. 1978 чылда РСФСР первенствозы пазох Ағбанда ирткен, 1979 чылда - Саратов облазындағы Энгельс городта.
Тархын танығларынаң, Хакас автоном облазында меспектіг хоккей 1950 чылларда тиліп пастаан. Орындағы командалар Хызылчар крайы синінде чиңістер тутчаңнар, Сибирьдегі марығларда турыстыра кӧрінҷеңнер. Кӧзідімге, Харатастағы «Шахтер» ӧме Хызылчар крайының чемпионадын утхан. «Труд» (анаң «Торпедо» адал сыххан. - Авт.) команда уламох чахсы ойнаан. Ол Ағбандағы механическай заводтың ӧмезіне саналҷаң. «Трудха» Сибирь чемпионадында чиңіп аларға ікі хати кӧмес ле читпиндір. Андағ оңдайнаң «Урожай» команда, РСФСР синінде ойнап, улуғ чиңістерге читкен Хакасияның пастағы хоккей ӧмезі полча.
Пістің хоккеисттернің чидіглері 1980 чылда Хакас автоном облазына СССР-ның чемпионадында пастағы лиганың командалары аразында аралазарға оңдай пирген. Андағ пӧзік синге читкенде, устағ-пастағ наа ӧме тӧстирге чаратхан. Пастағы лиганың командазын «Саяны» адап салғаннар. Аның ӧзені «Колос» ӧменің хоккеисттері полғаннар.
Николай Фёдорович Баиновха 70 час толғанда, ол «Абакан» газетаа интервью пирген. «Урожай» командада ойнаан хоккеисттердең тренер Александр Хрисоненконы, Анатолий Рыжовты, Михаил Купчигинні, Сергей паза Александр Астаниннерні таныхтаптыр.
ОЛҒАННАРНАҢ ТОҒЫС
1980 - 1990 чылларда Николай Фёдорович палаларнаң паза саарбахтарнаң тоғынған. Олғаннар хакас тренерге тың хынҷаңнар. 1991 чылда чир-суғҷыбыс ӱгренҷілерін Швециядағы Кристине-хамн городсар олған турниріне ал чӧрген. Ол чорых Н.Ф.Баиновтың сағызында саңайға халтыр. Тиксі алза, марығда 180 команда узын кӧзіткен. Ол син ӧменің аразында пістің олғаннарның сыйыхтығ орынға сыхчаң оңдайы чох таа полған. Хакасияның кічіг хоккеисттері чоннар аразындағы турнирде араласханы даа танығлығ полған.
1990 чылларда Николай Фёдорович Ағбандағы комплекснай олған спорт школазында маңнаныстығ істенген. Анда ол арғызы Валерий Баранцевнең хада-пірге тоғынған. 1995 чылда тренерлернің ӱгренҷілері Россия первенствозында чиңіс тутханнар. Пӧзік устығ ӱгренҷілерінең Алексей Терентьевті, Андрей Петрухинні, Сергей Родинні, Александр Мордакинні, Виталий Лабунны таныхтирға кирек.
Николай Фёдорович Баинов Хакасияның спортына паалап полбас хозым иткен. Тӱзімніг тоғызы ӱчӱн чир-суғҷыбыс Россия физкультуразының паза спортының отличнигі атха турысхан. 2014 чылда меспектіг хоккейҷе Россияның спорт федерациязы 100 чылын таныхтаанда, саблығ тренерге ӧнетін сыйых читіргеннер.
Хайда даа тоғынза, чир-суғҷыбыс сӧбірезінеңер ундубаҷаң. Хада хонғаны Раиса Фёдоровна школада тархын ӱгретчізі полып істенген. Амды ол тынағда. Ирепчі 52 чыл пілізіп чуртап салған. Баиновтар Игорь паза Фёдор оолларын чон аразына кир салғаннар. Сӧбірезі Николай Фёдоровичке поғдархапча, аның адын турыстыра ал чӧрерге кӱстенче.
Автор :
Майя КИЛЬЧИЧАКОВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
31 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 |
7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 |
14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 |
21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 |
28 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде