ПРАЙ ТОҒЫСТАР ПЛАН ХООСТЫРА АПАРЫЛЗЫН
14.07.2021
Хабарлар
Тоғыс чорығы. Хакасияның пазы Валентин Коновалов правительство кізілерінең хада тоғыс чорығынаң Саяногорсксар чӧргеннер. Анда чарадарға киректелчеткен илееде сурығ чыыл партыр
«РусАЛ СаянАЛ» АО-ның ТОҒЫЗЫ
Чорых программазының пастағы тохтаҷаң орны полған «РусАЛ Саян-АЛ» АО-ның тоғызын кӧрері. Хакасия пазын анда республиканың экономика тилізі министрі Виктор Богушевич паза пу предприятиенең устапчатхан директорның тоғызын толдырчатхан Владимир Павлов удурлааннар.
Предприятиезер кіргенде, анда прайзына хорғыс чох тудынардаңар инструктаж иртірілген, аалҷыларны ӧнетін кип-азахха тонандырғаннар, каскалар, очкилер, ырахтын исчең приборлар пиргеннер. Цехтарда аймах механизмнер, краннар тоғынча, кнопкаларға теңмеске сизіндіріг иділген. Предприятие фольга сығарарынаң айғасча, прай ла чирде улуғ фольга рулоннары турча.
Оларға ідӧк теңмеске, тутхлабасха чӧп пирілген, олар ізіг поларға айабас. Владимир Павлов Валентин Коноваловты паза килген делегацияны прай пӧліктерҷе апарған: тимір хайылдырҷаң, прокат итчең, фольганы кисчең, сырлаҷаң, ораас (упаковка) итчең паза складча. Ол Хакасия пазына ниме чоохтапчатханы прибор пастыра истілче.
Аның чооғынаң, предприятие 1996 чылда, тӧстеліп, тоғын сыххан. Россияда ол фольгадаң иділген материаллар сығарчатхан ӧӧн предприятие полча. Ӧӧн корпуста ӱс линия тоғынча, алюминий хайылдырҷаң пӧлікте ізіг 780 градусха читче. Прай чахығлар тузында толдырылча. Хайылдырылған алюминий 11 линияҷа иртче, полғанында ла фольга чуға иділче. Аның халыны микроннарнаң саналча.
Предприятиеде, дирекциянаң хада саназа, 470 кізі тоғынча, кадрлар тоғыста тудылчалар, пос орын 0,5 процентке тиңнелче. Амғы пандемия тузында, коронавирус хаптырып, 11 кізі ағырча, че тоғыс тохтадылбинча, прай ниме план хоостыра апарылча. Тоғынҷыларға хорғыс полдыртпазына улуғ хайығ салылча, ідӧк сығарылчатхан товарның качествозына ӧӧн хайығ айландырылча.
Сырлаҷаң полиграфия пӧлиинде аймах ӧңніг фольга сығарылча. Качествозы пӧзік сыр Россияда чоғыл, аны Италиядаң аларға килісче. Кірчеткен чахығлар аймах полчалар. Рынок оңдайында чуртапчатханда, полған на сурынысты толдырарға киректелче.
Прай даа оборудование хырығ озаринаң алылча, механизмнер, аппаратура тузында нааҷылалча. Фольга сурыныстарҷа аймах синҷе кизілче. Тимде товар складта хайраллалча.
Анда ідӧк предприятиенің музейі пар, ол предприятие тоғынып пастир алнында, 1993 чылда азылған. Музейде полған кізілер альбомда постарының ӱңдезіглерін артысчалар. Іди анда Хакасия пазы полған Алексей Лебедьтің, Россия президентінің Сибирьдегі федеральнай округтағы полномочиеліг кізізі полған Сергей Меняйлоның ӱндезіглері пар.
Амғы оой нимес туста «РусАЛ СаянАЛ» АО, прай чахығларны маңнаныстығ толдырып, чахсы тоғын парча тиирге чарир.
САЯНОГОРСКТЫҢ АДМИНИСТРАЦИЯЗЫНДА
Хакасияның пазы Валентин Коновалов Саяногорсктың администрациязында чыылығ иртірген. Анда араласханнар Хакасия пазының орынҷызы Юрий Курлаев, республиканың пӱдіріг паза ЖКХ министрі Валерий Келин, ӱгредіг паза наука министрі Лариса Гимазутина, чир-чайаан ис-пайы паза экология министрінің пастағы орынҷызы Сергей Глушков, юстиция паза регионның безопасность киректерінңе министрінің тоғызын толдырчатхан Елена Кудинова, энергетикаҷа паза тарифтерҷе хазна комитеді кнезінің тоғызын толдырчатхан Елена Лобань, Саяногорск городтың пазы Михаил Валов паза город администрациязының тоғынҷылары.
Пу городта ағырсымнығ сурығлар кӧп чыыл партыр, оларны хайдағ-да оңдайнаң чарат саларға киректелче. Сидіксіністер кізілернің чуртазына кӧні теелчелер.
- Город чуртағҷыларынаң піссер уғаа кӧп хоп кірче, ідӧк сыныхтағ органнарьынаң город устаанзар илееде сурығ сығысча. Пу чыыл парған сурығларны город администрациязының хай пірее тоғынҷылары тузында табырах пӧк саларға, оларны чарадар тӱзімніг кӧстеглер табарға хынминчалар, - таныхтаан Валентин Коновалов.
Ӧӧн сурығларның пірсі, хайзын соона салдырарға паза чарабас - Ай-Дай посёлокка чир алтынаң сыхчатхан суғ кірчеткені, ідӧк андағы чуртағҷыларға суғ читірер сурығ турча. Халғанҷы чылларда посёлоктағы тураларның подвалларына, орамаларына, септиктерге суғ сыбыра кірче. Амды 54 турада суғ турча, чуртағҷылар город администрациязынзар, полызығ сурап, кӧп хати айланғаннар, че сурығ пір дее пӧгілбинчеткенде, андағ хоптар республика правительствозынзар кір сыхханнар. Ағаа хоза, суғ кірері тохтабинчатханда, андағы асфальттығ чолның кизегі сайбал парған.
Сергей Глушковтың чооғынаң, министерство, пасха ведомстволарнаң хада комиссия тӧстеп, ноға суғ кірчеткенін піліп аларға посёлоксар чӧрген. Че комиссия аның сылтаан піл полбаан. Пылтыр суғны ағызарына инженернай арачыланыс управлениезінің аар техниказы 1,5 метр тирең, узуны 1 километр дренаж каналын хас парыбысхан, че суғ кірчеткені тохтабинча. Законҷа пу сурығларны орындағы пос устаныс органы пӧгерге кирек.
Михаил Валовтың чооғынаң, посёлок састығ орында турча. Чуртағҷылар, тізең, участоктарында 6 метрге теере тирең оралар хазып алғаннар, аннаңар андар суғ кірче. Андағ ораларны, чирні нандыра кӱреп, чох ит саларға кирек.
Ноға чир алтынаң суғ сыхчатханын, аның сылтаан піліп алар пӧгіннең, пӱӱл июньда подряд организациязынаң инженернай істезіглер апарарға чӧптезіг иділген. Ол тоғыстар октябрьға теере толдырыл парарға кирек. Аның салтарларынҷа суғны хыйа ағызар технология тимнелер. Хакасияның пазы муниципалитетке пу сурығны пӧгерінҷе тоғыстарның планын 15 июльға теере тимнеп саларға чахығ пирген. Кӧріл парған прай тоғыстар тузында толдырылчатса, правительство муниципалитетке хабас пирер. Посёлокка суғ пирҷең система пӱдіріл парған, че аны ам даа тузаланысха кирбееннер. Республика бюджедінең ол тоғыстарға 60 миллион салковай позыдылған. Системаның пастағы чардығы городха пылтыр ноябрьда пирілген, ікінҷі чардығы - пӱӱл январьда. Елена Лобаньның искіриинең, пирілер суға алынңа тарифтер турғызыл парған.
Валентин Коновалов город ӱлгӱлеріне, кӧріл парған тоғыстарны сӧӧ тартпин, оларны толдырар сын тус турғызарға чӧп пирген. Че ол тусха тоғыстар толдырыл парзын. Ідӧк муниципалитетке прай тоғыстарның тиксі планын 15 июльға тимнеп саларға чахығ пирген.
Чыылығда «Городтағы истіг оңдайлар» проект чуртасха уйан кирілчеткені ӱзӱрілген. Иртірілген садығлар салтарларынҷа пирілген ахчаның чардығы ӱзӱрлелген. Закон хоостыра аны федеральнай бюджетке айландырарға кирек, че Саяногорск ам даа ахчаны айландырбаан. Ідӧк городта «Ӱс площадьтың культура чирі» федеральнай проектті чуртасха кирері сӧӧ тартылча. Ағаа позыдылған 115 миллион салковайдаң амға теере 5 ле миллион салковай хорадылған. Пу объекттер пӱӱл 1 ноябрьға тимде поларға киректер. Тоғыс майың апарылчатханы хоостыра Валерий Келин город устаан критикаа тартхан.
Республика устағҷызы городтың устаана Хакасияның пӱдіріг министерствозынаң хада пу сурығны пӧк саларға, толдырҷаң нандырығлығ кізілерні турғызарға паза 15 июльға тоғыстар графигін тимнеп саларға чахығ пирген.
Ідӧк чыылығ араласчылары городтағы 6 № школаны тыхтир тоғыстар ноға тың сӧӧ тартылчатханын ӱзӱргеннер. Аны тӧрт чыл тыхтап парирлар, тоғыс ам даа тоозылбинча, ӱгренҷілерге дее, ӱгретчілерге дее сидік чухча. Пӱӱл аны хайди даа тоозарға кирек. Школаны спонсор полызиинаң тыхтапчалар. РусАЛ-ның кізізі Леонид Быковтың чооғынаң, алюминий заводы пылтыр тыхтаға 25 миллион салковай пирген, че ол ахча хайди хорадылғаннаңар сан пиріс амға теере чоғыл. Прай 40 миллион салковай позыдылар, теестегі ахча 15 июльда пирілер. Аны аларына чӧптезіг иділерге кирек, аның соонда ла ахча пирілер. Иптіг график идіп, аны хоостыра тоғынарға кирек.
Хакасияның пазы республиканың финанстар министерствозына школаа мебель паза оборудование аларына 5 миллион салковай позыдарға чахығ пирген, ідӧк Саяногорсктың устаана тоғыстарны чапчаң толдырарға пӧгін турғысхан.
- Хазна проекттерін тузында толдырбин паза тоғыстарны сӧӧ тартып, сірер, город чуртағҷыларын на нимес, прай республиканы тӧбін тӱзірчезер. Хайди піс федеральнай ахчаны хоратчатханыбыснаң мыннаң мындар чуртасты иптиріне, пӱдіріге паза тыхтаға хоза ахча пирілері палғалыстығ. Тоғыстарға азынада планнар тимнирге паза чапчаң тоғынарға кирекпіс. Прай тоғыстар план хоостыра апарылзын, тоғыс «хайнап» турзын, - теен Валентин Коновалов.
МАЙНСКАЙ ГЭС-та
Хакасияның пазы, Майнскай ГЭС-та полып, аның пӱдіріглерін, тоғызын кӧрген, суғны позытчаң системанаң танысхан. ГЭС-тың машина залынзар журналисттерні позытпааннар, андар Валентин Коноваловнаң хада телеоператор паза сомҷы ла парғаннар. Аннаң айланып, республика пазы паза «РусГидро» ПАО-ның филиалы полчатхан Сойан-Сус ГЭС-тың директоры Андрей Видман СМИ тоғынҷыларынаң чоох алысханнар.
Хайди искірген Валентин Коновалов, ГЭС - пістің поғдархазыбыс, анда план хоостыра улуғ тоғыс апарылча. Олар піске таңдағы кӱнге ізеніс пирчелер. Пӱӱл часхы-чайғыда Ким суғның сині тың кӧдірілген, ГЭС-тарның водохранилищелерінде кӧп суғ чыылған. Тулғор алнында палых ӧскірңең хоных тоғынча, аңдағы палыхха ӱрег иділерінең хорғыс полған. Сойан-Сус ГЭС-тың водохранилищезінең 5 муң азыра кубометр суғ позыдарға план тудылған. Андада суғда кислород тың кӧп пол парарҷых, палыхха саңай улуғ ӱрег иділерҷік. Че ГЭС-тың устаа, Хакасия правительствозының кӧрізінңе тудынып, суғ позыдарын хызырыбысхан, аннаңар палых хайраллалған.
Андрей Видманның чооғынаң, Майнскай гидроузелде оборудование нааҷылалча. Тиксі нааҷылир проект хоостыра ГЭС-тың прай гидроагрегаттары алыстырылар, олар 1985 чылдаң сығара тоғынчалар. План хоостыра прай оборудование 2023 чылда нааҷылал парар. ГЭС-тың устаа Хакасия правительствозынаң чахсы палғалыс тутча. Суғ піди тың 100 чылда пір хати кӧдірілче. Че піс, Хакасия устаанаң палғалыс тудып, палыхты хайраллап алғабыс.
ГЭС-тың тулғор алнында орныхчатхан «Саянская форель» ООО-ның директоры Александр Погоняйченко Хакасия пазын позының хониинда удурлаан. Палых ӧскірңең пу хоныхтың сарғаларын (форель) Хакасиядаң пасха даа регионнарда чахсы пілчелер. Палых ӧскірҷең орын 1980 чылларда тӧстелген, ол чылда 20-25 тонна палых пирҷең, амды предприятие чылда 250-300 тонна палых пирче, 100-120 миллион салковай тоғынып алча, аның парызы 30 миллион салковайға читче. Палых ӧскірчеткен пӧліктер чарым километрге суғҷа тартылча, алынҷа пӧліктерде сарғалар полчыхтапчалар, хайлахтар чыылысча.
Устағҷылар палых ӧскірчеткен хоныхты кӧргеннер.
- Палых ӧскірері тиліс отрасльы полча, республика экономиказын тилідеріне позының хозымын пирче, ағаа тиксі полызығ киректелче, - таныхтаан Валентин Коновалов.
Автор :
Николай СУЛТРЕКОВ
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
29 | 30 | 31 | 1 | 2 | 3 | 4 |
5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 |
12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 |
19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 |
26 | 27 | 28 | 29 | 1 | 2 | 3 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде