ЧОННЫҢ УЗЫ ЧІТПИНЧЕ
20.08.2021
Хабарлар
Презентация. Ағбанда Н.Г.Доможаковтың адынаң национальнай библиотекада искусствоведение наукаларының кандидады Маина Чебодаеваның наа книгаларынаң таныстырғаннар
Мин Маина Петровна Чебодаеваның тызы чох кӱлӱгіне хайхапчам. Ол, пістің чонның прикладной искусствозын істезіп, он азыра книга сығар салған. Пастағы книгалары Хакасияның саблығ хоосчыларынаңар полған, амды, тізең, чонның ус холлығ чайаачыларынаңар пасча. Чылда Маина Петровнаның ікі-ӱс книгазы сыхча. Ідӧк ол Ағбандағы ХакНИИЯЛИ-да наука тоғынҷызы полып істенче. Ағаа хоза ол, Хакасияда искусствоведтер пірігізін тӧстеп, анынаң устап парча.
Сағам хығырығҷылар хайиина анын ікі книгазы сығарылды. Олар «Традиционный женский хакасский сикпен» паза «Художественная обработка дерева у хакасов» тіп адалчалар. Пір книгазы, «Художественная обработка кожи у хакасов», пу чыл пасталчатханда, сых парған полған.
Наа сыххан книгаларнаң чыылған чонны таныстырып, автор Маина Чебодаева хайди тоғынғаннаңар чоохтап пирген. Хакастар постарының чуртастарында олаңай паза ӱлӱкӱннерде кисчең кип-азахтарынаң, кӧгенектерінең паза тон-киптерінең, тӧреміл тігіп, айғасчаңнар. Нинҷе дее тус иртсе, кип-азахтарның тасты-кӧрімі паза чіпнең тіккен хоостары ідӧк хайраллалғаннар. Алыптығ нымахтарда даа аннаңар чоохталча. Пурунғы хоосчылар, кӧзідімге алза, Ымай худай инені уғаа пай тонанҷыхтығ чайап салчалар. 18-19 чӱс чылларда Россия ученайлары, пістің чирлерҷе чӧріп, чуртастарын паза кип-азахтарын кӧзітчеңнер. Іди ученай-этнограф паза археолог Александр Васильевич Адриановтың танығларынаң, Сибирь чоннары аразында Минсуғ уездіндегі инородецтернің кип-азахтарын іди сіліг хоостапчатханнарын пірдеезінде кӧрбиндір. Саблығ хоосчы Василий Иванович Суриков, 1873 чылда Хакасияда полып, хакас ипчілерні пай кип-азахтарынаң хада хоостаҷаң.
Соонаң 1947-1948 чылларда ХакНИИЯЛИ-ның Асхыс, Таштып чирлерінҷе экспедицияларында аралазып, Ю.Шибаева 1959 чылда «Одежда хакасов» книга сығарыбысхан. Сағам хакастарның кип-азахтарын ученайлар Оксана Киштеева паза Раиса Абдина істесчелер. Книгада ағаа хоза орнамент хоостары пирілчелер.
Ідӧк хакастар хас-пуруннаң ағас киреенең узанҷаңнар. Пістің ӧбекелерібіс ағастаң сіліг айах-самнахтар киртчеңнер. Ол нимее хузух паза хазың ағастар уғаа килістіре полҷаңнар. Хакас ибі істінде улуғ тасхахтарда ағастаң иткен ідіс-хамыстар, чірчелер, абдыралар кірген кізіні хайхатчаңнар. Иреннер ат тиріглерін, чазап, итчеңнер. Аалҷылар килзе, улуғ ағас типседе ит ӱӱлдіре сал салҷаңнар паза ағас хамысха толдыра айран сус пирҷеңнер.
Ағаста киртчең устар амғы туста Хакасияда ла нимес , че пасха даа чирлерде сабланчалар. Іди Николай Борисович Ачитаевтің (1950 - 2001) ағаста кирткен тоғыстарын ааллап килген улуғ пастыхтарға сыйлаҷаңнар. Ол Хакасиядағы национальнай школада олғаннарны пу тоғысха ӱгретчең.
Чыылығда Хакас Республика пазының орынҷызы Ольга Пономарева паза республиканың национальнай паза территориальнай политика министрі Михаил Побызаков, Маина Чебодаеваны алғыстап, пу тоғызында ағаа аннаң андар полыс турарынаңар молҷааннар. Книга сығарарға республика правительствозы полыс пирген нооза. Амды пір муңҷа тиражтығ сыххан пу книгаларның чарымын республиканың ӱгредіг паза наука министерствозына пирерлер.
Автор :
Илья ТОПОЕВ
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
29 | 30 | 31 | 1 | 2 | 3 | 4 |
5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 |
12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 |
19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 |
26 | 27 | 28 | 29 | 1 | 2 | 3 |
Кӱн таңмазы