ПОС ТІЛІН ХЫНЫП ӰГРЕНЧЕЛЕР
01.09.2021
Хабарлар
Хакас тілі кӱніне удур. Мин Таштып аалдағы «Чылтызах» олған садында палаларны ӱзінҷі чылы хакас тіліне ӱгрет парчам
Мин ол тоғызымда Хакас Республиканың школа алнындағы ӱгредіг пірігістерінде хакас тіліне ӱгредер «Иркеҷек» программанаң тузаланчам. Минің холымда тӧрт группа: 3-4, 4-5, 5-6, 6-7 частығлар. Іди 2020-2021 ӱгредіг чылында 83 пала хакас тілін ӱгренген. Оларның аразында пасха даа нациялығ олғаннар пар. Тиксі чоохтаза, группалардағы оолағас-хызыҷағастар прайзы хакас тілін хынып ӱгренчелер. Анзы уғаа чахсы тіп санапчам.
Минің ӧӧн пӧгіннерім - олғаннарның тілін наа сӧстернең пайыдары, олаңай сурығларға нандыр пілерге, темалар хоостыра чоохтағлар пӱдірерге паза хакас тілінең чоохтазарға ӱгрет салары. Оларны толдырып алар ӱчӱн наа технологияларнаң тузаланчам. Кӧзідімге, ойын технологиязын алып аларға чарир. Палаларның олған садындағы тузының кӧп чардығы ойыннарда иртче нооза. Аннаңар полған на занятиеде піс, темаа килістіре ойын таап, иркеҷектернең хада хакас тілінең наа сӧстернең танысчабыс, чоохтағлар пӱдірчебіс, кибелістер ӱгренчебіс.
Олғаннарның иң хынған ойыннарының санында полчалар: «Хайхастығ хапчығас», «Тӧртінҷізі артых», «Ниме парыбысты?», «Ниме хозыл парды?», «Хайхастығ кубик».
Тарина хызыҷах паза Пелагея ууҷа пістің занятиелерге удаа килчеткен аалҷылар полчалар. Олар хакас кип-азахтығлар, аннаңар кічіг палаҷахтарның хайиин тың тартчалар. Оолах-хызыҷахтар кӧклӧлер пирчеткен тоғыстарны хынып толдырчалар.
Темалар хоостыра мин ідӧк аймах презентациялар тимнепчем. Олғаннар «Кип-азах», «Ибдегі маллар», «Сас аңнар», «Ідіс-хамыс» паза даа пасха презентациялардағы сіліг хоостар пастыра ідӧк наа сӧстернең танысчалар.
Паза мин тоғызымда хазых хайраллир технологияларнаң полған на занятиеде тузаланчам: харахтарны тынандырчаң, хол салааларын паза постарын хыймыратчаң.
«Чылтызах» олған садында хакас тілі занятиелеріне ӧнетін кабинет тӧстел парған. Уғаа истіг паза чарых орында аймах темаларға чарыдылған пулуңастар хайығ тартчалар: «Хакас тілім - минің пайым», «Чир-суубыс-тың аң-хустары», «2021 чыл - Хакас чонның алыптығ нымағы чылы». Аймах альбомнар олғаннарға піліс аларға уғаа тузалығ полчалар. Кӧзідімге, «Хакас чонның кӧг тиріглері», «Алыптығ нымахтар», «Хакас чонның кип-азаа» альбомнар. Паза кабинетті чазапча тадар ибіҷекнең талған тимнечең тиріглер (теербен, сарғаас, соғах).
Олғаннарның хакас тілінҷе пілістерін алғыдарында «Абаҷах» театр кружогы улуғ хозым итче. Пӱӱнгі кӱнде андар 12 пала чӧрче. Программазын мин 5-7 частығ олғаннарға чарыдып пасхам. Кічіг частығларға арғыстарының алнында хакас тілінең ойыннар турғызарға тың хынығ. Іди
піс «Салғын», «Тураҷах», «Яблоко» ойыннарны кӧзіткебіс.
Хакас чонның ӱлӱкӱннерін піс хайди даа иртірчебіс. Кибірге ідӧк Хакас тілі кӱнін паза тилекейдегі тӧреен тіллер кӱнін таныхтиры киріл парған. Пу пайрамнарға піс олғаннарнаң хада кибелістер, тахпахтар, сарыннар, теелбектер тимнепчебіс, хакас ойыннарын ойнапчабыс. Іҷе-пабалар ідӧк уғаа ӧткін араласчалар. Олар палаларына чайаачы марығларда араласчаң кип-азахтар тимнепчелер.
Ниме таныхтирға сағынчам? Палалар олған садынаң парчатсалар, постарынаңар, сӧбірелерінеңер чоохтап пілчелер. Анаң пасталығ класстарда пілістерін ідӧк тӱзімніг алғытчалар.
Мындағ чооғымны мин, прай чонымны Хакас тілі кӱнінең алғыстап, «Хакас тілім» тахпағымнаң тоозарға сағынчам. Ол 2019 чылда, ӱгретчілер мариина тимненчеткенде, тӧреен.
Пу чир ӱстӱнде кӧбӧк чирлер пар,
Че иң пай, сіліг минің чирім полча.
Пу чир ӱстӱнде кӧбӧк тіллер пар,
Че иң пай, сіліг минің тілім полча.
Хакас палалар поғдархап чӧрзін,
Хакас палалар чоохтанып чӧрзін.
Хакас тілім, саблан хаҷан даа,
Хакас тілім, чітпе хаҷан даа.
Чоохтан чӧрем пу чир ӱстӱнде,
Чобағ пілбеспін пу тилекейде.
Чонымда чурта, чыллар тобыра,
Часкалығ полчам синнең хада.
Автор :
Валентина ТОСКОРАКОВА, Таштып аалдағы «Чылтызах» олған садының хакас тілі ӱгретчізі
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
29 | 30 | 31 | 1 | 2 | 3 | 4 |
5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 |
12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 |
19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 |
26 | 27 | 28 | 29 | 1 | 2 | 3 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде