«ТАҢДАҒЫЗЫН ТӦСТЕПЧЕБІС!» - ЧОННЫ САНҒА АЛАРЫНЫҢ ӦӦН САҒЫЗЫ
15.09.2021
Хабарлар
Хакасия пу улуғ мероприятиені иртіреріне хайди тимненчеткеннеңер чоохтапча Хызылчар крайынӌа, Хакасияҷа паза Туваҷа хазна статистиказының федеральнай служба управлениезінің устағҷы орынӌызы Татьяна Шаршова
- Татьяна Владимировна, тиксі Россияның чонын санға аларының ӧӧн кӧстеглерін паза тузазын чарыт пиріңер.
- Россия правительствозының чахиинҷа чуртағҷыларны санға алары 10 чыл пазынаң иртірілче. Пу тус аразына хазна экономиказы, чон чуртазы, пӱдізі алысча. Хазнаа чонның пӱдізін, хайдағ чирде хайдағ чон чуртапчатханын, оларның чуртас оңдайларын пілерге кирек, ол санда Хакасияда. Чуртағҷыларны санға алары аразында сан пиріс ідӧк чыылча, че ол искіріг ӧӧнінде демография паза миграция сурығларына теелче.
Ӧӧн тузалығ искіріг - ол чонның нациязы. Пу искіріг тиксі Россияда чонны санға аларында ла алылча паза аннаң хазна статистиказы ла айғасча. Сурастырығ тузында чуртағҷаа позының нациязын киречілепчеткен пічік кирек чоғыл. Искіріг чуртағҷының сӧстерінең чыылча.
Хазнада хайдағ чоннар чуртапчатханы ӱлгӱлерге уғаа кирек искіріг, ол санда пістің республикаа, хайзының ӧӧн чоны хакастар полча. Ағаа тӧстеніп, ӱлгӱлер ас саннығ чоннарға хабазығ паза тиліс программаларын тимнепчелер паза чуртасха кирчелер. Пӱӱл иртірілер тиксі Россияның чонын санға алары (ВПН) 10 чыл аразына хазнабыста нацияларның саны хайди алысханын кӧзідер, анаң алындағы санға алғанының салтарларынаң тиңнестіріліп, алызығ салтарлары иділер.
- Хаҷан ол иртер?
- Чоохтирға кирек, тымо сылтаанда 2020 чылда иртер тиксі Россияда чуртағҷыларны санға аларын пу чылға чылдырыбысханнар. Хазна правительствозы аны чарыс айының 15-ҷі кӱнінең кічіг хырлас айының 14-ҷі кӱніне теере иртірерге чаратхан. Алындағы чылларда даа ол пу туста иртірілҷең.
- Тымо тузы кізі чуртазына илееде алызығлар кирче. Чуртағҷыларны санға аларында искірігні чығӌаң хайдағ оңдайлар тузаланылар?
- ВПН-2020 саннығ оңдайнаң иртірілер. Искіріг ӧӧнінде электроннай анкетаҷа чыылар. Пастағы оңдай - «Хазна полызығлары» порталдағы пос пӧлии полызиинаң. Анда кізілерге тимде сурастырығлар сығарылар.
Чуртағҷаа сӧбірезіндегі полған на кізі ӱчӱн нандырарға чарир. Аны иртібіссе, полған на кізее сурастырии ӱчӱн QR-код пирілер, аны хайраллирға кирек. Пу оңдайнаң ВПН-да пастағы кӱннең пасти кічіг хырлас айының 8-ҷі кӱніне теере аралазарға чарир.
Ікінҷі оңдай - санға алҷаң кізілер полызиинаң. Олар чарыс айының 18-ҷі кӱнінең сығара кічіг хырлас айының 11-ҷі кӱніне теере пос участогында тоғынарлар. Сурастырығны планшетте турғызылған сурастырығҷа иртірерлер, че ол сайбал парза, санға алҷаң кізі сурастырығны чаҷында узарат полар, анаң искірігні планшетсер кирер.
Аннаң пасха, чуртағҷаа, санға алҷаң хынған на участоксар киліп, сурастырығда аралазарға чарир. Пістің республикада андағ 164 орын тоғынар, ол санда 57 участок Ағбан городта. Андағ участоктар ідӧк город-аймахтарның МФЦ тураларында орнығар. Анда сурастырығда араласхан чуртағҷаа ідӧк киречілепчеткен код пирілер. Санға турарға чарир хайдағ даа орында: кізінің хайда санға алылғаны хоостыра ла нимес. Халған ӱс кӱн чуртағҷыларның 10%-ін хатап сыныхтирлар.
- Татьяна Владимировна, санға алӌаң кізілер читкіӌе алылды ба паза хайди олар тоғынарлар?
- Хакасияда чуртағҷыларны санға алҷаң кізілер читкіҷе, прай 977 кізі алылған. Полған на сурастырығны право хайраллаҷаң органнар пастыра сыныхталған, орта чоохтаза, хайдағ-да сайбағҷа нандырыға тартылған кізі чуртағҷыларны санға алҷаңнар санына алылбаан. Чуртағҷыларны санға алҷаң полған на кізее 550 кізі чурттығ участок килісче. Полғанына ла «ВПН-2020» танығлығ кип-азах - кепка, футболка паза хамзол, ідӧк тымо тузында арачыланҷаң ниме-ноо, перчаткалар паза маскалар, читірілер. Олар чуртағҷыларнаң орта тоғынарынҷа паза хорғыс чох тудынарынҷа инструктаж иртерлер. Полғанына ла чуртағҷыларны санға алҷаң кізі полчатханын киречілепчеткен удостоверение пирілер, ол аның паспортынаң хада кӧзіділзе ле, сын полар.
- Наа туралар тузаланысха кирілгелек полза, андағы чуртағӌылар хайди санға алылар?
- Пістің алныбыста полған на чуртағҷыны санға аларға пӧгін турча. Аннаңар тимненіс азынада парған. 2019 чылда піс муниципальнай пӱдістер полызиинаң полған на аал-городтың, ол санда дача пірігістерінің, туралар схемазын хоостаабыс, наа паза чох иділген туралар санға алылған. Муниципальнай пӱдістер тураларның изерізі паза орамазы кӧзіділгенін хайығда тутчалар. Хакасияда чидіп аларға сидік орыннар чоғыл. Аннаңар ол саринаң санға аларын иртірерге ниик полар.
- Че тайғада чоннаң тастыхти чуртапчатхан Агафья Лыкова пар. Аны хайди санға аларзар?
- Ол «Хакасский» национальнай заповедниктің чирінде чуртапча, инспекторлар андар тӧреміл чӧрчелер. Піс заповедник устағ-пастаанаң Агафья Лыкованы санға аларынҷа чӧптезербіс. Паза тастыхти чуртапчатханнар чоғыл, че ибі чохтар пар. Оларны ідӧк санға аларбыс. Мында піске право хайраллаҷаң органнарның кізілері полызар.
- Санға алҷаң кізі чуртағӌыны ибінде тут полбинчатса, ол ниме идер?
- Ол андар ӱс аймах туста кил парар. Ибде чох полза, хонҷыхтарын сурастырар. Искіріг ал полбаза, муниципальнай пӱдістең искірігні алар: чуртағҷы ипчі алай ирен полчатханынаңар, чазынаңар. Паза искіріг алылбас.
- Чуртағҷыларны санға аларынӌа сурастырығлар алыстырылғаннар ба? Хайдағ наа нимелер кирілген?
- Полған на сай сурастырығларға алызығлар кирілче. Ол хазнадағы законнарнаң паза хабазығ программаларынаң палғалыстығ. Чуртас алысча. Пӱӱл сурастырығда тиксі 30 сурығ кӧріл парған. Кізее ады-солазын искірерге киректелбес. Пастағы чардығы кізідеңер тиксі искіріге теелче: ипчі алай ирен полчатханы, чазы, нациязы, чуртапчатхан орны, ӱгредии, хоных хонғаны, пала саны паза пасхазы. Чоохтирға кирек, ӱгредіг синіне алызығлар киріл парған: ол школа алнындағы син, ортымах (профессия синінҷе), пӧзік (бакалавриат, специалитет алай магистратура). Тоғынчатханы, тоғынминчатханы ідӧк нинҷе-де оңдайнаң кӧзіділер. Тілге теелчеткен сурығлар полар: нинҷе тіл пілчеткені, хайзынаң хай син ӧткін тузаланчатханы. Кізінің хайдағ ахчаа чуртапчатханы таныхталар. Парызының сині кӧзіділбес, че хайдағ оңдайнаң парыстанчатханы кӧзіділер: пос кирее, чал ахчазы, пос посха тоғыс таапчатханы хоостыра, пенсия алай пособие паза пасхазы. Читі сурығ чурт оңдайларына теелер: пос чурты, чох па, алынҷа тура алай квартира, аның улиин, истіг оңдайларын кӧзідерге киректелер. Паза читі сурығ Россиязар ӱр нимеске килгеннерге теелер.
Чуртағҷыларны санға аларының ӧӧн сағызы - «Таңдағызын тӧстепчебіс!» Ол олаңай ла сӧстер нимес. Чыылған искіріг хазна паза республика ӱлгӱлеріне мыннаң мындар демография политиказын, чон чуртазын чахсыландырарға полызар. Пістің ӱлгӱ ам даа демографияны чахсыландырарынҷа, хазых чуртас узунын улғааттырарынҷа паза аның синін ӧскірерінҷе улуғ тоғыс апарча, че пу салтарлар соонаң наа кӧстеглер паза хабазығ кӧрімнері хайди даа алылар тіп сағынчам.
- Тілге теелчеткен сурығлар хайраллал халғаны пістің республикаа ідӧк кирек полар...
- Я, піс национальнай республикада чуртапчабыс, аннаңар тіл сурии хакастарға ла нимес, мында чуртапчатхан пасха даа чонға теелерге кирек тіп санапчам. Пасха чон чирібістің тархынын, чон культуразын, тілінің ӧӧн сӧстерін дее пілерге кирек.
- Хаҷан салтарлар иділер?
- Искіріг саннығ оңдайнаң чыылчатханнаңар, аның пастағы салтарлары улуғ хырлас айында тимде поларына ізенчебіс, чардығы - 2022 чылның хосхар айында, тиксі хазнаҷа, аның регионнарынҷа паза город-аалларынҷа толдыра салтарлар 2022 чыл тоозыларына тимде полар.
- Пӱӱнгі кӱнде Хакасия ВПН-ға тимде бе?
- Я, пӱӱнгі кӱнде пістің республиканың хазна статистика органнары чуртағҷыларны санға аларына тимде. Толдырығлығ ӱлгӱ органнары муниципальнай пӱдістернең хада санға аларына киректелчеткен тура пӧліктерін пиргеннер: анда санға алҷаң орыннар тоғынар паза искіріглер хайраллалар.
Ӱртӱн айының 10-ӌы кӱнінең пасти чарыс айының 31-ӌі кӱніне теере 9.0021.00 часта (москвадағы тус) «Тиксі Россиядағы чуртағӌыларны санға аларының «ізіг линиязы» тоғынар. Андар 8 (800) 707-20-20 телефонӌа тикке сығдырадарға чарир. Ідӧк кирек искірігні www.strana2020.ru сайтта таап аларға чарир.
Автор :
Чоохтасхан Наталья СУБРАКОВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
29 | 30 | 31 | 1 | 2 | 3 | 4 |
5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 |
12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 |
19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 |
26 | 27 | 28 | 29 | 1 | 2 | 3 |
Кӱн таңмазы