ТӦРЕЕН ТІЛІБІС ПІЛЗЕБІС - ПАЗЫБЫС ПӦЗІК ТУДАРБЫС
06.09.2019
Хабарлар
Хакас тілі кӱні. Пу неделяның таңмазы 4 сентябрьда ирткен Хакас тілі кӱні полча. Чиит ӱлӱкӱнні прай даа муниципалитеттерде таныхтааннар. Ағбанда ідӧк пу кӱнге чарыдылған улуғ пайрам ирткен
АҒБАНДА С.П.КАДЫШЕВТІҢ АДЫНАҢ РЕСПУБЛИКАНЫҢ КУЛЬТУРА КІНІНДЕ ХАКАСИЯНЫҢ ПРАЙ ДАА МУНИЦИПАЛИТЕТТЕР ДЕЛЕГАТТАРЫ ЧЫЫЛЫСХАННАР: КУЛЬТУРА ТОҒЫНҶЫЛАРЫ, ӰГРЕТЧІЛЕР, ХАЛЫХ ПІРІГІСТЕРІ АРАЛАСЧЫЛАРЫ, ТОҒЫНЧАТХАН ЧИИТТЕР ПАЗА ДАА ПАСХАЗЫ. УЛУҒ ЗАЛҒА ЧОН ТЫҒЫРАМА ПОЛҒАН. ПАЙРАМ ПАСТАЛАР АЛНЫНДА, ЧЫЫЛҒАННАРҒА ФОЙЕДЕ УС ХОЛЛЫҒЛАРНЫҢ ИТКЕН НИМЕ-НООЛАРЫН КӦРІП АЛАРҒА ПАЗА МАСТЕР-КЛАССТАРДА АРАЛАЗАРҒА ОҢДАЙ ПОЛҒАН.
Хакас книга издательствозы хакас тілі учебниктерін, методика литературазын, сӧстіктер, хакас писательлернің книгаларын сығарарынҷа алғым тоғыс апарча. Оларны прайзын тимнелген кӧзідігде кӧріп аларға чарир полған. Пайрамға килген аалҷыларға ідӧк «Хабар» газетаны алып аларға оң полған. Че ол прайзына читпеен. Культура кінінзер иртеезін килген чон аразында хакас газета нинҷе-де ле тус аразына тарап парыбысхан!
Хакас тілі кӱніне чарыдылған пайрамда улуғ аалҷылар полғаннар. Хазна Думазының депутады Надежда Максимова (ол ирткен чылда Хакас тілі кӱніне ідӧк республиказар кил парған. - Авт.), Хакасия пазы Валентин Коновалов министрлерінең хада. Культура кінінің улуғ залында Россияның паза Хакасияның гимннері толдырылған соонаң, хакас тілінің мының алнындағы, амғы паза таңдағы чуртазынаңар улуғ нимес видеофильм кӧзіділген. Анаң чыылған чонзар алғыстаснаң Валентин Олегович айланған:
- Пӱӱн республикада уғаа танығлығ пайрам - ол Хакас тілі кӱні! Аны хайраллирына паза тилідеріне Хакасияның правительствозы улуғ хайығ айландырча. Анзы амды тузазын кӧзітче. Іди ирткен ӱгредіг чылында республиканың школаларында тӧреен тілін 77 процент хакас пала ӱгренген полза, наа ӱгредіг чылында пу санны 80 процентке теере ӧскірібізерге кӱстенербіс. Республикада хакас тілі ӱгретчілеріне хабазар тоғыс алғым апарылча. Пӱӱл ӱс ӱгретчее Хакасия правительствозының сыйии пирілер. Ағаа хоза килчеткен чылда хакас учебниктерні сығарарына тоғыс миллион салковай кӧріл парған. Мыннаң мындар хакас тілін, культуразын хайраллирына паза тилідеріне улам улуғ хайығ салылары кӧрілче.
Че ол чооғын тоосчатханда, ідӧк танығлығ искіріг иткен. Валентин Коновалов 2020 чыл Хакасияда Хакас тілі чылы полар тіп чарлаан!
Пу сӧстер соонаң залда одырчатхан чон матап айа сапхан. Хайди чооғына хосхан Хакасия пазы, республикада Хакас тілі чылы чарлааны - ол ідӧк тӧреен тілні хайраллирына улуғ хаалағ.
Хакасия пазы Валентин КОНОВАЛОВ Юлия ТИНИКОВАА, Радион СУНЧУГАШЕВКЕ паза Екатерина БАЛГАНОВАА Хакасия правительствозының Аарластығ пічіктерін читірген
Анаң Хакасия пазы Валентин Коновалов Хакас Республикаа паза хакас тілін хайраллирына улуғ хозым иткен кізілерге сыйыхтар читіріп пастаан. Андағлар пу кӱн илееде полған. Іди Хакас Республика правительствозының Аарластығ пічиине республика тилізіне улуғ хозым итчеткен ӱчӱн Хакас тілі кӱнінің пастағҷызы, «Хабар» газетаның ӧӧн редакторы Радион Сунчугашев турысхан. Ол 2016 чылда Асхыс аймаанда ирткен хакас тілін паза культуразын хайраллирынҷа тоғысчы группаның чыылиинда иң пастағызын на республикада Хакас тілі кӱнін таныхтирдаңар сағысты искірген. Пір чыл пазынаң тоғысчы группаның теестегі чыылиинда ол хатап пу сурығны кӧдірген. Іди 2017 чылда Хакас Республикада Хакас тілі кӱнін таныхтирдаңар чарадығ алыл парған!
- Мындағ кӱн піске, хакас чонына, уғаа кирек! Ноғадаңар? Амды хакас тілінің тузаланчатхан оңдайы тың на чахсы нимес, чіт парардаңар кӧп чоох парча. Че чит килче андағ тус, хаҷан піске хазна саринаң хоза полызығ кирек. Аннаңар республикада мындағ кӱн таныхтирдаңар чарадығ алыл парғаны уғаа килістіре! Пу танығлығ кӱнде Хакасияның ӱгредіг, культура паза даа пасха учреждениелерінде хакас тіліне чарыдылған мероприятиелер, тоғазығлар, класстағы частар илееде иртірілзін. Че иң пастап ибде! Хакас тілін хайраллирынҷа тоғыс сӧбіреде пасталарға кирек. Палалар хакас тілінің кирексінізін сизінерге киректер! - сағызынаң ӱлесче Радион Дмитриевич.
Хакас тілі кӱнін пайрамнирға кӧп чон чыылысхан
Таныхтирға кирек, 2019 чыл Хакасияа танығлығ чыл полча. Пӱӱл піс Россияда Театр чылын, Хакасияда Писательлер чылын пайрамнапчабыс, ідӧк саблығ поэт, драматург Михаил Еремеевич Кильчичаковтың 100 чазын таныхтапчабыс. Ағаа хоза, пӱӱл Хакасияның ӱгретчілер узын тилітчең паза республиканың тархын, литература, тіл наука-істезігліг институттарның пайрамнығ чыл. Аның сылтаанда хакас тіліне чарыдылған ӱлӱкӱнде хакас театрларның артисттеріне, тоғынҷыларына, ХакИРО-ның паза ХакНИИЯЛИ-ның ученайларына, ідӧк республиканың ӱгретчілеріне, писательлеріне паза даа пасхазына, хайзылары хакас тілін хайраллирына улуғ хозым ит салғаннар, алғыстас пічіктер читірілген. Мындағох сыйыхтарны республиканың халых пірігістері араласчылары алғаннар.
Хазна Думазының депутады Надежда Максимова чооғында ідӧк хакас чонны чиит пайрамнаң алғыстаан паза аның чолы ниик ползын тіп алғаан. Хайди ол сизінген, хакас тілін хайраллирында хакас газета паза хакас телевидение улуғ хозым итчелер.
- Республикада хакас тілінең сыхчатхан газета чуртағҷыларға литература тілін, чоохтазығ тілін ӱгреніп аларға алай ба пілістерін тыыдып аларға чахсы оңдай пирче. Аннаңар мин хаҷан даа кізілерні сизіндірчем, пос тілін пілерге сағынчатсаңар, пос газетазын хығырыңар. Хакасияда, тізең, андағ оңдай пар. Аннаңар орындағылар хакас газета парына поғдархирға киректер! - теен Надежда Сергеевна.
Сынап таа, республикада хакас тілінең сыхчатхан «Хабар» газета хакас тілін хайраллир тоғысты кӱннің апарча. Хайди чооғында таныхтаан аның ӧӧн редакторы Радион Сунчугашев, тілні хайраллиры ӧӧн нандырығ сӧбіреде, че ідӧк улуғ хозым итче ӱгредіг кирее (олған сады паза школа... - Авт.) паза хакас газетазы.
- «Хабар» кӱннің сай чоннаң тіл алысча, пілісче. Ол прай ибіркіні хакас тілінең адапча, таныхтапча. Ідӧк ол, наа сӧстер пӱдіріп, пістің тілібісті алғытча, - теен ол.
Республикадағы хакас чонның Улуғлар чӧбінің кнес орынызы Григорий Майнагашев, сценаа сығып, прайзын ӱлӱкӱннең алғыстаан. Ідӧк ол хакас тілінең сидіксіністіг оңдайын искірген.
- Амғы туста тілібіс «чуртир» ӱчӱн хазнадаң полызығ сахтирға кирек чоғыл тіп сағынчам, хакас чонға позына кӱстенерге кирек. Республиканың прай халых пірігістеріне, ӱгретчілеріне, чииттерге пірге тоғыс апарарға кирек, - сағызынаң ӱлескен ол.
Григорий Ильич Ағбан чуртағызы Андрей Карамчаковты «Род поғдархазы» орденнең сыйыхтаан. Андрей Николаевич хонғанынаң хада тӧрт пала ӧскір салған, хакас тілінең прайзы матлама чоохтасча. «Чахсы киректер ӱчӱн» халых орденнең Лариса Чебодаева таныхтатхан. Лариса Ильинична 30 чыл азыра хакас тілінең ӱгредіг пособиелер паза хоос произведениелер пасча.
Н.Ф.Катановтың адынаң национальнай гимназия-интернаттың воспитатели Галина Чебодаева, пос чонына паза тіліне уғаа поғдархапчатхан паза аның ӱчӱн сағыссырапчатхан кізі:
- Прайзын Хакас тілі кӱнінең алғыстапчам! Мыннаң мындар хакас тілібіс улам улуғ аарласта ползын. Чир-суғыларым, хынған сағыстарың хаан даа толзын. Прай чоныбыс, хакас тілін аарлап-улуғлап, аннаң чоохтас турзын. Ідӧк хакас тілінең наа проекттер сағынып, чуртасха киріп, алнынзар ла хаалирға хығырчам. Сӧбіреңер амыр, часкалығ паза талааннығ ползын. Сағынған сағыстарың толзын, хазыхтарың тыт ағас чіли пик ползын! - айланча чонынзар Галина Чебодаева.
Хакас драма театрының артисттері «Алаахтыртхан Хорхло» ойынның ӱзігін кӧзіткеннер
Республикада Хакас тілі кӱнін таныхтиры чылдаң алғыдылча. Улам ӧріністіг, хаан олған садтарында паза школаларда пу пайрам полча. Хайди чоохтапча Пилтір поселоктың 1 № школазының хакас тілі ӱгретчізі ГалинаТюкпиекова, школада Хакас тілі кӱнін хынып таныхтапчалар.
- Школада піс Хакас тілі кӱнін пір неделя пайрамнапчабыс. Аны піс хакас тілінең диктант пазарынаң пастапчабыс, соонаң ӱгретчілер, іҷе-пабалар, ӱгренҷiлер аразында «Хакас тілін тилідерінде минің хозымым» сурастырығ иртірчебіс. Анаң, тізең, библиотекада книга хығырар кӱн иртче паза ойын ойнапчабыс. Пайрамнығ неделяның халғанҷы кӱнінде салтар иділче паза стенгазета тимнелче. Хакас календарьында мындағ кӱн парда, уғаа поғдархастығ! - кӧңнінең ӱлесче Галина Константиновна.
Таныхтирға кирек, Хакас тілі кӱнін республиканың прай даа школалары піди алғым таныхтидырлар. Анзы олғаннар, чииттер тӧреен тілін улам кирексіп пастирларына ізеніс пирче. Тиктең нимес чонда тидірлер, тӧреен тілін пілчеткен кізі, хаҷан даа пазын пӧзік тутча. Че! Хакас чоным, пазыбыс ізестіг тудып, прайзыбыс алнынзар ізеніснең кӧрелер!
Автор :
Оксана СУНЧУГАШЕВА Сомнар Дина КАРАМЧАКОВАНИ
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
29 | 30 | 31 | 1 | 2 | 3 | 4 |
5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 |
12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 |
19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 |
26 | 27 | 28 | 29 | 1 | 2 | 3 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде