ОЙНА, ӀҶЕМ, ОЙНА
28.01.2022
Хабарлар
Чайаачы устар. Таштып аймаандағы Пыдырах аал чайаачы чуртағҷыларға пай, оларның пірсі Нина Торокова полча. Аннаңар удаа пасчалар, че андағ таланттығ кізідеңер нинҷе дее пазарға чарир
Аның чайаачы чуртазы 2009 чылда пасталған. 52 частығда ол, Пыдырахтаң Таштып аалдағы культура туразынзар чӧріп, хомыснаң ойнирға ӱгреніп алтыр. Сағысха кирзе, пістің сӧбіре ол туста Пыдырахтох чуртапчатхан, Нина Кононовнаның пастағы сарыннарын истерге килісчең. Кічіг тузымда ол почтальон полып тоғынчатханына ӱгрен парғам, аннаңар аның сарнапчатханына пастағы туста хайхаӌаңмын. Ам 10 чыл азыра ирт парды, чайаачы чир-суғӌыбыс позының сарыннар чыындызын сығарыбысхан паза «Тахпахи - душа народа, духовное нематериальное наследие хакасов» киндеде пасха хайӌы-тахпахчыларның тоғыстарынаң хада 2020 чылда сых парған.
Асхыс аймаандағы Ис суғ хазында турчатхан Кызлас аалдаң индіре Халарлар аалыӌах орныхча. Ол Нина Кононовнаның сыххан чирі полча, 16 декабрьда 1957 чылда Конон Васильевич паза Вера Ивановна Боргояковтарның ынағ, кӧп палалығ сӧбірезінде тӧреен. Іӌезі, балалайканаң позы ойнап, сіліг ырлап, кічігдең сығара палаларын сарнап ойнирға кӧніктірӌең. Ол толдырбаан ыр чох таа полӌаң, тахпах-частушкалар кӧп пілӌең.
1972 - 1976 чылларда Нина, Ағбандағы ӱгретчілер училищезінде ӱгреніп, домбранаң ойнирға ӱгреніп алған. Істеніс чолын Нина Кононовна Тӧрт тас аалдағы пасталығ школада пастаан. Тӧрт чыл пазынаң Хойза пилтірінде ӱгренӌілернең тоғынған. Анда сигіс чыл істен салған. Олғаннарны школада музыка уроктарында домбра хоостыра сарыннар сарнирға кӧніктірӌең.
Чуртас чолы чиит ипчіні Пыдырахсар ағылғанда, анда даа Нина Торокова чайаачы узынаң чонны чапсытча. Орындағы клубта ипчілернің «Абахай» ӧмезінде сарнапча. Ипчілер «Хьісхы саңнары», «Айтыс» марығларда, Ӱртӱн тойы, Чыл пазы, Ынархас пайрамнарда аралазарға кӱстенчелер. Ідӧк хонӌых аалларда ӱлӱкӱннерде постарының чайаачыларын тӧреміл кӧзітчелер.
Григорий ирінең хада сигіс пала ӧскір салғаннар. Улуғ хызының ады Аля полған... Ағаа 40 час тол парғанда, аның чуртазы ӱзіл парған. Хызын чыып салғанда, іӌе чыл тооза хомызынға теңмеен, ойнап полбаан. Чылына Аляның ӱні истілген чіли пілдірген: «Ойна, іӌем, ойна...»
Іди «Син хараада килбеезің» наа сарын тӧреен. Чардығын пазып алғам.
Орай иирде, айас хараада
Тӧзекте одырған, аймах сағыстар сағынған.
Сизінмин халған, халғанҷы хараа килген.
Аарлығ хынғанын чидікпин хадарған.
Иткен тоғыстар иділбин парған.
Хынып чуртаан часкалығ хоных
Саңайға сайбал парыбысхан.
Син иирде килбеезің,
Син хараада килбеезің,
Син хараада килбеезің,
Сині хайди мин хадарғам.
...
Хынған минің хыйға хызыҷаам
Халын уйғуда турбин узаан.
...Сіліг чахайахтар пӱкте чайхалысча,
Иркеҷеем не паза аны кӧрбинче.
Пӧзік тағда, парбах хазың тӧзінде,
Кӱн сузына чылынып, ипти чатчазың.
Одырчам хараада, узуп полбин,
Хадарчам сині - амох килерзің...
Тун палазын чідір салып, хайран іӌе ибіріг тузында хызының худын хадарча, хайда-да тохладыбызарын алай тураӌа пас чӧрерін сизінерге сағынча, че сахтап полбинча. Хайраллап полбаан ӱчӱн ачырғанча.
Пылтыр «Син хараада килбеезің» сарынын паза «Хомызым» ырын Нина Кононовна «Хысхы саңнарында» толдырып, «Кибір» номинацияда пастағы орын утып алған. Ідӧк ирткен чылда «Россия чоннарының теелбек-сарыннары» II марығда «Хомызым» сарынына пастағыох орын пиргеннер. «Айтыс» республиканың фестиваль-мариинда «Олаңай тахпахтар» номинацияда 3 орыннығ дипломант пол парған, марығ ырахтын иртірілген.
- Пу марығларға мині «Тигір хуры» кіннің тоғынчылары Светлана Алексеевна паза Елизавета Петровна Баскучекова тимнееннер, аның ӱчӱн улуғ алғызым читірчем, - чоохтапча Нина Торокова, - минің ӱчӱн олар сағыссырааннар, кӧңнімні кӧдірерге полысханнар. «Айтыс» марыға видео пас саларға кирек полған. Суғ хазынзар парып, анда тоғыныбысхабыс. Паза марығларның жюри араласчыларына минің чайаачымны пӧзік паалаан ӱчӱн алғызым читірчем.
Чуртас хайди айлан парарын пірдеезі пілбинче, пірееде ол піске улуғ хыйал ағылча, хынчатхан туған-чағыныбысты апарыбысча. Хомзыныстығ даа полза, сағынчам, тігі чирде оларға сидік, піс тың чобалчатсабыс. Харға родының хызы Нина Торокова ханаттарын тӱзірбеен, хомызы, чайаачы кӧңні аны чуртасха айылдырған.
Автор :
Тарина БУТОНАЕВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
26 | 27 | 28 | 29 | 1 | 2 | 3 |
4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 |
11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 |
18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 |
25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 31 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде