КИИНІ АРЫҒ ТУДАРЫНҶА ТОҒЫС АЙНЫПЧА
27.01.2023
Хабарлар
Ағбан город пазы Алексей Лёмин чоох тутча
Чыылығ. Кӱрген айының 25-ҷі кӱнінде Хакасия правительствозында тӧстелген ведомстволар аразындағы экологияа хорғыс чох поларынҷа паза чир-чайааннаң тузаланарынҷа комиссияның теестегі чыылии иртті
АРЫҒ КИИ ӰЧӰН
Хакасияның ікі городы – Ағбан паза Харатас – иң кірліг кииліг городтар санында полып, «Арығ кии» федеральнай программаа кирілген. Пӱӱл кӱскӱзін ол тоғынып пастир, че пастап республикаа илееде тимнегліг тоғыстар толдыр саларға кирек. Оларның санында – кии кiрленчеткеннеңер тиксі искіріг тимнирі, Ағбан городтағы алынҷа тураларны хара тастаң пасха нимелернең чылыдарынҷа проекттерні чуртасха кирері, сыныхтағ лабораториязын тӧстирі паза пасхазы. Полған на тоғыс пу комиссияның хайиинда ӱзӱрілче.
Таныхтирға кирек, ведомство аразындағы комиссия 2019 чылның сілкер айында тоғынып пастаан. Пастап андар толдырығлығ паза закон сығарҷаң ӱлгӱ органнарының кізілері ле кірген. Олох чыл кічіг хырлас айында комиссия алғыдылған. Хакасия пазы Валентин Коноваловнаң тоғазығда республикаҷа кізі праволарынҷа уполномоченнай Андрей Шулбаев аны алғыдарға киректелчеткеннеңер сурығ кӧдірген. Валентин Коновалов пу комиссияа уполномоченнайны паза халыхчыларны кирерге чахаан. Іди аның ӧмезінде халыхчылар Елена Ким, Вера Кардаш, Зоя Шурышева паза пасхазы араласчалар. Олар полған на сурыға ситкіп хайчалар, ӱзі-тӱбіне кірерге кӱстенчелер. Анзы ӱзӱріглерде позының салтарларын пирче. Пу даа чыылығда кӧп сурығ пирілген, че піреезі «хырығлардаңар» ундутчатханға тӧӧй полған. Тиктең кӧдірілген суум-саам тус ла хоратхан тиирге чарир. Че алынҷа сурығларҷа хоза чахығлар пирілгенӧк.
Комиссияның теестегі чыылиинда тӧрт сурығ ӱзӱріге сығарылған: Ағбанда паза Алтай аймааның хай пірее аалларында алынҷа тураларны чарытхынаң чылыдарынҷа проекттің чуртасха кирілчеткенінеңер, Ағбандағы алынҷа тураларны ыс сығарбинчатхан хара таснаң (пеллеттернең) одынарынҷа проекттің чахсы сариларынаңар, стационар химия лабораториязын тӧстирдеңер паза тикке пирілчеткен хара тасты ыс чох пеллеттерге алыстырар оңдайлардаңар.
ЧЫЛЫҒ – ЧАРЫТХЫ КӰЗІНЕҢ
Ағбан пазы Алексей Лёмин комиссия араласчыларына алынҷа тураларны чарытхы кӱзінең чылыдарына кірерінҷе проекттің чуртасха кирілчеткенінеңер искірген. Пастап пу проект городтың 10-ынҷы чуртаҷаң орынның 19 орамазындағы ла алынҷа тураларға кӧрілген, салтарында тиксі пастағы теестi алай 30 ораманы кирерге чарадылған. Паза пір кирексініc тура улиина теелген: ол 200 квадрат метрні аспасха кирек полған. Амды 250 квадрат метрдең улуғ нимес тураларға аралазарға чарир. Хара таснаң одынар орнына тураны чарытхы кӱзінең чылыдарына кірген ээлер пір киловатт ӱчӱн 1 салковай ла тӧлепчелер. Паазының халған ахчазын чарытхы читірчеткен компанияа орындағы ӱлгӱ органы айландырча. Ол пӧгінге ахча республика паза город бюджеттерінең позыдылған.
– Проект 2022 чылның ӱртӱн айында чуртасха киріліп пастаан. Пу тусха анда 279 тура ээзі аралазарға чаратхан. Чарытхы читірчеткен компанияа аның ӱчӱн улуғ хырлас айына теере 1 миллион 200 муң азыра салковай айландырылған. Иң кӧп хорадығ улуғ хырлас, кӱрген паза азығ айларына килісче, – теен Алексей Викторович.
Аның таниинаң, 10-ынҷы чуртаҷаң орында наа подстанция тоғынчатханнаңар, пос чарытхы кӱзі пар. Ағаа хоза чарытхы линияларын нааҷылирына 5 миллион 840 муң салковай позыдылған. Городта алынҷа туралар орныхчатхан пасха даа чуртаҷаң орыннар пу проектке хозыларҷыхтар, ол санда 6-ҷы паза 9-ҷы. Че пу ікі орында тузаланысха пос чарытхы кӱзі чоғыл. Аның ӱчӱн наа подстанция пӱдірерге киректелче. Азынада сананыстарҷа аның пӱдірии 1 миллиард азыра салковайға сых парар. Пу кирексініc «Арығ кии» федеральнай проектке кирілген, аннаңар санға алыларына ізенерге ле халча. Хакасия пазы Валентин Коновалов анзын хайди даа хайығда тударға чахаан.
Зоя Шурышева пу проектнең палғалыстығ мындағ сурығны кӧдірген: ноға проектке ікі тарифтіг чарытхынаң тузаланчатханнарны кирбинчелер? Республика пазы ол чурт ээлерінің чарытхы хорадығларын хызырар пӧгіннең кӱнӧрткі пааны ідӧк 1 салковайға тиңнестірерiн, халғанын чарытхы читірчеткен компанияа айландырарын кӧрерге чахаан.
2023 чылда Ағбан город устағ-пастаа проектті чуртасха кирер орынны алғыдарға пӧгінче. Сағам иң килістіре орын – Полярнай. Салтарында араласчылар саны 1000 тураа читірілер. Тиксі городха пӱӱл 15 миллион салковай кӧрілген.
Алтай аймаа кізізінің искіриинең, пу проектте Кӧк хайа, Ызых паза Хубачар аал чӧптеріндегі 219 тура ээзі араласхан. Проект 2022 чылның кічіг хырлас айынаң чуртасха киріліп пастаан. Бюджеттердең 800 муң салковай позыдылған. Алексей Лёмин адаан сидіксіністердең пасха, Алтай аймааның паза пір сидіксініс пар. Аның чирінде хара тас разрезтері орныхчатханда, чуртағҷыларның ӧӧн чардығы аны тоғыстаң тикке алча, аннаңар чарытхы кӱзінең тураны чылыдарына кірері оларға хоза хорадығлар ағылар. Тиксі алза, проектке кирексініс пар. Очыр, Хызыл чазы паза Чынай аал чӧптері ағаа хозыларға тимделер.
Валентин Коновалов, халыхчыларның сурынызынаң, проект чуртасха кирілчеткен орыннарда киині оолығ ниме-нооға сыныхтирға чахаан.
ЫС ЧОХ ПОЛЗА ДАА...
Ыс сығарбинчатхан хара таснаң тузаланып, 2022 чылның улуғ хырлас айынаң пасти Ағбанда «Гаваньдағы» 42 тура чылыдылған. Оларға тикке 40 муң тонна пеллеттер позыдылған. Істезіглер соонаң бензопирен, киизер иң кӧп сығарылчатхан оолығ ниме, 50 % тӧбін сығарылған, пасха нимелер – 90 %-ке теере тӧбін.Че чуртағҷылар сағыстары ікі чарылған. Олаңай пестіг чуртағҷыларның кӧңніне ол кірген, котёллығлар ол табырах кӧй парча паза кӱл кӧп халча тееннер.
2023 чылда проект аннаң андар чуртасха кирілер.
Хомзынысха, пеллеттер Хызылчар крайында сығарылча, аның сылтаанда паазы пілдірте аарлыға сых парча. Чуртағҷы кииге оолығ ниме-ноо хай-хай тӧбін сығарылчатханын кӧрбинче. Анзына ідӧк халыхчылар хайығ айландырғаннар. Сығарысты республикада азыбысхан полза, чахсы поларҷых. Инвестор кирек. Ол сығарысты хара тас аныпчатханнарох ас полар. Чоохтардаң пілдістіг полған, республикада пеллеттер сығарызын тӱптестiрчеткен разрезтер пар. Азығ айы ортызына теере андағ кӧңніліг инвесторны тілирге чахығ пирілген.
ЧОНҒА АЛАЙ ӰЛГЕЕ ТУЗА?
Хакасия ӱлгӱлері стационар химия лабораториязын тӧстирінҷе тоғыс апарча. Ол кӧс чӧрҷең лабораторияның аккредитациязына киректелче. Сурығ ӱчӱн Хакасияның чир-чайаан ис-пайы паза экология министерствозы нандырча. Министр Владимир Лебедевтің искіриинең, 2022 чылда анда сигіc тоғыс орны чарадыл парған, устағҷы турғызылған. Лабораторияның туразында тыхтағ тоғыстары толдырыл парған. Аккредитация алары орғах айына кӧріл парған. Валентин Коновалов ол уғаа орай санапча паза от айының ортызынзар аккредитация аларға кӱстенерге чахаан.
Халыхчылар лабораторияның киректелчеткенінде ікінҷілепчеттірлер. Араласчыларның піреезі Гидромет кiнiнің паза Росприроднадзорның лабораториялары чидерҷік теен. Че министр олар істезігні олох кӱн аларға чӧрбинчеткеніне хайығ айландырған. Кӧзідімге, суғ кірленчеткенінеңер сағба тынағ кӱннерінде кірзе, олох кӱн аны істезерге киректелче. Олар, тізең, понедельникте ле парчалар, хаҷан суға тузаланылған кірліг суғ позыдылбинча. Таластар соонаң пу сурығҷа сала алғым чыылығ иртірерге чарадылған.
ХАРАТАСЧЫЛАРҒА ПЕЛЛЕТТЕР КИРЕК ПЕ?
Республика ӱлгӱлері киині «арығлирға» полызар паза пір оңдай тапханнар: разрез тоғынҷыларына тикке пирілчеткен хара тас орнына ыс чох пеллеттерні пирерге. Разрезтерге андағ оңдайны кӧрерге чӧптер ызылған. Оларның нандыриинаң, пу оңдайны чуртасха кирерге федеральнай закон чаратпинча. Анда тоғынҷаа хара тас (пеллетті нимес) тикке пирері кӧріл партыр. Аннаңар килістіре алызығларны федеральнай законға кирерге кирек. Че ол пір сидікcініс. Ікінҷі сидіксініc – разрез хорадығлары пу кӧcтеге ӱс-тӧрт хати ӧс парары. Кӧзідімге, «СУЭК-Хакасия» АО-да пу льготанаң iкi муңҷа кізі тузаланча. Оларға пір тонна хара тасты тикке читір пирер ӱчӱн, хорадығ 2600 салковайға тиңнелчеттір. Пір тонна пеллет сала он муң салковайға чит парбинча, пӱӱнгі кӱнде ыс чох хара тас Хакасияда сығарылбинчатханын санға алза.
Мына мында оларның махтаан пеллеттерінің тузазына киртініс уламох тӱс чӧрібіскен, уламох халыхчыларның. Андағ даа полза, Валентин Коновалов Хызылчар крайының паза Кемеров облазының опыдын кӧрерге чахаан.
Кӱн суриина сығарылған сурығлар ӱзӱрии тоозылған даа полза, халыхчыларның сурығлары тоозылбаан. Олар сағыстарын республика пазының орынҷызы Юрий Курлаевке читір халғаннар.
Автор :
Наталья СЮПТЕРЕКОВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
26 | 27 | 28 | 29 | 1 | 2 | 3 |
4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 |
11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 |
18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 |
25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 31 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде