КИРЕК ЧАХСЫ ПАРЗЫН ТІП САҒЫНЗАҢ, - ТОҒЫН!
03.08.2016
Хабарлар
Советтер тузында аалларда рабкооптарның садығ туралары полҷаң. Аалдағыларны ол потребкооперацияа кірерге кӱстеӌеңнер, кірген кізі пай алӌаң, аның ӱчӱн ахча тӧлеп одырҷаң. Ағаа хоза аал чуртағҷылары, дефицит ниме-нооларны алып алар ӱчӱн, хайах, ӧріңме, чир тамаан пирҷеңнер. Пайның ахчазын прай тӧлеен кізі чахсы товарны пурнада садызып алҷаң.
Пу кӱннерде ол рабкооптар халбаан даа, че Кызлас аалдағы кооперация ам даа тоғын парчаттыр. Аалдағы магазинні тастынаң на кӧрзең, сағынчазың, пуларның тоғыстары оңнығ парчаттыр. Магазиннең хости азыранҷаң орын, мында аалдағылар тойлар, пайрамнар иртірерге хынадырлар.
Кызластағы потребительлер пірігізінің устағҷызы Елена Тахтаракованаң чоохтазарға киліскен.
- Елена Герасимовна, Сірер Кызластағы рабкооптаң пасти тоғынча нимессер бе? Аймахтағы пасха рабкооптар изел парғаннар, сірер, тізең, тоғынчазар. Хайди азахта тур халғазар?
- Алында «Рабкооп» полған, ол пӱӱнгі пірігістің ӧзені полған тиирге кирек. Тоғынарға кӱстенгебіс. Устағҷыбыс Полина Иосифовна Сенникова полған. Ол Кызластағы рабкооп кнезі полған. Тоғысха кӱс кізі полған, пісті ідӧк матап тоғынарға ӱгреткен. Ӱгредии тикке парбаан, алғыс ағаа. Ағаа хоза, магазиннер рабкоопха кіргеннер. Пасха аалларда олар совхоз холында полған осхастар, совхозтар банкрот полыбысханда, магазиннері хада чабыл чӧрібіскеннер. Пісти, тізең, халған. Итсе, машина чох халғабыс. Халас паза пасха товарлар тартчаң машиналарны совхозтаң арендаа алҷаңмыс. 1992 чылда таарлағ машиназын садызып алғабыс. Ол тустарда товар даа чох пол парған. Піс аннаң-мыннаң кӧместең, чыып, ағылӌаңмыс. Минсуғдаң ала чӧрӌеңміс. Чал ахчазын даа албаҷаңмыс, кӧмес ле ахча полза, товар алыбысчаңмыс. Іди, кӧместең тырбахтана, ӧӧрлеп одырғабыс.
Чир тамаан хайраллаӌаң орынны пӱдіріп алтырзар, піреезі полысхан ма?
- Чуртас андағ ниме, идерге кӱстеен. Піс аалдағыларнаң палғалызып тоғынчабыс, чуртапчабыс. Чуртағӌылар чох, оларнаң палғалыс тутпаза, пір нимее чарабаспыс.
Чыл сай кӱскӱ айларда піс, аалдағыларнаң тоғазып, сан пиріс итчебіс, пӧгіннерібіс чоохтапчабыс. Сизінчебіс, чон ӧскіріп алған чир тамаан хайдар итчеен пілбинче. Піс алында садызып алҷаңмыс. Че чир тамаан хайраллаҷаң оңдай чох полған. Чардыдаң иткен сарайда соохта соох, ізігде, тізең, ізіг полча. Аннаңар садызып алған яблахтаңар, тооп парбазын тіп, сағыссырапчазың. Тоңдырбас ӱчӱн, магазинзер кирчезің, пазох пір пичел - яблах кӧгеріп пастапча.
Пастағы тустарда чоннаң яблахты кӧп садызып алҷаңмыс, піссер Новосибирсктең, Тувадаң килҷеңнер. Чир тамаан хайраллаҷаң пӱдіріг кирек, ол чох полҷаа чоғыл. Чир тамаан чоннаң асхынахтаң асхынах алчабыс, олар даа яблах асхынах одыртчалар.
Чир тамаан хайраллаӌаң пӱдіріг полза, чир тамаан илееде садызып ал турарҷыхпыс. Чир тамаан хайраллаҷаң орынны пӱдірерге ахча чох полған, айланыстағы даа ахчабыс читпинчеткен. Андада піс ӱлгӱлерзер айланғабыс. Респотребсоюзтың пастығы Александр Мальцевсер айланғабыс, ол аннаң андар ӧӧркі пастыхтарзар айланған. Ағаа хоза, пістің аал пазы Альбина Кызласованаң чӧптезіп, экономика министерствозынзар айланғабыс. Ол пістің кічіг аалларны сыныхтағда тутча нооза. Министерстводағыларнаң, тоғазып, чӧптескебіс. Салтарында кічіг паза ыраххы аалларны хайраллирынӌа хазна программазы хоостыра кооперативті тилідеріне грант алып алғабыс.
Піс чир тамаан хайраллаҷаң орын пӱдіріп алзабыс, пістің айланыстағы товар ӧзер. Чон піснең кӧп палғалызар. Кӧні чоохтаза, олар піске яблах-морковь сатчалар. Ол ахчаа олар пістеңӧк пасха чіӌең ниме, олғаннарға кип-азах аларлар. Ахча айланызы ӧсче, піс ідӧк налог кӧп тӧлепчебіс, прайзына туза: хазна бюджедіне - налог, чонға - ахча, пістің, тізең, товарооборот ӧсче, кӧп чон тоғысха тартылча.
Іди чоохтазып, піс Хойза аалзар чол тутчабыс. Чир тамаан хайраллаӌаң орын андағы магазин хыринда пӱдірілтір. Тастынаң кӧрзе, кірпистең салған кічиҷек ле тура, че, сиден ізиин азып, кіргенде, анда бетоннаң урылған орын, тӧрт труба, ана аның алтында чир тамаан хайраллаҷаң ӧӧн пӱдіріг полбаӌаң ма. Пайаағы ізіктіг тура ӧӧнінде чир тамаан хайраллаҷаң пӱдірігзер кірҷең орын полтыр. Мындағ пасхыстарӌа чир алтынзар тӱсчезің. Харасхы, тасхархы ізіг соонда сӧрӧн, истіг дее пілдірче, соонаң сӧрӧн соохха айланчатханға тӧӧй.
- Чарытхы кирее чи хайди полча?
- Ахчабыс кӧмес читпин парды. Пӱдірігҷілерге тӧлеҷең ахчаны даа тӧлеп полбинчабыс. Піс школаларға, олған садтарына чир тамаан садыбысчаңмыс, олар саназыбысчаңнар. Пӱӱл, тізең, кризис ӱчӱн, санас полбинчалар. Аның сылтаанда піс пӱдірігӌілернең санас полбинчабыс. Че сыбыра андағ полбас, саназыбызарбыс. Чир тамаан хайраллаӌаң орынзар чарытхы киріп аларбыс.
Пістің пӧгіннер кӧп. Альбина Петровна позы ол пӧгіннерні чӧптеп пирче, аннаң хада ол сурығларны пӧгерге кӱстенчебіс. Туризмнеңер чоох апарғабыс, че ол кирек піске тың на киліспес, соонаң кӧрінер. Сағам пу пӱдірігні тоозыбызарға, анаң тамах урӌаң орын пӱдірерге кирек. Фермерлернің тамахтарын садызарға сағынчабыс. Сағам мал азығын Алтай крайынаң ағылчалар, чол ахчазы ла нинӌе парыбысча. Тамах хайраллаӌаң орын полза, килістіре поларӌых.
Наа пӱдірігні кӧріп алғанда, илееде чоохтасхабыс. Пӧгіннер кӧп, Елена Герасимовна оларны чуртасха кирерге сағыс тутча. Уғаа чахсы сағыс. Чиит туста пір миллионернің чооғын хығырғам. Ол піди пасча: «Кирек чахсы парзын тіп сағынзаң - тоғын. Кемнең продукция алчазың, аннаңар сағын, ағаа полыс. Ол продукциядаң мин пірее ниме идіп сатчатсам, товарымны алчатхан улустаңар сағыссырапчам, кирек полза, полысчам. Андада синің киреең парар». Піди кӧргенде, кызластағылар пу чоохха килістіре чуртапчатханға тӧӧйлер, оларға оң полар тіп ізенчем. Кооперацияда 20 азыра кізі тоғынча. Пу пірігістің магазиннері, Кызластаң пасха, Хойзада, Тӧрт таста паза Ылырсыда пар.
Автор :
Михаил ИДИМЕШЕВ
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
26 | 27 | 28 | 29 | 1 | 2 | 3 |
4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 |
11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 |
18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 |
25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 31 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде