БЮДЖЕТ ООЙ НИМЕС, ЧЕ ТИЛӀС КӦСТЕГЛІГ
01.12.2017
Хабарлар
Хакасияның Ӧӧркі Чӧп депутаттары 29 ноябрьда теестегі сессияда 20 артиинаң сурығ кӧрібіскеннер. Сессияның ӧӧн сурии «Хакас Республиканың 2018 чылға паза пландағы 2019-2020 чылларға бюджедінеңер» закон проектін пастағы хығырығда ӱзӱрері полған.
Сессия Ӧӧркі Чӧп кнезі Владимир Штыгашевтің устаанынаң ирткен. Сессияның тоғызында Хакасияның пазы Виктор Зимин, Россияның Хазна Думазының депутады Надежда Максимова, республикадағы министерство ведомстволарның устағҷылары паза муниципальнай город-аймахтарның пастары араласханнар.
Ӧӧркі Чӧп сессиязының тоғызы пасталар алнында Хакасияның пазы Виктор Зимин чоох тударға сурынған. Хайди таныхтаан регион устағҷызы, анзы республика бюджеді ибіре аймах изі чох чоох-чаахтарны тохтадар ӱчӱн иділче.
- Пс пу чылны ахча саринаң оой нимес тоосчабыс, - чооғын пастаан Виктор Зимин. - Андағ сидік кирек тиксі Россияда пол парған. Че сидіксіністер пар полза даа, піс улуғ объекттерібісті читіре пӱдір салғабыс: перинатальнай, музей-культура кіннерін. Пӱӱнгі кӱнде пістің пір дее изелчеткен школа чоғыл , киректелчеткен тиксі тыхтағ тоғыстары прай толдырылған. Ідӧк олған садтарынзар теестер чох иділген.
Хакасия устағҷызы таниинаң, сидіксіністер ам даа пар, че олар хайығ чох артызылбинчалар. Кӧзідімге, ол городтарның сидіксіністерінеңер чоох апарған. Мының алнында аалларға кӧп арах хайығ салылған, че городтарға хайығ саларға кирегӧк тіп таныхтаан Виктор Зимин.
- Харатас городха бюджедін ӧскірібізербіс, Саяногорскка ідӧк, - искірген республика пазы. - Паза киҷее, Ағбан городтың тиліс программазын кӧріп, 4 миллиардха чағын салковайға хабас пирерге чарадығ алғабыс.
Виктор Зиминнің чооғынаң, ол пӧгіннерге ахча тапчаң оңдайлар пар. «Кӧп чоохтабаспын, че 2018 чылда республикаа хоза нинҷе-де миллиард салковай пирҷең инвестор пар», - таныхтаан ол. Мының соонаң регион устағҷызы республика бюджедінеңер паза хазна алымынаңар чооғын пастаан.
- Бюджетті піс прайзы хада алғабыстар, - депутаттарзар айланып чоохтанған Виктор Зимин. - Мин санапчам, піс орта иткебіс. Я піс кредиттерге кіргебіс, че піс позыбыстың обязательстволарын прай толдырыбысхабыс. Мин прай нимелерні изере адабаспын, че піс тоғынмаан ползабыс, диализ кіні дее, чӱрек-тамырлар кіні дее чох поларҷых. Нинҷе-нинҷе миллиард салковайға имнег оборудованиезі алылбасчых, хайзы пӱӱнгі кӱнде кізілер чуртазын ал халарға полысча. Пістің уғаа чахсы перинатальнай кін. Мына ол хаалағлар , хайзын піс хада иткебістер. Чалғыс ниме - мин пыросынарға сағынчам ол кізілернің алнында, хайзылары чал ахчазын тузында ал полбин ирееленгеннер.
Хайди таныхтаан республика устағҷызы, андағ киректер полған, че Хакасияда ла нимес. Пасха даа регионнар андағ сидіксініске кіргеннер, бюджет учреждениелерінің счёттар тоғызы тохтадылғаннаңар, тоғынҷыларға чал ахчазы тузында тӧлелбинібіскен. Че амды, федеральнай законзар алызығлар киріліп, кирек алызар осхас. Счёттар тоғызы тохтадылза даа, чал ахчазы тӧлел турар.
- Алғызым читірерге сағынчам Россия президент Владимир Путинге, Россия правительствозына, Хазна Думазының паза Федерация Чӧбінің кізілеріне пу сурығны чапчаң пӧгібіскеннеріӱчӱн, - чарытхан Хакасия пазы Виктор Зимин. - Чарабас іди идерге, пір холнаң ахча пирерге, ікінҷі холынаң пылап ал турарға. Пенсия чыындызына паза пасха даа нимелер ӱчӱн алымнар парын прайзы пілҷең. Пiс ахчаны чал ахчазын тӧлиріне пир турғабыс, че ол ахча, тізең, счёттар тоғызы тохтадылған сылтаанда кізілерге читпеҷең. Сағынчам, закон пӱӱн-таңда чарыхха сығар, кӱзіне кірібізер, іди тудығларнаң сурығ пӧгіл парар.
Республиканың хазна алымынаң палғалыстығ сурығны чарыдып, Хакасия пазы андағ сидіксініс, федеральнай ӱлгӱлер тузында хабас пирген ползалар, полбасчых тіп таныхтаан.
- Пістің бюджетке 2012 алай 2013 чылда хабас пирерге кирек полған, андада сидіксіністер чох поларҷых, - таныхтаан Виктор Зимин. - Хаҷан алюминийге паза хара тасха паалар тӱс парғанда, піс парыстарны чідір салғабыс. Ол 3,5 миллиард салковай паза ағаа хоза президенттің майдағы указтары. Оларнаң хада 6,5 миллиард салковай, 3 чыл аразына 18 миллиард артиинаң пол парған.
Республикаа, прай полномочиелерін толдырар ӱчӱн, банктардаң кредиттер аларға киректелген. Олох туста регион улуғ объекттернің пӱдіриин узаратхан.
- Олар піске кии чіли кирек полғаннар, - чарыдып, чоох тутхан республика устағҷызы. - Іди итпеен ползабыс, пістің олғаннар тарасхлап парыбызарҷыхтар: пала тапчаң орын чоғыл, имненҷең орын чоғыл. Улуғ нимес регион ползабыс таа, піс амды пу сурығларҷа Новосибирскнең паза Хызылчарнаң тиңе турчабыс.
Олох туста Виктор Зимин ол улуғ пӱдіріглерге республика постың ахчазын тың кӧп хоратпаанын таныхтаан, перинатальнай кін дее, музей-культура кіні дее, республиканың имнег туразының наа корпузы даа ӧӧнінде федеральнай ахчаа пӱдірілгеннер нооза. Хазна алымынаңар чоохты узарадып, амғы туста пу сурығ пӧгіл сыхханынаңар искірген.
- Ноябрьда піске коммерческай кредиттерні хызырарына федеральнай бюджеттең 6 миллиардха чағын салковай пирілген, - таныхтаан регион устағҷызы. - Пӱӱнгі кӱнде піске хоза 9 миллиард 600 миллион салковай бюджет кредиді пирілче. Тиксі 16 миллиардча салковай пол парча. Амды мин 2018 чылның 1 январьына хайдағ саннаң кірчеткенібісті искір пирерге тимдебін: пістің хазна алымыбыс 46% (бюджеттегі пос парыстарның чардығы чіли - Авт.) пол парар, амғы 140%-тің орнына .
Хакасияның пазы таниинаң, ол 16 миллиард салковай бюджет кредиді республикаа 7 чылға 0,1 % ставкалығ пирілче. Тикке дее тиирге чарир тіп таныхтаан ол. Че анзына республика постың экономиказында ӧзіс кӧзідерге кирек.
- Пӱӱл піс пос парыстарынҷа 15% ӧзіс кӧзіткебіс, - чоохтаан Виктор Зимин. - Піс пу прай чылларда пір орында турбаабыс, ӧс турғабыс. Парысча ла чідіріг полған. Піс парыс хоостыра 2012-2013 чыллардағы саннарға пу ла чылда чидіп алғабыс. Анзы піске хоза 2,7 миллиард салковай пирер. Пiс хада кӧр кӧрербістер, ол ахчаны алымнар хызырарына алай тиліске позыдарға.
Регион экономикаҷа тӧреміл тиліс кӧзітсе, тізең, федеральнай бюджет кредидін айландырҷаң тус 12 чылға теере узарадыл парар осхас. Пістің республиканың анзына прай саринаң ізеніс пар тіп таныхтаан республика устағҷызы.
- Ағаа хоза піске килер чылда 1 миллиард 300 миллион салковай ахчалығ полызығ пирілер, анзы 2016 чылдағызынинаң 5 хати кӧп, - хоза искірген Виктор Зимин.
Ідӧк пу чыл тоозылғанҷа федеральнай бюджеттең хоза полызығ пирілерге айабас тіп ізенізінең ӱлескен Хакасияның пазы. Анда ам даа ӱлестірілбеен 4,5 миллиард салковай пар осхас. Республика устағҷызы чооғын тоозып таныхтаан:
- Пістің бюджет, сидіксіністер пар полза даа, тиліс бюджеді полып халча.
Ӧӧркі Чӧптің кнезі Владимир Штыгашев, республика пазының чооғына ӱндезіп, Виктор Михайлович пу чооғынаң сынында Хакасия тилізінің салтарларын паза таңдағызына кӧстеглерні искір пирді тіп сағыс-кӧрізінең ӱлескен.
- Ӧӧн чидіг - піс улуғ алымнаң позып пастабысханыбыс. Іди позыдылған ахчаны республиканың экономиказын, чуртазын тилідеріне ызарға оңдай табылча, - таныхтаан Ӧӧркі Чӧп устағҷызы, сессияның тоғызын узарадып.
Сессияның ӧӧн сурии республиканың 2018 чылға паза пландағы 2019-2020 чылларға бюджедін пастағы хығырығда алары полған. Пастап, закон проектінең таныстырып, чоох тутхан Хакасияның финанстар министрі Ирина Войнова.
- Килер чылға республика бюджедінің закон проектінде парыстар 22 миллиард 44 миллион салковай, ол санда пос парыстары 18 миллиард 724 миллион салковай полар тіп кӧрілче, хорадығлар - 23 миллиард 917 миллион салковай, - искірген министр.
Хорадығларның ӧӧн чардығы социальнай сфераа килісче - 16 миллиардча салковай. 28 хазна программазының 18-і ол кӧстегнең палғалыстығ, 10 программа - экономика отрасльларына хабазарынаң. Ӱгредіге 6 миллиард 798 миллион салковай кӧріл парған, хазых хайраллирына - 2 миллиард артиинаң салковай, алынҷа категорияа кірчеткен чуртағҷыларға хабазығ пиреріне - 6 миллиард 700 миллион салковай. Хайди таныхтаан Ирина Войнова, социальнай хабазығларның пірдеезі чох иділбинче.
Культураа 511 миллион салковай позыдылар, физическай культураа паза спортха - 347 миллион салковай, экономика сфераларына тиксі - 2 миллиард 600 миллионҷа салковай.
- Муниципальнай пӱдістерге хабазарынаңар чоохтаза, ол пӧгіннерге 7 миллиард артиинаң салковай кӧріл парған, республика бюджедіндегі парыстарның 30 процентінҷе, - чоохтаан Ирина Войнова. -Бюджет оой нимес, че ол толдырылҷаң оңдайлығ.
Бюджетче комитеттің устағҷызы Сергей Комаров, бюжетче хоза чоох тудып, закон проектінзер 44 тӱзедіг кирілгенін таныхтаан. Оларның 26-зын республика правительствозы киртір, 18-ін - Ӧӧркі Чӧп.
- Тӱзедіглер хоостыра муниципальнай пӱдістерге чал ахчазын тӧлирінҷе субвенцияларны, 642 миллион салковайны, 100 процентке бюджетсер кир салары кӧрілче, - искірген ол.
- 452 миллион салковайға - бюджет сферазының тоғынҷыларына хорадығларны ӧскірібізері. 600 миллион артиинаң салковайға - республиканың имнег туразына оборудование аларына хорадығларны ӧскірібізері.
Тӱзедіглернің кӧбізінҷе чӧптезігліг комиссия, хайдар кірчелер правительство паза Ӧӧркі Чӧп кізілері, пір чӧпке килтірлер. Аннаңар улуғ талазығлар чох полған. Салтарында, кирілген тӱзедіглер республика бюджедін, тиксі саназа, 5 миллиард салковайға ӧскірібіскеннер: парыстар - 27 миллиард салковай, хорадығлар - 29 миллиардха чағын. Бюджет дефициді олох 10%-тіг синде халған - 1 миллиард 800 миллион салковай. Ол хоза ахча хазна алымынҷа ӱзӱрлелген ахчадаң паза федеральнай бюджеттең хоза ахчалығ полызығдаң пӱдер тіп кӧрілче. Мының соонаң депутаттар, ӱн пиріп, республика бюджедін пастағы хығырығда алыбысханнар.
Бюджет ӱзӱрии тоозылғанда, Хазна Думазының Хакасиядаң табылған депутады Надежда Максимова чоох тутхан. Позының чооғында ол республиканың правительствозы паза Ӧӧркі Чӧбі пірге тӱзімніг тоғынчатханын таныхтаан.
- Республика экономиказының кӧзідіглері ӧсче, аннаңар федеральнай кін ӱлестірген 53 миллиард салковайдаң 16 миллиардын піс алып алғабыс, - чоохтаан Хазна Думазының депутады.
Федеральнай бюджеттеңер чоохтап, Надежда Максимова Россияның бюджеді экономиканы тилідеріне кӧстегліг поларын таныхтаан. Олох туста бюджетте бюджетниктернің чал ахчазын кӧдіреріне, пенсионерлерге индексацияны ирте арах идеріне, палалығ сӧбірелерге хоза полызығ пиреріне хоза ахча кӧріл парған осхас.
Чоохтирға кирек, Ӧӧркі Чӧп депутаттары республика бюджедінің ӱзӱриине ікі неделя пазынаң айланарлар. 13 декабрьдағы сессияда бюджет ікінҷі хығырығда ӱзӱрілер тіп кӧрілче.
Автор :
Aльберт ТОЛМАШОВ, Максим АХПАШЕВТИ
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
26 | 27 | 28 | 29 | 1 | 2 | 3 |
4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 |
11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 |
18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 |
25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 31 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде