УЧЁНАЙЛАРНЫҢ ТОҒЫЗЫ ХАЛЫХ ЧОНҒА ТУЗА ПОЛЗЫН
09.02.2018
Хабарлар
Киҷее Россияның наука кӱні полған.
Пістің регионда ікі наука учреждениезі тоғынча: республиканың аграрнай сурығларҷа наука-істезігліг институды паза Хакасияның тіл, литература паза тархын наука-істезігліг институды (ХакНИИЯЛИ).
Пӱӱл январьның халғанҷы кӱннерінде ХакНИИЯЛИ-да Ученайлар чӧбінде ирткен чылның салтарларын ӱзӱргеннер. Институттың ученайлары «Хакасия Ӱстӱнзархы Сибирь паза Азия кінінің тархын паза культура чардығында» пӱкӱлее темаҷа тоғынчалар. Ол тема хоостыра наука істезіглері 5 кӧстегҷе апарылчалар: Ӱстӱнзархы Сибирьде археология істезіглері; Хакасияның XVIII-XX чӱс чыллардағы тархыны; Ӱстӱнзархы Сибирьдегі чоннарның экономиказы, кізілері паза халых кӧрізі; амғы хакас тілі; Ӱстӱнзархы Сибирьдегі чоннарның культура ис-пайы.
Археология істезіглерінде «Минсуғ ойымындағы чоннарның культуразындағы тегілектіг хаңаалардаңар (пурунғыдаң XIX чӱс чылға теере)» паза «Минсуғ ойымында пурунғыда молат хайылдырғаны» темалар хайығ тартчалар. Пастағы темаҷа істезігліг тоғыстарны тархын наукаларының кандидады Юрий Есин апарча. Ікінҷі тема хоостыра тоғын парча институттын улуғ наука тоғынҷызы Пётр Амзараков. Ол пістің саблығ ученай Яков Сунчугашевтің пурунғыда тимір хайылдырғаннаңар наука тоғызын узаратча. Пу тоғыстар Хакасияда ла нимес, че ідӧк Тува чирінде апарылчалар.
Хакасияның тархынынҷа мындағ темалар чарыдылчалар: «Енисей губерниязында XIX чӱс чылның ікінҷі паза XX чӱс чылның пастағы чардыхтарындағы городтар» (тархын наукаларының кандидады Татьяна Кискидосова), «Хакас-Минсуғ крайындағы XIX чӱс чылда паза XX чӱс чыл пасталчатхан туста орындағы чилегеліг чон: кибірліг чуртас оңдайлары паза нааҷылас» (география наукаларының кандидады Елена Самрина), «Сибирьде 1905 - 1917 чылларда монархияның политика чӧрімі» (тархын наукаларының кандидады Галина Корнеева), «XIX чӱс чылда паза XX чӱс чыл пасталчатхан туста кибірліг религия паза мифология пӱдізі» (улуғ наука тоғынҷызы Артас Бурнаков) паза даа пасхазы. Тархын сурығларын істезіп, пістің ученайлар Россияның ӧӧн хазна архивінде, Омск, Томск, Иркутск паза пасха даа улуғ городтарның хазна архивтерінде тоғын турғаннар.
Амғы чуртас экономика сурығларынҷа тоғынчалар социальнай наукалар кандидады Ольга Лушникова, тархын наукаларының кандидады Евгений Прищепа, экономика наукаларының кандидаттары Георгий Шапошников паза Валерий Шулбаев. Кӧзідімге, пылтыр Ольга Лушникованың «Амғы чуртаста хакастарның родтар хайызығлары» темаҷа чапсых монографиязы сых парған.
Ирткен чылда тӱзімніг тоғынғаннар институттағы тіл пӧлиинің наука тоғынҷылары. Іди тіл сурии істезіглерінҷе «Устная форма современного хакасского литературного языка и сферы её использования» (филология наукаларының кандидады Артём Кызласов), «Флористическая лексика хакасского языка» (филология наукаларының кандидады Зинаида Каскаракова), «Категория притяжательности (посессивности) в хакасском языке» (филология наукаларының докторы Андрей Каксин), «Шумный консонантизм шорского диалекта хакасского языка» (филология наукаларының кандидады Вия Субракова), «Словообразование прилагательных в хакасском языке» (филология наукаларының кандидады Ирина Чебочакова) тоғыстар апарылчалар.
Пылтыр Вия Субракованың «Шумный консонантизм шорского диалекта хакасского языка» наука монографиязы чарых кӧрген. Ідӧк «Орыс-хакас сӧстігінің» электроннай кӧрімінҷе паза «Орыс-хакас сӧстігінің ӱгредіг методика терминнері» редакторскай тоғыстар апарылча.
Хакасияның ӱгредіг паза наука министерствозындағы терминология комиссиязы ӧӧнінде ХакНИИЯЛИ-да тоғынча. Ол комиссиянаң устапча филология наукаларының кандидады Ирина Чебочакова.
2017 чыл институттағы литература пӧлиине тӱзімніг чыл полған. Іди филология наукаларының докторы Альбина Кошелеваның «Хакасия писательлері: литература омалары» паза филология наукаларының кандидады Лариса Челтыгмашеваның «XIX чӱс чыл соондағы паза XXI чӱс чыл пасталчатхан туста хакас прозазы» монографиялары чарыхха сығарылғаннар. Ідӧк хакас драматургиязынаңар наука тоғызын тоос салған филология наукаларының кандидады Нина Майнагашева.
Институттың фольклор пӧлиинің наука тоғынҷылары, филология наукаларының кандидаттары Надежда Чистобаева паза Юлия Чаптыкова хакастарның алыптығ нымахтарының тіл пайын істесчелер. Ідӧк фольклор пӧлии, хакастарның алыптығ нымахтарын ЮНЕСКО-ның пічиине кир салар прай документацияны тимнеп, улуғ тоғыс ит парча.
2017 чылда ХакНИИЯЛИ чоннар аразындағы паза Россиядағы наука учреждениелерінең хада тоғынар чӧптезіглер иткен. Андағ чӧптезіглер Индиядағы, Япониядағы, Моол чиріндегі университеттернең, Россияда Якутидағы, Калмыкиядағы хазна университеттерінең иділ парғаннар.
Ирткен чылда Хакасиязар пасха даа хазналардаң ученайлар тоғыс хоостыра килглееннер. Іди Японияның Осака городтағы университеттің профессоры Токаши Осава ХакНИИЯЛИ-ның археологтарынаң хада Хакасиядағы пурунғы руннар пічиин істескеннер. Монако княжествозындағы музейнің тоғынҷылары петроглифтерні ӱгренгеннер.
Пылтыр кӱскӱзін Ӱстӱнзархы Кореяның ученайлары пол парыбысханнар. ХакНИИЯЛИ-да стажировка ирткен Турциядаң килген Шима Доган. Ол пістің саблығ писатель Николай Доможаковтың «Ыраххы аалда» романын істескен.
2017 чылда ХакНИИЯЛИ сигіс улуғ наука конференциязын иртірген. Оларның аразында хакас чонның пастағы съездтерінің 100 чыл толчатханына чарыдылған «Хакас чонның этногенез сурығлары», саблығ ученай Николай Фёдорович Катановтың 155 чазына чарыдылған «Соян-Алтай паза хонҷых чирлернің чоннары паза культуразы» темаларҷа конференциялар полғаннар.
Пӱӱл ХакНИИЯЛИ позының наука-істезігліг тоғыстарын аннаң андар узаратча. Ирткен чылда тооза иділбеен тоғыстар читіре толдырыл парарларына ізеніс пар.
Автор :
Надежда ДАНЬКИНА, тархын наукаларыньщ кандидады, ХакНИИЯЛИ-ның ученай хачызы
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
26 | 27 | 28 | 29 | 1 | 2 | 3 |
4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 |
11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 |
18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 |
25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 31 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде