ХЫРАЛАРЫ АНЫ ХЫҒЫРЧА
20.04.2018
Хабарлар
Фермер тоғызы. Чалахай часхының чылығ кӱннері пасталыбысса, аал хонии тоғынчылары уйғу-чадын саңай чідірчелер. Андағох сағыссыраснаң чуртапча Чыланнығ аалдағы фермер Евгений Тахтобин
ЧАХСЫ КӦЗІДІМ
Женя паза аның аҷазы Андрей, пабазының чолын пазып, техникаа кічігдең тартылғаннар. Оларның пабазы Валерий Андреевич Тахтобин чуртас тооза шофер полған, сӱт тартчаң. Улии Андрей ідӧк шофер полча, Таштып аймаандағы полиция пӧлиинде тоғынча, махтаға сыхча.
Туңмазы Евгений фермер поларға чарадыбысхан, інектер тутча. Малны чахсы ӧскірерге сағынған кізі хайди даа чылығ хазаалар пӱдірерге кирек. Тӧге-чардыларны чи хайдаң аларға? Ахча ла полза, амғы туста прай ниме садызып аларға чарир. Че пости полза, уламох чахсы нимес пе.
Ол кічіг полғанда, чахсы сизінҷең, іҷе-пабазы, уламох аға-ууҷазы, пірее пӱдіріг пастир алнында, азынадох прай сананып, кӧместең тимненіп пастаңаңнар. Мына хайда улуғларның ырах кӧрістіг сағыс-пӧгіннері.
Ағаа даа, олардаң кӧзідім алып, ӧӧн тоғысха чапсынар алнында, ибіре сананып-пӧгініп аларға киректелче. Мында пабазы даа, улуғ харындазы даа ағаа ізестіг тӧмег поларлар, хабазарлар. Іди інектер санын хос сыхханнар. Олох арада аттарға хайығ салылған.
Евгенийнің пабазы, тынаға сыхханда, малларнаң, ӧӧнінде аттарнаң айғазып пастаан. Оңдай киліссе, аал хонии тоғызында киректелчеткен техника алып алҷаңнар. Іди ӱр ниместең Тахтобиннернің чурты хыринда аал хонии техниказының аймағы полған. Пабазы даа, Евгенийнең Андрей дее техниканаң чахсы тоғынҷаңнар.
ӦМЕНЕҢ ТУДЫНҒАНЫ
Хаҷан аал хонии тоғынҷыларына ӱлӱске килісчеткен чирні ӱлестіріп пастабысханда, туған-чағыннар чӧптезібіскеннер, сурыныс пічиин пазыбысханнар. Олар постарына килісчеткен чирні пір орында пирерге сурынғаннар. Оңдай киліссе, хоза чир алып алчаңнар. Іди Тахтобиннер таңдағы кӱнге тимненгеннер.
- Пӱӱнгі кӱнде пістің 60 гектар хыра саналча. Че чирні пір орында алчаң оңдай табылбаан, ӱс чардыхха чарарға киліскен, - чоохтапча фермер Евгений Валериевич Тахтобин.
Маллар саны ӧсчеткенде, наа хазаалар пӱдірілген. Мында, тізең, тӧге-чардылар киректелче. Пазох ла туған-чағыннар чӧптесчелер, сананчалар. Іди улуғ нимес пилорама азардаңар чарадығ алылча. Аны Чыланнығ аалда хачан-да мал хазаалары полған орыннын хыринда турғызарға чарадығ пирілче. Кирек техника алылча, кізілер тоғынып пастапчалар. Олох туста аал чуртағчыларына полызығ пирілче.
- Ирткен чылда аалда 3 наа тура пӱдрлген. Аның ээлері чииттер. Оларға чурт пӱдірерге ағас позыдылча. Чииттер піснең чӧптезіг итчелер. Ағасты кизіп, тӧгелер, чардылар тимнеп пирчебіс, - тоғыс хайди парчатханнаңар чоохтапча пилорама ээзі.
Евгений Валериевичтің чооғынаң, аалдағы улуғ частығлар постарынзар тура одынчаң ағас пилетеп пирер сурыныснаң айланчатхан осхастар. Пір аалдағыларға ноға полыс пирбечең. Техника тик турбасха кирек. Аны тоғынарға алғаннар нооза.
ХАП-ХАРА ЧИР
Евгений Тахтобин пайып алардаңар хачан даа сағынмаан. Ибде прай ниме читкіче ползын - мына аның ӧӧн пӧгіні. Аннаңар маллар санын даа тың кӧптелдірерге хараспинча, хыралар синін ӧскірбинче. Пір туста ол чииттерні хада тоғындырарға харасхан, чал ахчазын тӧлечең. Че, аның ӱчӱн нинче кӧп аймах пічік тимнирге килісчеткенін піліп алғанда, чахсы сағыстарына хол сабысхан.
- Хыра тартар тоғысты сыбыра позым толдырчам. Пістің мында хап-хара чир. Тамах таа хомай нимес сыхча, - фермернің сырайында кӱлімзірес ойнабысханы пілдірче.
Килісчеткен ӱлӱс хоостыра алылған чир ӱс пасха орында киліскеннеңер ол чоохтаан. Мында, тізең, аның ырах кӧрістіг полчатханы ілезіне сығысхан - хыраларның піреезін хайди даа тынандырча, кӱс алынар оңдай пирче. Уғаа орта хайығ. Ӱр тус ээленерге сағынчатхан улус сыбыра іди сиберли хайынадыр.
Хачаннаң таныс кізінең чоохтасчатхан туста, хайди ол, хыра тартчадып, «Беларусь» тракторын тохтадып, хара чирні холларынаң уғзапчатханы харахтарым алнында кӧрінчеткен чіли пілдірібіскен. Алай кӱскӱзін, комбайнға одырыбызып, ас кисчеткен туста тохтабызып, пай урожайға ідӧк ӧрінче полар, неке. Хыра тоғыстарында киректелчеткен техника прай пір чирде чыылтыр.
Мааннап ӧскірген ас-тамах садыға парбинча, ибдегі тузаланысха позыдылча. Мал-хус саны асхынах нимес. Оларны азырирға кирек. Чайғызын інектерін Тарбағанда тутча. Мал хадарчаң кізілер табылча. Уғаа истіг, сіліг чирде чайлирға килісче. Хачан-да анда улуғ аал полған нооза.
ІКІНӋІЛЕСТІГ САҒЫСТАР
Пыдырахтағы аал чӧбінде, андар Чыланнығ паза Харағай ааллар кірчелер, 2018 чылға теере 10 фермер санға алылған полған. Пӱӱл ікі кізі фермер санынаң сығыбысты. Мында ӧӧн сылтағ - аймах пічіктер кӧп тимнирге килісчеткенінде. Анзы пос киреенең айғасчатханнарның кӧңніне кірбинче. Амыр тоғынар орнына, хайдағ-да чачын-пічіктің соонча чӧріп, нинче-нинче кӱн иртірерге кирек.
Пос киреенең айғасчатхан улус мында кӧзідімге Таштып аймаанда орныхчатхан, хачан-да тиксі сабланған «Нива» пірігісті ағылча. Аның пӧліктері аймах аалларда орныхчаңнар. Амды, ідӧк саны чох аймах чачыннар чыып полбин, прай пӧліктерін чапхлабыстыр. Андағ килкім пірігіс чабылчатханда, оох-теек фермерлер хайди сыдазып аларлар. Аннаңар даа Евгений Валериевич пірее хати сағысха тӱзібісче: ол даа ӱр сыдас полар ни, пос киреенең айғазып? Сағам холларын пос-пас салбинча.
АЧЫНЫСТЫҒ ХЫЗЫҶАХТАР
Хайдағ даа маң чох тус полза, хыралары тудығ чох постарынзар хығырчатсалар даа, ортын частығ иреннің харахтары алнында ирке хызычахтары турыбысчалар. Ікіс иркечектеріне ікі час чарым. Пірсі пірсіне харығ полып ала, тоғыстаң саңай майых парып айланған пабазына пӱӱнгі кӱндегі хынығ киректердеңер чоохтап сыхсалар, чурт ээзінің паар-чӱрее саңай хайылча. Кічіг абахайларын хучахтап, прай аар сағыстарын тарадыбысча, нинче дее истерге тимде полча.
- Вика!.. Соня!.. Чидер тілге пызарға. Пабаңар майых парған, азыранып алзын, - тысча ікіс хызычахтарны іче.
Оларзар кӧріп, іче-пабазы даа, тыстан полбин, кӱлімзірес сыхча. Сонянаң Вика, тізең, пабазына пӱӱн ічезіне ибде хайынарға хайди полысханнаңар чоохтап сыхчалар.
Чурт ээзі азыранчатхан туста хада хонғаны Марина Владимировна ағаа халғанчы хабарларны искірче, таңдағы кӱннің пӧгіннерінеңер чоохтапча. Оларның тӧрт пала: ікі оол, ікі хыс. Тун оолға 19 час, Пыдырахтың аал чӧбінде тоғынча. Ікінчі оол 8 класста ӱгренче, ады Сабис. Хаҷан оолағас тӧреенде, ағаа кирек пічіктер тимнепчеткенде, Таштыптағы пала тапчаң тураның тоғынчылары пастап хахап таа партырлар: хайдағ пасхаҷыл ат пирілче?
Ооллары, ирке хызычахтары хомзыныс пілбин чуртир ӱчӱн, пос киреенең айғасчатхан Евгений Валериевич нинче дее тоғынарға тимде. Чылығ кӱннерде хыралары аны хығырчалар. Часхы кӱн чыл тооза азырапча тидірлер.
Автор :
Анатолий СУЛТРЕКОВ
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
26 | 27 | 28 | 29 | 1 | 2 | 3 |
4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 |
11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 |
18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 |
25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 31 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде