ПРАЙ АХЧА ТИЛІСКЕ ПАЗА ЧОНҒА ХОРАДЫЛҒАН
27.04.2018
Хабарлар
Ӧӧркі Чӧп. Республика парламентінің апрельдегі сессиязының ӧӧн сурии полды - Хакасия правительствозының 2017 чылдағы тоғыс салтарларынаңар республика пазы Виктор Зиминнің сан пирізі.
Хякясияның Ӧӧркі Чӧбі 47-ӌі сессиязында 15 сурығ ӱзӱрібіскен, ол санда читі закон проектін. Че депутаттар 11-ӌі сурығны сағааннар - Хакасия пазы Виктор Зиминнің республика правительствозының 2017 чылның тоғыс салтарларынаңар сан пирізін. Виктор Зимин сан пирізінде ирткен чылның тоғыс салтарларын на пирбеен, ол, правительствоның 2009 -2017 чыллардағы тоғызын алып, сидік тустарда алылған чарадығларны, оой нимес алылған хаалағларны паза олар хайдағ салтарларға ағылғанын тиксі чарыт пирген. Хакасия пазы Виктор Зимин сан пирізін иң сағыссыратчатхан сурығдаң пастаан - республиканың хазна ӧдізінең:
- Аарлығ Владимир Николаевич! Аарлығ депутаттар, арғыстар паза сессияа килгеннер! Пӱӱнгі искіриимде 2017 чылның тоғыс салтарларына хайығ айландырғанынаң пасха ідӧк тоғыс чылның хада-пірге тоғызыбыстың тиксі салтарларын пирерге кирек тіп санапчам. Пастирбын иң удаа ӱзӱрілчеткен сурығдаң. Ол - республиканың хазна ӧдізі. Кӧбізі аннаңар чоохтапчатса, республиканың хорғыстығ ӱлӱзін «хоостачаңнар». Че оларның ухаанчыластары толбаан. Уламох прай ниме тӧдір кӧстегче тиліпче. Амды «тастындағы устаныстаң» хорғыдып пастабыстылар. Федеральнай законнарда регионнарнаң андағ тоғыс апарары кӧрілбеен.
Республикаа хоза ахчалығ хабазығ пирердеңер Россияның финанстар министерствозынаң чӧптезіглер хоостыра нинче-де чарадығ алылған. Олар чуртағчыларға тузында чал ахчазын паза социальнай тӧлеглерні пирерінче иң ӧӧн хорадығларны толдырарына теелчелер. Ол алныбыста хачан даа турчатхан пӧгін полған. Пу хорадығлар, толдырылбин, сӧӧ тартылзалар, казначействонаң чӧптескені хоостыра ахча пу кӧстеглерге иң пурун пирілер. Анаң на пасхазына. Пір дее тастындағы устаныс чоғыл.
Ахча кирее, уламох ирткен чылда, сынында уғаа сидік полғанын пірдеезі чазырбаан. Сидіксіністернің сылтағларынаңар ідӧк азых чоохтачаңмыс. 2012 чылға теере піс тӱзімніг тиліс кӧзіткебіс. Анаң хара тасха паза тимір-тиске паалар тӱс парғанда, Хакасия хазнада ӧӧн предприятиелернің парызы тӱскенче пастағы орында турған, салтарында бюджеттің налог парыстары тӱс парған. Ол пастағы сылтағ полған.
Ағаа хоза ол полған социальнай кирексіністерге хорадығлар чыл сай ӧсчеткенде. Салтарында чидіспинчеткен ахча чылда 6 миллиард салковайға тиңнел парған, хайзын ідӧк кредиттернең чабарға киліскен. Осчеткен социальнай кирексіністер - ол олаңай ла сӧс пірігізі. Че нимені ол сынында таныхтапча?.._ Килкім ахча, хайзын Правительство Оӧркі Чӧпнең хада чыл сай чал ахчазын ӧскіреріне паза алынча чуртағчыларға хабазарына ысча. Полызығны Хакасияның онар муң чуртағчызы аймах кӧстеглерге алча. 2009 чылдаң сығара кӧп палалығ сӧбірелерге социальнай хабазығлар пиреріне республика бюджедінең тиксі 733 миллион салковай ызылған. Паза пір санны кӧзідімге пирербін - республикада кӧп палалығ сӧбірелер саны ікі хати ӧс парған. 2018 чылның 1 январьына пістің кӧп палалығ 8 муң 103 сӧбіре саналған, хайда 25 муң 830 пала ӧсче. Пуох чылларға кӧп палалығ сӧбірелерге социальнай хабазығлар пиреріне ахча читі хати ӧс парған.
Аалда чуртапчатхан чиит сӧбірелерге паза специалисттерге чурт оңдайларын чахсыландырарына паза аны аларына хорадығлар чарым миллиардча салковайға тиңнелче.
Ирткен тоғыс чылға ӧкістерге чурт пиреріне 1,4 миллиард салковай ызылған. Опекун сӧбірелерінде ӧкістерні ӧскіреріне паза палаларны сӧбірезінзер ӧскірерге алған іче-пабаларға тӧлеглерге пирілген тиксі хабазығ 2,7 миллиард салковайны аза халған.
Палаларның хазиин пиктиріне 1,5 миллиард азыра салковай пирілген. Льготалығ чуртағчыларға ЖКХ полызығларын тӧлиріне - 1 миллиард 840 миллион салковай. 2 миллиард салковай - алынча чуртағчыларға, ол санда Илбек Ада чаа ветераннарына чурт пиреріне. Имнер пиреріне - 2,4 миллиардча салковай.
2009 чылда піс істеніс ветераннарына социальнай хабазығ пирердеңер республика законын алыбысхабыс. Ол, тізең, депутаттар корпузынаң хада чаратхан бюджеттің иң пілдірте хорадығларының пірсі полча. Аны чаратчатханда, піс кӧп чыллар тіспен істенізінең пу хайыға турысхан чир-суғчыларыбыстаңар сағынғабыс. Тиксі тӧлеглер 4 миллиард салковайға тиңнелген. Прай ол уғаа улуғ нандырығ, че піс, аны алып, пу чыллар тооза кризисте дее, пасха сидіксіністерде дее толдырғабыс.
Арғыстар, мин пирген кӧзідімнер паза саннар чонға кирек хорадығларға республика бюджедінде килкім чардых килісчеткенін кӧзідерге полысчалар. Тиксі алза - 70 %. Тиңнестіріге алза, 2009 чылда олар 50 % тиңнелгеннер. Аннаңар хазна ӧдізін тӱптестірчетсе, пу уғаа кирек чардыхтаңар ундударға чарабас.
Чарир полған прай хорадығларны хызырыбызарға паза ӧдістерге, кредиттерге кірбин чуртап парыбызарға. Андағ чӧптер полғанох. Пасха регионнарча кӧзідімнер парох. Че социальнай хабазығларның кӧбізі кізілерге чахсы, хазых чуртирға оңдай пирче. Хайдағ даа сидік полза, алындағы чылларда піс пу пӧгіннерге хорадығларны ӧскір ле турғабыс. 2009 чылда республиканың консолидированнай бюджедінде чонға кирек хорадығлар 10 миллиард салковайны аспинчатхан, пӱӱнгі кӱнде, тізең, пу пӧгіннерге піс чылда 21 миллиард азыра салковай ысчабыс.
Олох туста 2017 чылның салтарларынча ӱгретчілерге, имчілерге паза бюджеттегі пасха тоғынчыларға чал ахчазына хорадығлар 14,2 миллиард салковайға тиңнелген, тоғыс чыл мының алнында 7 миллиардтаң даа асхынах полған. Піс Россия президентінің чахиин толдырарға кирек полғабыс. Аны толдыр салғабыс. Чал ахчазын тӧлиріне кӧрілген ахча ікі хати ӧскірілген. Бюджеттегілернің ортымах чал ахчазынча Хакасия Сибирьдегі регионнар аразында тӱзімніг, пик орында турча.
Олох туста промышленность ӧткін тиліпчеткеннеңер, республика чал ахчазының ортымах синінче, хайзы Сибирьче ортымах чал ахчазынаң 1,6% пӧзік, 5-чі орында турча. 2009 чылда ортымах чал ахчазы 16 муңча салковай полған полза, 2017 чылның салтарларынча ікі хати кӧп - 34 муң салковайны аза халған.
Пу чылларға хайди даа имнег страхованиезі чыындызынзар бюджет тӧлеглері читі хати ӧс парғаннар: чылда 500 миллион салковайдаң 3,6 миллиард салковайға теере.
Таныхтирға сағынчам, килкім, ортын паза кічіг бизнестің алынча кӧстеглеріне ниик оңдайлар пирілгенін. Оларға тилирге хабазар пӧгіннең парысха, ис-пайға паза пасха даа налогтар синін хызырғабыс. Кӧзідімге, аал хонии ас-тамаа сығарызынаң, аны хайраллирынаң айғасчатхан, палых ӧскірчеткен, тутчатхан паза аны тимнепчеткен, ідӧк туризм полызығларын пирчеткен организацияларға паза гостиница бизнезіне ис-пайға налог синін 0,1 % теере тӱзірерінең чарас салғабыс. Ниик оңдайлығ налог системазынаң тузаланчатханнарны пастағы ікі чыл налогтардаң позыдыбысхабыс. Тиксі хабазығ бизнесті тилирге кӧстепче, олох туста бюджет парыстары читіре алылбинча.
Сидіксіністерге урунзабыс таа, мин ағаа улуғ хайығ айландырчам, республиканың пос парыстарын ӧскірерінче тоғынып, кредиттер тартып, піс бюджеттің дефицидін не чаппаабыс - піс ӧӧн пӧгіннерні толдырғабыс, хайзылары, регионға паза чуртағчыларға туза ағылып, пістің алныбыста турғаннар.
Пастағызы - паалар кризизі тузында промышленность тилізін хайраллап халғабыс паза сығарыстарны ӧскірібіскебіс. Андағ оңдайнаң піс экономикаа тӱзерге пирбеебіс. Чыл сай тӱзімніг ӧзіс кӧзідіп, піс 2012 чылнын парыстарына кӧместең айланғабыс. Наа предприятиелер азылған сай наа тоғыс орыннары тӧстелген.
Ікінҷізі - республика Россия президенті турғысхан пӧгіннерні толдырған паза толдырарын узаратча.
Ӱзінҷізі - ахча чидіспинчетсе дее, піс ӱгредігдегі, имнег киреендегі, культурадағы, спорттағы паза пасха даа чонға кирек объекттерні пӱдірерін узаратхабыс. Аннаң пасха тиксі тыхтағлар апарылған, иңзерілчеткен школалар паза туралар сурии пӧгілген. Иргі туралардаң алындағы чылларда 3,5 муң кізі кӧзірілген.
Тӧртінҷізі - піс республика тилізінің ӧӧн кӧстеглеріне хабазарын хайраллап халғабыс: аал хониина, кічіг паза ыраххы аалларға, дача пірігістеріне, чолларны тыхтирына паза саларына.
Иң ӧӧні, пу пӧгіннерге кредит ахчазын тартып, піс ол ахчаны, тикке хоратпин, тиліске тузаланғабыс. Хазна ӧдізінче киректі алыстырыбысхабыс. Пістің 30 % ле коммерческай ӧдіс халған. Пӱӱл аны хызырарынча тоғыныбызарға кирекпіс. Чӧптіг тоғынзабыс, толдырығлығ, закон сығарчатхан ӱлгӱ паза орындағы пос устаныс органнары, федеральнай ӱлгӱ органнары хабазиинаң паза пістің бизнес-партнёрларыбыснаң хада-пірге тоғынзабыс, пу сағысты толдырып аларбыс.
Пӱӱн мин прайзының алнында чал ахчазы тудылчатханы ӱчӱн пыросынчам. Ол-пу тӧлеглернең паза льготаларнаң тузаланчатханнар ідӧк пістің пыробысты тастазыннар. Че чоохтирға кирек, пу кӱнге ол ағырсымнығ сурығларның кӧбізі пӧгіл парған. Иң ӧӧні мында, чал ахчазын тузында тӧлеп, чонға кӧрілген тӧлеглерні пиріп паза муниципальнай пӱдістерге полызып, республика хорадығларына алған кредитті тузында тӧлирі полча. Мин чахсы пілчем, ол уғаа сидік сурығ. Уламох хатығ чухча кічіг паза улуғ киректернең айғасчатхан идінчектерге.
Иң аар тус ирт парды. Амды ол сурығны пӧгіп пастир чахсы оңдай пар. Пӧгінде - чайғы тоозылғанча кредитті кӧместең тӧлеп пастиры. Киректер иділ парза, аннаң андар парарға кирек. Хомай сағыснаң чуртирға чарабас.
Пістің республикада, хазнаа ӧдістіг дее полған полза, кӧп сурығлар пӧгіл парған нооза. Чал ахчазына, социальнай тӧлеглерге ахча табарынаң пасха регионда илееде пӱдіріглер парған. Ол пӱдіріглерні тохтадарға чахығ пирілгенӧк, че прай объекттерні пӱдірібіскебіс, тузаланысха пирібіскебіс.
Иң пастап піске хайди даа Россия президентінің киртінізіне турызарға киректелген. Ноға? Ол пістің хай пірее проекттерібісті чуртасха кирерге чарадығ пирген нооза.
Ікінҷізі. Мин позым пӱдірігчібін, аннаңар чахсы пілчем: тоғысты тохтадыбысхан ползабыс, соонаң читіре пӱдіреріне амғызынаң пір чарым хати кӧп ахча киректелерчік. Алай ба ол пӱдіріглер тимге сыхпин халарчыхтар. Че піс прай оңдайларнаң тузаланғабыс. Россияның Сананыс палатазы Хакасияны сыныхтаан: сайбағлар пістің чоғыл.
Паза таныхтирға кирек, сіліг паза улуғ туралар олаңай ла пӱдірілбееннер. Піс Хакасияның культуразын, ӱгредіг, имнег паза спорт киреен аннаң андар тилідерге килістіре орыннар тӧстепчебіс. Оларда наа технологияларнаң тузаланар прай оңдайлар пар. Мындағ хаалағлар итпеен ползабыс, ол пӱдіріглер ам даа сағызыбыста ла поларчых, соондағы чылларға артызып одырарчыхпыс.
Республика чуртағчыларынаң сурыңар: палаларыңны сірер наа алай иргі школазар, олған садынзар пирерчіксер? Алай хайдағ имнег туразында имненерчіксер? Сағынчам, нандырығлар прайзына пілдістіг полар. Аннаңар чон кирексіпчеткен пӱдіріглерге ахча позыдылчатханы хазнаның уғаа орта чарадии тіп санапчам.
Паза пір чахсы сари. Имнег, ӱгредіг, культура паза спорт учреждениелерін тузаланысха киріп, піс 3 муң 700 кізее тоғыс орнын пиргебіс. Аннаң пасха пу учреждениелернің хорадығларына чыл сай 1,5 миллиард азыра салковай хоза пирілче.
Перинатальнай кін азылғаннаң пу кӱнге теере анда 2 муң азыра пала тӧреен. 2017 чылның салтарлары хоостыра, республикада тӧрир тузынаң ирте чарых кӧрген ыңааӌахтар ӱреені 40 %-ке хызырыл парған. Пілдістіг, специалисттернің мыннаң мындархы пӧгіннері ам даа кӧп. Че пу кіндегі наа технологиялар чох оларға хай-хай сидік полар.
Республикада ідӧк ӧкпе ағыриинаң ағырчатханнарның саны хызырылча. Нинӌе-де чыл мының алнында, тізең, регионыбыс пу ағырығӌа иң хомайларның аразында полған. Чоохтирға кирек, Хакасияда ла, неке, ӧкпезі ағырығ кізілерге, имненіп алзыннар тіп, республика бюджедінең ӧнетін полызығ пирілче.
9 чыл аразына ідӧк республиканың имнег тураларындағы паза поликлиникаларындағы имнег оборудованиезі пӱкӱлеезінең нааӌылалған. Прай 3 муң азыра имнег оборудованиезі алылған, оларның аразында 6 компьютер томографы, МРТ аппарады паза ангиограф. Оларның сылтаанда илееде чуртас арачылалған паза ам даа арачылалар тіп таныхтирға кирек.
2012 чылда Хакасияда гемодиализ пӧліктері азылғаннар. Олар Ағбанда паза Саяногорскта орныхчалар. Аның алнында пістің чонға гемодиализ сыныхтағларын иртерге пасха регионнарзар чӧрерге килісчең. Пӱӱл паза пір андағ пӧлікті Шира аймаанда азарға пӧгінчебіс.
Пӱӱл республиканың имнег туразынзар кирек тиріглер аларын тоос саларбыс. Таныхтирға кирек, аның хыриндағы ӱр тус тимге сых полбин париған имнег корпузы читіре пӱдіріл парған.
2009 чылда Харатас городтағы имнег туразының хирургия пӧлии тоғызын пастаан. Россияның хазых хайраллаӌаң министерствозы хабазиинаң Хакасияда радиология корпузын пӱдірер сурығ пӧгіл парған. Республиканың олған имнег туразын азарға оңдайлар табылған.
Пу чылларда ідӧк ааллардағы чонға имнег полызиин пирер сурығ чахсы пӧгіл парған. Тиксі республикада 30 азыра ФАП пӱдірілген. Ыраххы паза кічіг аалларзар табырах полызығ пирӌең бригадалар чӧрчелер.
Ирткен чылда Алтай аймаандағы Хубачар аалдағы поликлиниканы читіре пӱдіріп пастааннар. Аны тузаланысха 2019 чылда пирерге кӧстег иділче. Асхыс аймаандағы Палыхтығ суғ аалдағы имнег туразын ідӧк читіре пӱдір парирбыс.
Алынӌа таныхтирға сағынчам санавиацияның тузазын. 2017 чылда имнег вертолеттары 218 хати полызыға учухханнар. Андағы имӌілер 248 кізіні, ол санда 28 олғанны, кирек имнег туразынзар ағылғаннар.
Имнег киреенеңер мин олаңай ла чоох апарбинчам. Ноға? Иң пастап, ол кирекке піс полған на чыл асхынах нимес ахча пирчебіс. Имӌілер ідӧк пос тоғызына уғаа чӱрексіністіг хайчалар. Аннаңар мин министерствоның даа, имнег тураларының даа устағӌыларын ағырчатхан чоннаң хада хаӌан даа иптіг чоохтазарға хығырчам. Ол-пу таластар сығыс парбас ӱчӱн, имӌілерге полған на сай сизіктіг поларға кирек.
Хорадығларға ідӧк кӧп ахча кирексіпче ӱгредіг кирее. 2009 чылда иңзеріл париған школалар иң ағырсымнығ сурығ полған. Че ол пӧгіл парған: республикада андағ 18 школа тыхтал парған. Олох тустаң сығара Хакасияда 14 наа школа пӱдірілген. Оларның санында 5 объект ӱгретчі туразы чіли тимге сығарылған. Хай піреезінде ӱгренӌілер саны асхынах полған, че ол хорадығларны піс прай позыбысха алып алғабыс, кічіг ааллар тилізі школадаң пасталча нооза. Чииттер сӧбіре тӧстепчелер, чирде чуртап, мал-хус тутчалар. Амғы туста кічіг ааллардағы школалар, олғаннарға піліс пирерінең пасха, тиксі чонның культура туразы полчалар. Ана андох пос кибірлерін, тілін хайраллир тоғыс апарылча.
Чоохтирға кирек, хакас тілін хайраллирына піс улуғ хайығ салчабыс. Олох пӧгіннең аймах чӧрім-проекттерні чуртасха кирчебіс. Салтарында, пістің республикада хакас тілін ӱгренчеткен олғаннар саны хозылчатханы таныхталча. Пылтыр хакас палаларның 77,2 %-і пос тілін ӱгренген.
Амды Ағбанда иң улуғ школа пӱдірии парча. Ол 1000 ӱгренӌее кӧріл парған. Пастап федеральнай бюджеттең 400 миллион салковай пирілчеткен. Че піске, проектібіс арачылаан соонда, ікі хати кӧп ахча пирерге чаратханнар - 800 миллион салковай.
Ирткен чылларда школа алнындағы ӱгредіге кӧп хайығ айландырылған. Олған садтарында 13 муңӌа хоза орын тӧстелген, 3 - 7 частығларның теезі чох иділген. Россия президентінің ол чахиин Хакасия чахсы толдырыбысхан.
Хакас Республикада школа алнындағы ӱгредігні пирчеткен организацияларның саны 165-тең 278-ке чит парған.
Оларның 20 организациязы ӱгредіг системазынзар нандыра айландырылған, 10 наа олған сады пӱдірілген. Пуох чылларда 72 школада паза хоза ӱгредіг пирчеткен 2 организацияда палаларны школаа тимнеӌең группалар азылғаннар. Идінӌектер асхан олған садтары ідӧк 2 хати кӧп пол парған. Пастап 6 полған, амды -13.
Прай пу кирекке 7 миллиард салковай киректелген. Сағысха кирчезер бе, хайдағ чочыныстығ полған ол сан? Че піс прай нимені тобырып алғабыс. Чазырбаспын, пу пӧгіннерге кредит алылғанох. Ол оңдайнаң тузаланмаан ползабыс, піс президенттің паза пір чахиин толдыр полбасчыхпыс. Амды пӧгінібіс - иң кічіг частығларға - ясля группалығ - 5 олған садын пӱдірібізері.
Культураа теелбин пол полбаспынох. Пазох таныхтапчам: 50 чыл пазынаң, пастағызын на піс республиканың аалларында культура тураларын паза клубтар пӱдіріп пастабыстыбыс. 2011- 2017 чылларда 15 наа объект тимге сыххан. Оларның паазы 226 миллион салковайны ас парыбысхан. Тиксі республикада, тізең, 9 чыл аразына 21 культура туразы пӱдіріл парған.
Ааллардағы 65 учреждениеде алғым тыхтағ тоғыстарын толдырарына 63 миллионӌа салковай позыдылған. Амғы туста Ағбандағы 4 культура туразы нааӌылалча, ӱс аалда ол тоғыс ам на пасталча.
Н.Г.Доможаковтың адынаң национальнай библиотека паза республиканың музей-культура кіні пістің ӧӧн поғдархазыбыс полчалар. Президент Федеральнай чыылығзар айланызында музей комплекстерін тӧстирдеңер чоох апарған. Піс, тізең, аны пӱдір салғабыс. Ол уғаа сіліг кӧрімніг. Амды аны тилідерге ле халча.
Чахсы кирек, хаӌан Хакасияның чуртағӌылары, аалӌылары пурунғы пай тархыннаңар піліп алчатханда паза Россияның саблығ музейлерінің кӧзідіглерінең тӧреміл чағын танысчатханда.
Іди Хакасияда Бахрушиннің адынаң музейнің экспонаттары тӧреміл кӧзіділ турардаңар чоохтазығ тӱзімніг полған. Андағох чоохтазығ парча Эрмитажнаң.
Республика азых тигір алтында музейлер тӧстир киректе хазнабыста алнындағылар санына кіріп алар оңдайлығ. Сағам пістің андағ 11 музей саналча.
Амды «Улуғ Салбых чазының пурунғы кӱргеннері» музейнің проекті тимнелче.
Анзы республиказар туристтерні тартар оңдайларның ӧӧні полча. Аны піс сыбыра хайығда тутчабыс паза чахсы салтарларға читчебіс. Ирткен 9 чыл аразына туристтер саны 4,5 хати ӧс парған, 2017 чылның салтарлары хоостыра 600 муң кізі ас парыбысхан. Олох туста аалӌыларның кӧбізі піссер сіліг, нааӌыли пӱдірілген аэропорт пастыра килче.
Сағысха киріңер, 9 чыл мының алнында аны пу чағында чабызардаңар сурығ турчатхан. Ол туста аның алнын албаан ползабыс, самолеттар тӱсчеткен-учухчатхан орынны, перронны, аэровокзал туразын тыхтир ӱчӱн улуғ тоғыстар иртірбеен ползабыс, экономикаа паза социальнай сфераа килкім инвестициялар кірбесчік. Андада чахсы тиліпчеткен промышленность таа, республикаа паза аның чуртағӌыларына киректелчеткен кӧп саннығ объекттер дее чох поларӌых.
Піс аэропортты хайраллап ла халбаабыс, аны тилідеріне улуғ хозым иткебіс. Ізенчем, Хызылчардағы экономика форумындағы «Кимдегі Сибирь» проектті чуртасха кирер чӧптезігде Хызылчар крайының паза Туваның устағӌыларынаң хада хол салған соонда чағынғы чылларда «Ағбан»
аэропорттаң учуғыс санын кӧптелдіріп аларбыс.
Ирткен тустың аразына піс физкультураны паза спортты тилідерінде чахсы саринзар алызығларға читкебіс. Анзы даа кӧп чылларға алылған ахчалығ полызығ пирер кӧстегліг тоғыстың салтары.
Ирткен чылларда инфраструктура тӧстиріне улуғ хайығ айландырылған. Тузаланысха 200 артиинаң спорт объекті кирілген. Оларның 27-зі - ирткен чылда.
Республикаа танығлығ киректернің пірсі - «Тӧӧ» спорткомплес кінінің ікінӌі чардығын тоос салғаны. Аннаңар Хакасия чуртағӌылары ӧрінерге паза поғдархирға киректер, пістің республикада марығларға тимненген соонда, саналығ чӱгӱрӌең чиит спортсменнер-олимпиецтер хысхы Олимп ойыннарында Россияа уғаа кирек медальлар утып алғаннар. Таныхтирға чарир, Хакасияның саналығ чӱгӱрӌең спортсменнері дее, Россия чемпионадында аралазып, сыйыхтығ орыннарға сығып пастабыстылар.
Амды профильнай министерство партнерларнаң чоохтазығ апарча, Ағбанда пустығ чабых арена пӱдірер сурығны кӧдірче. Улуғ хомзынысха, нинӌе-де чыл мының алнында андағ тоғыс апарылған. Андада Харатаста пустығ чабых арена пӱдірердеңер чоох парған. Че подрядчик сӧзіне турыспин салған. Че піс пу сағысты хыйа итпинчебіс.
Санирға чарир, кӧп чыллар спорт объекттерін пӱдіреріне ахча позыдыл турғанының салтарлары ӧріністіг - Хакасия чуртағӌыларының 37 % амды физкультуранаң паза спортнаң тӧреміл айғасча. 2009 чылда пу кӧзідім 15 % тиңнелген.
10 чыл мының алнында хазнабыстың піріктірілген командаларына Хакасиядаң 7 спортсмен кірген полза, амды 43 кізі саналча. Чоохтирға кирек, прай пу кӧзідімнер Россияның арачыланыс министрі, пістің чир-суғӌыбыс Сергей Кужугетович Шойгуға Хакасияда ЦСКА-ның пӧлиин азар оңдай пирген. Аның алнында 30 чыл мындағ пӧлік пір дее орында чох полған.
Мында чылдаң чылға иртірілчеткен тоғыстың хай пірее салтарларын на ағылдым. Ол тоғыс мыннаң мындар узарадылар. Ирткен чылларда кічіг паза ыраххы аалларны хайраллап халарына паза тилідеріне 488,5 млн. салковай позыдылған. Орамаларны чахсыландырар, асфальтнаң чабар, чарытхы паза суғ позыдар сурығлар пӧгілгеннер. Ідӧк туралар хырларын алыстырар тоғыстар сыбыра апарылча. Мында улуғ нимес кӧзідімнер ағыларға чарир: 80 аалда 76,5 километр чол нааӌылалған.
Кічіг паза ыраххы аалларда чуртапчатхан кізілерге інектер, хойлар, аттар тутчатхан ӱчӱн 185 млн. артиинаң салковай тӧлел парған. Прай пу тоғыстың сылтаанда Хакасия картазынаң пір аал даа чіт парбаан. Ааллар чуртағӌылары ахча тоғынып алчалар паза республиканың ас-тамах суриин пӧгеріне салымнығ хозым итчелер. Ол даа сылтағнаң аны чонға туза ағылчатхан социальнай проектке санирға чарир. Сағысха киріңер, хаӌан піс аал хониин кӧдірер сурыға ӧӧн хайығ айландырардаңар чоох апарғанда, піреезі киртінмеен. Че піс сыдан салғабыс.
Талазығ чоғыл, ам даа пӧкчең сурығлар толдыра. Кӱн алысчатханы сидіксіністер ағылча. Илееде аал хонии пірігістері кредиттер ал салғаннар. Че республика чыл сай полысчатхан сылтаанда, аал хонии, хайдағ даа сидіктер орта полчатса, тиліңеен не тиліпче. Тди халғанңы чылларда улуғ малның саны 185 муң пасха чит парған.
Хаҷан Хакасияда хой ӧскірер сурығ турыбысханда, республикада 60 муң на саналған. Амды, алынҷа сӧбірелер ибде тутчатхан хойларны хада саназа, ол кӧзідім 350 муңа тиңнелче. Таныхтирға чарир «Хакасияның хой иді» проектті чуртасха кирер тоғыс маңнаныстығ апарылча. Сынап пір дее ниме харығ полбаза, инвестор пу чылда позының предприятиезін тоғысха кирібізерге пӧгінче.
Амды, минің чахиим хоостыра, профильнай министерстволар хой ӧскірер тоғысты уламох чахсыландырар оңдайлар табарға харасчалар, полызығ пирерге кӱстенчелер. Чабан тоғызы пӧзік паалаларына, ағаа ӱгредеріне хайығ айландырылча. Пу сурығ хоостыра пастағы ізестіг хаалағлар иділче. Оларның салтарлары ӧріндірче. Амды чабаннарға туралар пӱдіреріне ахча табарға кирек. Мал имҷілеріне пӱдірілген тураларда олар тикке чуртирлар. Хой идінең ас-тамах тимнеңен завод тимге сыхса, аал хониинда хой ӧскірері уламох тилиріне ізеніс пар.
Че иң ӧӧні - аал хониин тилідеріне улуғ хайығ салыл сыхханда (аның республикаа хозымы 8,5 млрд салковайдаң ас парыбысхан), аалларда наа тоғыс орыннары тӧстелген, ас-тамах кӧбдин сығарылып пастаан, Хакасия чуртағҷыларына чахсы качестволығ ас-тамах читірілче. Аал хонии ас-тамаа пістің мында, пасха регионнарнаң тиңнестірзе, ниик паанаң садылча. Кӧзідімге, Сибирьде хой иді пісте 20 % ниикке садылча, мал иді - 10,5 %, сосха иді - 7 %. Чир тамаа ідӧк ниик паанаң садылчатханы таныхталча.
Ағаа хоза, аал хонии ас-тамаан хоза тоғынчатхан орыннарда кізілер киректелчелер. Аннаңар аал хонии тилеені хоза тоғыс орыннарын пирче. Олох арада хайдағ даа сидік тус полза, аал хонии сыбыра полызығ алча. Пӱӱл июльда аал хониин тилідеріне 100 млн салковай хоза пирілер.
Хайдағ даа сидік туста республика полызығ пирчеткеннеңер тиктең не таныхтабадым. Хайдағ даа хыйалларда піс кізілерге полызығ пирчебіс. Мында Сойан-Сус ГЭС-тағы саайны, суғлар тасханын, ӧрттерні сағысха кирерге чарир. 2015 чылда 4 ай аразына муңарлап тура пӱдіргебіс, киненге кірген кізілер наа чурттарға кіргеннер. Пасха регионнарда мындағ асхынах тусха піди кӧп тура пӱдірілбеен полар. Сағысха киріңер, хайди Сон паза Почос аалларда, килкім мӱндӱр чағанда, 10 кӱннің аразына 130 артиинаң тура хырын алыстырыбысхабыс.
Пӱӱл апрельде хар тың чаған соонда, илееде аалдағы чолларңа чӧрңең оңдай чох полған. Сах андох республика 30 млн салковай полызыға пирген. Ол ахча чолларны чахсыландырарына хорадылған. Андағ полызығ муниципальнай пӱдістерге кирек тоғыстарны толдырарына маңат хабазығ полған. Ӏди Ағбан пилтірі аймаандағы нинҷе-де аалға, хайда муңарлап кізі чуртапча, 2 неделя аразына 15 орамада чолларға сай урылған. Андағ чолларның узуны 10 км полған. Паза хайда мындағ табырах полызығ пирілче сидік туста?
Чоохтирға кирек, республиканың пасха даа аалларының чуртағҷылары хомай чоллардаңар искірзелер, анзы прай санға алылча. Минің чахиим хоостыра чоллар тыхтир алай нааҷыли пӱдірер пірге план тимнелче. Анда кізілер искірген хомай чолларны тыхтиры хайди даа санға алылча. Пӱӱл часхызын ол тоғыстар пасталар.
Килкім тоғыстарны толдырары чардыхти апарылар. 3 - 5 чылға прай ол тоғыстар толдырыл парарға кирек. Ӏди Чапаев аалда чолны тыхтир тоғыс пӱӱл июньда пасталар.
Коллегалар, пу чылдаң сығара чоллар тыхтирына муниципалитеттерге дее, республикаа даа ахча хоза пирілер. Кӧзідімге, Саяногорскта паза Харатаста андағ тыхтағ тоғыстары пасталар. Пасха город-ааллар хайығ чох халбастар. Алынҷа хайығда тударбыс Палыхтығ суғзар паза Писхамҷызар парчатхан чолларны. Пӱӱл Саяногорск - Нымырттығ чол тыхталар. Анда ідӧк чол кисчең ікі тахта тимге сығарылар.
Хакасия, пасха регионнарнаң тиңнестірзе, халғанҷы 9 чылға гидротехника пӱдіріглерін азынада кӧрілген план хоостыра апарча, нааҷыли тыхтапча, кирексіністер хоостыра алыстырып одырча.
Пу кирекке піс чӱзерлеп миллион салковай хоратхабыс, 40 дамба тимге сығарғабыс, тыытхабыс. Анзы кӧп аалларны арачылир оңдай пирген. Анзы иң аарлығ чидиибіс.
Оӧн пӧгіннернің пірсі - ӧрт полдыртпас ӱчӱн чарыдығлығ тоғыс апарары. Часхызын, аалларны паза арығларны ӧрттердең арачылир тоғыстаң пасха, чон кӧп чыылчатхан орыннарда ӧрт полдыртпас сыныхтағлар иртірілче.
Кізілернің хорғыс чох, истіг чуртазынҷа тоғынар кӧстег - ЖКХ сферазы, хайзында пістің Сибирьдегі олаңай нимес оңдайларда республика паза муниципалитеттер чыл тооза тоғынчалар. Мында ідӧк кӧп сурығ сығысча. Сидіктер дее полза, ирткен чылда ӧӧн ағырсымнығ сурығларның пірсінде алнынзар илееде парыбысхабыс. Отрасльның оборудованиезі иргіленчеткені 70 %-тең 56 %-ке теере хызырылған.
Пу тоғысты партнёрларнаң хада узарадып, чылығны ізестіг пирер оңдайларны кӧрчебіс, наа пӧгіннер турғысчабыс. Ӏди Харатасха паза Ағбан пилтірі аймаандағы улуғ аалларға чылығ тудығ чох пирілер. Ол сурығлар, наа сетьтер пӱдіріп, пӧгілер. Ӏдӧк оларға Ағбандағы ТЭЦ суғ паза чылығ пир турар. Аның сылтаанда оох паза кірліг котельнайлар чабылар, экология чахсыланар.
Амды профильнай министерство Боград аймаанда чурт-коммунальнай хоныхты иптир мероприятиелер планын тимнепче. Пу муниципальнай пӱдіс кӧп кӧзідімҷе пасха аймахтардаң соона халча. Аннаңар Боград аймаан кӧдірер пӧгіннең алынҷа программа тимнирге чарадығ алылған. Оӧн хайығ андағы аалларда экономиканы ӧткін тилідеріне салылар.
Хорғыс чох чуртас суриина айланып, чоохтирға кирек, Хакасия хазнада иң амыр паза хорғыс чох регионнар санына кірче. Аннаңар мында чуртирға даа истіг, ідӧк инвестициялар пеер кирерге чарир.
Мин, чооғымны тоозып, тиктең нимес ағаа хайығ айландырчам. Хакасияны мыннаң мындар тилідер оңдайларның пірсі - аның промышленность ӧзізін хайраллиры. Пастағы теесте, инвестициялар хоза тартып, наа производстволар азып, улуғ инфраструктура проекттерін чуртасха киріп.
Пістің тиліҷең оңдайларыбыс. Пылтыр піс хара тас анирынңа 22,5 миллион тоннаа чидіп алғабыс. 2009 чылда республиканың прай хара тас предприятиелері ікі хати асхынах аныҷаңнар - 10 миллионҷа тонна ла. Пӱӱл шахтёрлар хоза пис миллион тонна анып аларлар, 2025 чылға республикада 40 азыра миллион тонна хара тас анылар.
Пу саннар ниме кӧзітчелер? Ол тоғынҷаң наа орыннар, хоза налогтар. Аның салтарларында Хакасияның бюджедіне хоза 5 миллиард салковай кірер, аның 773 миллион салковайы Ағбанны тилідеріне парар.
Республиканың бюджеді 45 миллиард салковайлығ поларға киректеңер мин чоохтаам. Хайди піс ам промышленностьты тилітчебіс, пис чыл пазынаң ағаа тимде поларбыс. Улам улуғ проекттерні чуртасха киріп, хайзылары Кимдегі экономика зоназы хоостыра тоғын сығар.
Ӏдӧк алюминий ойымнарын тӧстирі ӧӧн сурығларның пірсі полар. Чоох парча Саяногорскта наа производство комплексін тӧстирдеңер паза Хызылчарда алюминийдең пасха товарлар сығарарынаңар. Ол импортты хыйа идеріне хабазар, ідӧк 10 муңҷа наа тоғыс орнын тӧстир, бюджетке хоза парыстар кирер.
Пістің тиліҷең хоза пір орын сых килген - Абаза. Сидік тее полза, піс рудникті ал халғабыс. Тоғынҷаң орыннарны артызып алғабыс, кізілерге постарының городында тоғынар оңдай пиргебіс. Анда ам наа оборудованиеліг, наа технологиялығ тоғыс наа горизонтта тоғынып пастапча. Предприятие азахха турып пастабысханда, ахча тоғынып, кредиторларнаң санас сыхханда, пазох пасха сурығ сығыс килген.
Ол сурығны піс пӧгіп аларбыс тіп киртінчем. Прайзы пір чӧпке килзе, предприятие чағынғы 10 - 12 чылда тӧреміл тоғынар. Абазаның соонда піс Тӧӧ руднигін тоғындырар сурыға айланарбыс. Абазаға «Чуртас-экономиказы табырах тиліпчеткен чир» статус пирілген. Ол ат наа производстволар азар, кічіг паза ортын бизнесті тилідер оңдайлар пирче. Пастағы инвесторлар андар килгеннер.
Абазадағы предприятие, проектнең кӧрілген кӱзіне читсе, чылда ікі миллион тонна руда пирер. Шахтёрларның тоғызын хоза алза, республиканың, прай даа Сибирьнің промышленнозын тилідер иң кирек сурығ полар Транссибирскай магистральның иртірҷең оңдайын алғыдары. Ол санда пістің сариндағы чардыхты.
Ам Хызылчар тимір чолынҷа таарлағ тартарынңа ӧзістің 60 азыра процентін Хакасия пирче. Ӏзенчем, піс партнёрларнаң хада, федеральнай хабазығ алып, ол сурығны пӧк саларбыс. Ағаа хоза, Транссибті тилідер сурығны Россияның президенті позының айланызында таныхтаан.
Хызылчардағы экономика форумында піс уғаа кирек чарадығлар алғабыс. Хызылчар тимір чолынаң чӧптезіглерде хол салылған, ӧӧн бизнес-партнёрларнаң республикада тимір чолны тилідер меморандум алылған. Ол регионға хоза 28 миллиард салковайға инвестициялар кирер, хара тас тимір чолҷа тартылза, экология чахсыланар.
Тимір чол инфраструктуразы тиліпчетсе, ол схемаа «Абаканвагонмаш» заводты тартып алар оңдай пар. Анда піс транспорт-логистика кінін тӧстеп алар сағыс тутчабыс, андох вагоннар тыхталар. Завод пазох азахха турып пастапча, ағаа піс чахсы хабасчабыс. Россияның арачыланыс министерствозының
чахығлары сылтаанда, предприятиеде пу чылға тоғыс чидер. Ағаа хоза, нинңе-де муң тимір чол платформаларын сығарар улуғ чахығ алып алар оңдай пар. Андада тоғынңаң наа орыннар полар, завод ӱс сменалығ тоғынар.
«Абаканвагонмашта» тоғынған республиканың чуртағҷылары предприятие ӱчӱн сағыссырапчатханын мин чахсы пілчем. Наа алызығларға олар ӧрінчелер.
Піс ам хонҷых регионнар устағҷыларынаң хада Ағбан -Бийск автотранспорт коридорын пӱдірер пӧгін тутчабыс. Ол хысха чол Хакасияны, Хызылчар крайының ӱстӱнзархы чардығын паза Туваны Кузбасснаң, Алтайнаң паза Новосибирск облазынаң піріктірер.
Олох туста, хайди мин таныхтаам, пістің муниципальнай паза республика чолларын тыхтирына паза пӱдіреріне алынҷа хайығ саларбыс. Пу оой нимес пӧгіннер. Че піс, пір команда чіли тоғынзабыс, оларны хайди даа пӧгіп аларбыс. Пір саңай нимес, нинңе-де чылға. Андағох кирек полған олған садтарынаң, иргі школаларнаң, чал ахчазын кӧдірерінең. Піс, сыдазып, пӧк салғабыс. Ам даа пӧк поларбыс.
Піс чыл сай бюджетке позыбыстың парыстарынҷа ӧзіп одырчабыс. Мыннаң мындар, чахсы тоғынып, регионның парыстарын ӧскірербіс. Чооғымны тоозып, экономиканы ӧскіріп, тоғынҷаң наа орыннар тӧстеп, пістің кадрлар кӱзін таныхтирға сағынчам. Улуғ тӧлге опыдын пирҷең чиит тӧл пар. Хакасияда тоғынчатхан кізілернің кӧбізі - чииттер. Ол пістің ӧӧн пайыбыс, аннаңар республика мыннаң мындар тилиріне ізеніс пар.
Хада тоғынған ӱчӱн Оӧркі Чӧптің прай депутаттарына, Федеральнай Чыылығдағы Хакасияның кізілеріне, правительство тоғынңыларына, муниципальнай ӱлгӱ кізілеріне алғызым читірчем.
Алынңа алғыс сӧстерін читірчем политика партияларының паза халых пірігістерінің кізілеріне, Ветераннар чӧбіне, Халых палатазына, Чон фронтына, Улуғлар чӧбіне, хабарлар таратчаң органнарға паза даа пасхазына.
Прайзына алғыс.
***
Хакасияның Оӧркі Чӧбіндегі партиялар фракциялары Хакасия пазына сурығларны азынада тимнееннер, че сан пирісте оларға нандырығ пиріл парған. Тиксі алты сурығ полтыр. Сан пирісті истіп алған соонаң депутаттар сурығлар пиргеннер. Олег Ивановты Хакасияны паза Кемеров облазын палғалыстырар чол пӱдірии сағыссыратхан. Хакасия пазы Виктор Зиминнің нандыриинаң, федеральнай синде 2015 чылға теере «Россия чоллары» хазна программазы тоғынған, чол пӱдірии ол программаңа пасталған.
Кемеров облазы устағ- пастаанаң чӧптезіглердең пілдістіг полған - олар удур парбастар. Кузбасс, проектті чуртасха кирчеткендӧк, чолны постарының чирінче салып пастаан. Ирткен чылда Хакасия ідӧк чарат салған. Амды Пирікчулдаң Тӧӧ пазынзар, аннаң андар Писхамчызар, ідӧк Палыхтығ суғзар чол салылар. 2017 чылда 10 азыра километр салыл парған, пӱӱл ол тоғыс узарадылар. Пӧгін - Сойан кольцозын піріктірібізері.
Депутат Евгений Молостов чарытхыны гарантиялығ читірчең наа компания чуртағчылардаң тӧлеглерні Сбербанктың Хызылчардағы счёттарында чыыпчатханы сағыссыратчатханынаң ӱлескен. Хакасия пазы Виктор Зимин компания алыс парғанынаң палғалыстығ сурығларны специалисттер пӧгерге кирек теен, аннаңар депутаттарны, кӧстегліг комитетті паза министерствоны ол сурығларны пӧкчең оңдайлар табарға сурынған, анаң хада-пірге чарадығ алылар.
Орындағы пос устаныс комитедінің кнезі Михаил Саражаков муниципалитет служащайларының чал ахчазы чылларнаң ӧскірілбееніне хайығ айландырған. Пӱӱнгі кӱнде оларның чал ахчазы пол чуупчатханнарның чал ахчазынаң тиңнес партыр. Сурығ паазы - 36 миллион салковай. Виктор Зимин комитет кнезінең чарасхан паза муниципальнай служащайларға чал ахчазын ӧскірерінче чарадығ аларға чаратхан.
Хакасия пазының сан пирізінеңер сурығ ӱзӱриин тоозып, республика парламентінің кнезі Владимир Штыгашев чарадыға хоза чӧп кир саларға чӧптеен: Хакасия Правительствозына хара тас, чир ис-пайын аныпчатхан предприятиелерні тоғынчатхан орында санға турғыстырарынча кӧстегліг тоғыс апарарға.
- Алғыс сӧстерін читірерге сағынчам апарчатхан тоғыс ӱчӱн, - айланған республика пазынзар Владимир Николаевич. - Республиканың тиліҷең оңдайлары улуғ, аннаңар пар хайдар ӧзерге!
Сессияда ӱзӱрілген закон проекттері республика законнарын федеральнай законнарға килістіре алыстырарынаңар полған. Оларның пірсі республика чуртағҷыларына регион синіндегі табығларда аралазар оңдайларны нииктиріне теелген. Президент табығларында открепительнай удостоверениелер хыйа алылған, табығҷылар чуртапчатхан орыннарында табығларда хайдағ орында ӱн пир полардаңар сурыныс пічиинең азынада айланғаннар. Амды ол оңдайны регион табығларында кирерге сағынчалар. Иң пастап, пу алызығлар пістің законның федеральнай законнаң пасхалалчатханын чох идерге полысча. Ікінчізі, чуртағчыларға сидіксіністер чох табығ правозынаң тузаланарға оңдай пирче.
Чуртағчыларны чурт оңдайларын чахсыландырарын кирексіпчеткеннеңер чарадығ аларына алызығлар кирілген. Амды сурыныснаң айланған чуртағҷы хазна органы позы чыыпчатхан пічіктерні пирбезе, ӱлгӱ органнары аны чурт оңдайларын чахсыландырарын кирексіпчеткен чуртағчылар санына кирбеске сылтан полбастар.
Пии аймаандағы Пии паза Новотроицкай аал чӧптерін піріктірердеңер чарадығ алыл парды. Ирткен чылда октябрьда республика пазынзар
пу пастағнаң аал чӧптерінщ пастары сыххан. Наа муниципальнай пӱдістің кіні Пииде орнығар. Чуртағчылар піріктірілген аал чӧбі пазын паза депутаттарны табарлар.
Паза пір хынығ сурығ Алтай паза Асхыс аймахтарының чуртағҷыларына теелген. Олар тӧреен аалларының кибірліг аттарын пічікке кирерге сурынчалар. Кӧзідімге, Хойбал аалның Койбалы орыс адын Кайбалыға алыстырарға. Михаил Саражаков, сурыныстарны істезіп, нандырығ пирген: ол Россия Федерациязының тоғызы, аннаңар, закон проектін тимнеп, федеральнай кінзер айланарға чарадылған.
Сессияда «правительство чазы» ирткен. Ол Хакасияда газтығ тураларны чарытхы полызиинаң ас-тамах тимнечең туралар санына кирердеңер сурыға чарыдылған. Аны республиканың пӱдіріг паза ЖКХ министрінің пастағы орынчызы Анатолий Безлепкин чарытхан.
Хачан-да газнаң тузаланып, хорадығларын ӱзӱрлеен чуртағчылар чарытхаа кірібіскеннер. Газ пирілбинчетсе дее, аны таратчатхан сетьтер халған. Аннаңар ӱлгӱ органнарына ол сетьтерні хыйа аларынча сурығны пӧгерге, ідӧк чарытхынаң на тузаланчатханда, ағаа паа 0,7 коэффициентке ниик поларға кирек, че кирек пічіктер, ол санда техническай паспорт, чохта, чуртағчыларға паа даа тӱзірілбинче.
- Пӱӱнгі кӱнге сурығны тиксі тыхтағ тоғыстары тузында ла пӧкчең оңдай пар, - искірген Анатолий Безлепкин. - Ол - федеральнай кирексіністер. Андағ оңдайнаң газ таратчатхан сетьтерні чох идерге киректепчеткен тураларда инженер системазын наачылиры 2021 чылдаң сығара 2043 чылға теере кӧрілче.
- Иң пастағызын, сетьтер тузаланылбинчатханы - уғаа хорғыстығ, - теен парламент кнезінің пастағы орынчызы Юрий Шпигальских. - Аннаңар тиксі тыхтағ тоғыстарын чағынғы чылларға турғызарға кирек. Паза пір сидіксініс - чарытхы паазы, чуртағчылар 0,7 хати кӧп тӧлепчелер. Сидік сурығны пӧгерінче хаалағлар идіп пастирға кирек.
Ағырсымнығ сурығ теелче Сорығдағы, Тӧӧ пазындағы, Ағбандағы паза пасха город-ааллардағы 200-че тураа. Депутаттар кӧстегліг министерстваа пу сурығны пӧгерін айныдарға чӧптееннер.
Апрель пасталчатханда Хакасияның парламент кнезі Владимир Штыгашевтің устаанынаң Россия президентінің Федеральнай Чыылығзар айланызындағы чахығларны толдырарынча тоғысчы группа тӧстелтір. Аймах ӱлгӱ органнарынаң чӧптер чыылған соонаң чарадығ тимнелген, хайдар кирілген Хакасия Ӧӧркі Чӧбінің тоғынҷаң планы паза Правительстваа чӧптер.
Хакасия Правительствозынаң Федерация Чӧбінің кізізі Валентина Петренконың таниинаң, олған имнег туразынзар оборудование аларынҷа сурығны тоғыс планына кирерге кирек. Сенаторлар, тізең, Федерация Чӧбінің майдағы сессиязында предприятиелерні тоғынчатхан орында санға турғызарынҷа алынҷа закон аларға чӧптирлер паза дизель топливозының паазы ӧсчеткені хоостыра сурығны кӧдірерлер.
Автор :
Наталья СУБРАКОВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
26 | 27 | 28 | 29 | 1 | 2 | 3 |
4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 |
11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 |
18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 |
25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 31 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде