ПАЛАЛАРНЫҢ ЧАЙААЧЫ КӦҢНІ - ӀҶЕ-ПАБАДАҢ
15.01.2019
Хабарлар
Сӧбіре - чуртас ӧзені. Шира аймаандағы Палты кӧл аалдағы Ирина Гавриловна паза Дустбек Кушмуратович Турдалиевтер сӧбірезі ӧкіс паза іӌе-паба хайии чох халған сигіс паланы ӧскірчелер.
ТУРДАЛИЕВТЕРНІҢ ынағ сӧбірезі
АМҒЫ ТУСТА ӀҶЕ-ПАБА ХАЙИИ ЧОХ ХАЛҒАН АЛАЙ ӦКІС ПАЛАЛАР АСХЫНАХ НИМЕС. ОЛАРНЫҢ КӦБІЗІН СӦБІРЕЛЕРЗЕР АЛЫП ӦСКІРЧЕЛЕР. ПОЛҒАНЫНДА ЛА ОЛАРҒА ПААРСАС ПАЗА ХЫНЫС ТОЛДЫРАЗЫНАҢ ПИРІЛБИНЧЕ. ЧЕ ПАР СӦБІРЕЛЕР, ХАЙДА ОЛАРНЫ ПОС ПАЛАЛАРЫН ЧІЛИ ӦСКІРЧЕЛЕР. АНДАҒЛАРНЫҢ ПІРСІ - ТУРДАЛИЕВТЕР СӦБІРЕЗІ. ОЛАР ӦСКІРЕРГЕ АЛҒАН ПАЛАЛАРҒА ПОСТАРЫНИНА ЧІЛИ ХАЙЧАЛАР, ЧАХСЫ ПІЛІЗІП ПАЗА ЫНАҒЛАЗЫП ЧУРТАПЧАЛАР. ПАЛАЛАР ОЛАРЗАР ІҶЕМ, ПАБАМ ТІП АЙЛАНЧАЛАР. ІДӦК ЧАПСЫХ ПІЛДІРГЕН ПІР СӦБІРЕДЕ АЙМАХ-ПАСХА НАЦИЯЛЫҒЛАР ПІРІК ПАРҒАНЫ. ИРИНА - ХАКАС, ХАДА ХОНҒАНЫ ДУСТБЕК - ХЫРҒЫС, СӦБІРЕЗЕР АЛЫП ӦСКІРЧЕТКЕН ПАЛАЛАР ОРЫСТАР, ТАДЖИКТЕР. ХАЙДИ ОЛАР ЧУРТАПЧАТХАННАҢАР ПІЛІП АЛАРҒА УҒАА ХЫНЫҒ ПОЛҒАН.
- Ирина Гавриловна, постарыңнаңар чоохтап пиріңер.
- Тӧреем Шира аймаандағы Тоғыр чул аалда. Школаны андох тоосхам. Анаң Ағбандағы кип-азах тікчең фабриказар тоғысха кіргем. Соонаң Хызылчарда чуртаам. Нинҷе-де тус пазынаң іҷемзер Тоғызаас аалзар айланғам. Анаң Ширадағы сӱт заводынзар тоғысха кіргем. Че аппараттар чуғҷаң нимее аллергия полып, тоғыстаң саназарға киліскен, Хызылчарзар нандыра парыбысхам. Анда 16 чыл трамвай водительі полғам.
- Трамвайлығ чӧрерге сидік пе?
- Чох, сидік нимес. Амғы туста сидік полар, городта ниикке чӧрхең машиналар уғаа кӧп нооза. Трамвай - улуғ транспорт, аның кӧдірімі - 17 тонна, чолда саай пол парарынаң чочыныс полза, аны кинетін тохтадып аларға оой нимес.
- Сірернің постарыңның нинҷе пала? Олардаңар чоохтап пиріңер.
- 1986 чылда хызым Валентина тӧреен. Амды ағаа 33 час. Ол сӧбірезінең Хызылчарда чуртапча. 2001 чылда Артур оолғым тӧреен. Амды ол 17 частығ, Ширадағы аал хонии техникумында ӱгренче. Минің хызым пастағы хоныхта тӧреен, оолғым - ікінҷі хоныхта.
- Хайди іди киліс парған, Хызылчарда илееде чыл чуртап салып, Хакас чирінзер кӧс килгезер?
- Піс пеер 1990 чылларда, хазнада чуртас алызып пастабысханда, кӧскебіс. Піс хонғанымнаң бюджеттең чал ахчазын алҷаң полғабыс. Дустбек милицияның патруль пост службазында тоғынған, ағаа даа чал ахчазы тузында пирілбеен. Піс ахчаны чарым чыл албин турғабыс. Хызылчардағы квартираны садыбызып, пеер кӧс килгебіс. Мында пос киреенең айғазып пастаабыс. Городсар ит апарып, сатчаң полғабыс, аалзар, тізең, кип-азах ағылып сатчаңмыс. Іди ахча тоғынчаңмыс.
- Хайдағ чылда сірер пастағы паланы, сӧбірезер алып, ӧскір сыххазар?
- Пастағызын пістің сӧбірезер Ирина Шигалова килген. Минің харындазым 1991 чылда ӱреен, аның хонғаны 2002 чылда ах чарыхтаң парыбысхан. Оларның палаларын 2002 чылда сӧбірезер алып алғабыс. Амды Ирина сӧбіреліг, ӱс палалығ. Хазна ӧкіс палаларға чурт пирҷең закон хоостыра ол Ширада квартира алып алған, анда чуртапча.
2007 чылда сӧбіребіссер ӱс пала хозылған: Малика, Манижа паза Рустам Рыбиннер. Олар - минің пір іҷедең тӧреен пиҷем Татьяна Рыбинаның палалары. Хызылчардаң олар сӧбірезінең кӧс килгеннер. Пістің хонҷыхтарыбыс полыбысханнар. Піс хонғанымнаң оларға Ширада тоғыс таап аларға полыс пиргебіс. Нинҷе-де ай пазынаң Татьяна пала ахчазына Хызылчарзар чӧрібіскен. Че айланмин, нинҷе-де неделя чох полған. Аның ирі мині соонҷа пар килерге чӧптеп алған. Олар Хызылчарда общежитиеде чуртааннар. Андар парғанымда, ол кӱлеттепчеттір. Аны палаларынзар ағылғам. Анаң нинҷе-де ай пазынаң ол, Хызылчарзар парып, хатабох чіт парған. Татьянаның соонҷа нинҷе-де хати чӧргем, анаң паза ынабиныбысхам. Хонғаны позы сӱріс парған. Ол ідӧк айланмаан. Нинҷе-де тус пазынаң піссер полиция тоғынҷызы киліп, кізі палалары ноға пісте чуртапча тіп хызааннаан. Іҷе-пабаларын тілеп пастааннар. Піс тее тілеп сыххабыс. Олар пістең дее, полициядаң даа чазын чӧргеннер. Полиция тоғынҷылары іҷе-пабаларын таап саларға пір неделя пиргеннер. Таппаза, палаларны олған туразынзар апарыбызарлар тіп искіргеннер. Соонаң піліп алғабыс, пиҷем ирінең палалары чох чуртирға истенібістірлер, аннаңар пістең, чазынып, тис чӧрхеңнер. Палаларны олған туразынзар пирібіспезіннер тіп, опека органнарынзар парып, ол палаҷахтарны ӧскірерге алып алғабыс. Ол туста Малика - пис частығ, Манижа - ӱс частығ, Рустамға пір ле час полған. Іди пістің сӧбіре тӧрт пала, алып, ӧскір сыххан, че ӧкіс алай іҷе-паба хайии чох халған палаларны алып ӧскірчеткен сӧбіре статузы піске пирілбеен. Ол палалар піске туған полчатханнаңар. Мин андағ статус алар ӱчӱн курстар иртібіскем. Аны тоосханда, ӱр нимеске тӧрт паланы пиргеннер. Олар Тойымнаң полғаннар. Іҷе-пабалары чииттер. Іҷелеріне - 27 час, пабаларына 29 час полған. Олар чуртас оңдайын алыстырыбысхан ползалар, палаларын айландыр пирерҷіктер. Палалар имнег туразында полғаннар, піс андар килгенібісте, мин олардаң сурғам: «Піссер ааллап парарзар ба?» Олар прайзы пір ӱннең хысхырғаннар: «Я!» (Кӱлімзірепче. - Авт.). Іди 2011 чылдаң сығара Мария, Наталья, Ирина паза Дима Зайцевтер пістің сӧбіреде чуртапчалар. Дима пістің иң кічии полча. Ол 4-ҷі класста ӱгренче.
- Пос туста палаларнаң нименең айғасчазар?
- Палалар мині прай нимее ӱгрет салғаннар тиирге чарир. Шира аймаанда сӧбірезер пала алып ӧскірчеткеннернің аразында удаа фестиваль-марығлар паза даа пасха мероприятиелер иртірілчелер. Аннаңар пос холынаң аймах-пасха нимелер идерге килісче. Кӧзідіглерге ойнаҷахтар, костюмнар тимнепчебіс. Піс палаларнаң прай ол нимелерні постарыбыс сағын таап итчебіс. Мин мының алнында макраменең айғасчаңмын, спицанаң палғаҷаң полғам паза кип-азах тікчеңмін. Че амды олғаннарнаң аймах-пасха нимелер итчебіс, іди ит поларымны позым даа пілбеен полғам. Рыбиннер хызыҷахтары ырлирға чайалғаннар, Зайцевтер - ус холлығлар.
- Хайди палаларнаң пілісчезер, сидіксіністер полча ба?
- Сӧбірезер килген пастағы палалар - минің чееннерім. Олар пісте полҷаңнар. Аннаңар піске кӧнік парған полғаннар. 2011 чылда килген палалар піске табырах кӧнік парғаннар. Олар пістің сӧбіредегі оолах-хызыҷахтарнаң частарынаң тиң арах полғаннар. Маша Маликанаң, Манижа Наташанаң, Ира Рустамнаң чахсы пілізіп ойнаҷаңнар. Олғаннарның хылыхтары чахсы, аннаңар оой пілісчебіс.
- Сірернің Малика Москвада иртчеткен «Ты супер!» марығда аралас килген. Аннаңар чоохтап пиріңер.
- Малика марығларда удаа сарнаҷаң. Ол кружоктарға чӧрбеен, ӧнетін ырлирға аны пірдеезі ӱгретпеен. Пірсінде опека тоғынҷылары «Ты супер!» марығдаңар чоохтап пиргеннер. Піс аралазарға сағыныбысхабыс. Ширадағы культура туразында видеокамераа Маликаның ырлапчатханын суурып, араласчаң пічіктерні, тимнеп, Москвазар 2015 чылның ноябрьында ызыбысхабыс. Піске электроннай пічік килген. Анда палалар кӧп полған, аннаңар марыға читкіҷе араласчы алыл парған тіп искіргеннер. Піс орайлат салтырбыс.
Піс, марығда аралазар сағысты чуртасха кирбеенде, халбасха чаратхабыс. Улуғ хызым Валентина 2016 чылда Маликаны Хызылчарзар апарып, ӱс сарынны студияда пазыбысханнар. Ол видеоны піс марыға ызыбысхабыс. Анаң 28 декабрьда піске сығдыратханнар. Малика марығда аралазар таллағны иртібістір! Пістің сӧбіребіс тың ӧрінген. 11 январьда 2017 чылда мин паза Малика Москвазар самолёттығ учуххабыс. Пастағы турда ол «Обезоружена» сарынны ырлаан, ікінҷі турда «О любви» сарын полған. Улуғ хомзынысха, Малика полуфиналға сых полбаан. Араласхан ӱчӱн ағаа грамота пирілген. Иң пастағызын пір муң азыра араласчыдаң 80 кізіні таллап алғаннар. Анаң полған на тур соонаң араласчыларның саны хызырылған. Іди тӧрт ле араласчы чиңіс тутхан. Минің хызым ікінҷі турға читкені ол чахсы салтар тіп сағынчам. Марығласханнарның аразында кӧбізі музыкаа паза кӧглирге ӧнетін ӱгренген, Малика, тізең, сарнирға ӧнетін ӱгренмеен. Амды піс Манижаны марығда араластырардаңар сурыныс пічиин ызыбысхабыс. Нандырығ килерін сағыпчабыс.
Малика, школа тоозып, Минсуғдағы музыка колледжінде ӱгренче.
- Сірернің сӧбіре аймах нациялығ, хайдағ кибірлерге тудынчазар?
- Я (кӱлімзірепче. - Авт.), пістің улуғ сӧбіре, олох туста аймах нация кізілерінең пӱтче. Мин - хакаспын, хонғаным - хырғыс, палаларда, тізең, хакас, орыс паза таджик ханнары ахча. Піс сӧбіреде кибірлерні паза Худайға киртіністі чарбинчабыс. Піс киртінізібіснең христианнарбыс. Ӧӧнінде хакас паза орыс ӱлӱкӱннерін пайрамнапчабыс.
Сомда: Малика РЫБИНА паза Ирина ТУРДАЛИЕВА Москвада «ты супер!» марығда Александр ОЛЕШКОНАҢ хада
Автор :
Чоохтасхан Наталья ТЮКПЕЕВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
26 | 27 | 28 | 29 | 1 | 2 | 3 |
4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 |
11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 |
18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 |
25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 31 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде