ЧАЙААЧЫ ЧОЛ ӦӦРТІН ПИРІЛЧЕ
06.03.2019
Хабарлар
Ӱлӱкӱннең, пістiң абахайларыбыс!
Пайрамнығ тӧреен кӱні. Пӱӱн Ипчілернің чоннар аразындағы кӱні алнында тӧреен кӱнін таныхтапча Россияның саблығ артизі, Хакасияның чон артизі Светлана Чаптыкова.
- Светлана Семёновна, Сірер постарыңның кічігдегі бе алай чииттегі бе сағынған сағыстарыңны толдырдар ба? Сірер школа соонда кемге ӱгреніп аларға сағынғазар?
- Кізінің ӱлӱзі аннаң хада тӧріпче, неке. Мин сағынчам, кізінің чуртас чолы Ӧӧркі чайааннаң паза ӧбекелерібіс кибірлерінең пирілче полар. Мин Киндірліг пилтірі аалда тӧреем. Кӧбізін аға-ууҷамда ӧскем. Аал тастынзар, чазы-тағларзар удаа чӱгӱр пар килҷең полғам. Мағаа андада тағларның ырлап тӱӱр саапчатханнары истілҷең, чиліҷектің оттар пастарынаң ойнапчатханы кӧңнімні аптап турған. Таң іди тағ ээлері сарнасхлааннар. Улуғларның чооғынаң, пістің аал хыринда тағ кізілерінің чолы полған одыр... Амды прай ол нимелер минің тӱзімде ле полғанға тӧӧй пілдірче.
Минің ууҷам Фёкла Дмитриевна маңат сарнаҷаң, тахпахтаҷаң. Ағам Николай Егорович ідӧк чахсы тахпах толдырҷаң. Пірее хырыс-табыс пол парза, олаңай кізілер, тудызып, сӧклезерҷіктер, че ағамнаң ууҷа удур-тӧдір тахпахтазып тартысчаңнар. Оларны истерге уғаа хынығ полҷаң. Іди мин оларның ырлары паза тахпахтары хоостыра ӧскем.
- Сірер сынап школаа пис частығда парғазар ба?
- Я, анзы орта. Мин кічігдӧк прай ниме пілерге кӱстенҷеңмін. Пастағы ӱгретчім Таисия Николаевна полған, ол іҷемнің хыс туңмазы. Іҷемнің пір туңмазы Нина Николаевна, Ағбанда ӱгренчедіп, «Кӱн чахайағы» ансамбльға чӧрҷең, сарнирға хынҷаң. Ол, городтаң килзе, уғаа тадылығ чыстанҷаң. Ол духи полған полбас па.
Школаа чӧрчеткенде, минің ідӧк сіліг тонанарым килҷең. Ипчілернің істіне кисчең сіліг кружевалығ кӧгенек пар нооза, мин аны пірсінде школаа кизіп алғам. Наа чыл ӱлӱкӱні полған. Мин, школаа киліп, кофтамны суурыбысхам. Ӱгретчілер ах-тик! Анаң сурчатпаҷаңнар ба: «Ноға піди тонан килгезің?» Мин нандырчам: «Мин артист, ырҷы полчам!» «Іди чарабас!» тіп, мині ибзер ызыбысханнар. Мин ылғап ала нанчам: «Пір дее ниме оңарбинчалар, мындағ сіліг кӧгенек оларның кӧңніне кірбинче!»
Ам сағын килзем, іди аалда ӧскені мағаа улуғ часка полтыр. Піс кӧк тигірдегі пулуттарнаң чоохтасчаңмыс, аға-ууҷаларның тахпахтарын исчеңміс. Нымахтағы ла осхас полған. Мин прай ол нимелердеңер іҷеме чоохтаҷаңмын. Ол тіҷең: «Ок, пу пала, ӧс парза, кем не полар ни? Ниме ле полза сағынып алча!»
- Хайди Сірер актриса пол парғазар?
- Мин кічігде имҷі поларға сағынғам. Школа тоосчатханда, аға-ууҷам улуғ частығ полғаннар. Мин оларны имнирге пӧгінгем. Школаны мин Пии аймаандағы Куйбышев аалда тоосхам. Ӱгренчеткенде, интернатта чуртаам. Че мағаа киліс парған Ленинградтағы театр паза кино институдында ӱгренерге. Пӱӱл ол институтты тоосхан пістің курсха 50 чыл толча. Кӱскӱзін таныхтир сағыс пар. Санаанда, піс 10 кізі халтырбыс.
Мин наа ла школа тоос салған полғам. Іҷемнең хада садығ туразынзар килгебіс, хырибыста «УАЗ» автомобиль турыбысхан. Андартын кізілер сых киліп, миннең сурчалар: «Школа тоосхазың ма?» «Тоосхам», - нандырчам. «Хайдар ӱгренерге парарға?» сурыға «Имҷі поларбын» тіпчем. «Че піс сині пас саларбыс. Ағбанзар кил. Артистке ӱгренерге кӱзің сынап кӧр» тіп, олар чӧрібіскеннер. Соонаң мин піліп алғам, олар Ленинградтағы театр паза кино институдының ӱгретчілері полтыр. Олар институтсар хакас актерларына ӱгредерге оол-хыстарны, аалларҷа чӧріп, чыыпчаттырлар.
- Светлана Семёновна, Сірер постарыңның кічігдегі бе алай чииттегі бе сағынған сағыстарыңны толдырдар ба? Сірер школа соонда кемге ӱгреніп аларға сағынғазар?
- Кізінің ӱлӱзі аннаң хада тӧріпче, неке. Мин сағынчам, кізінің чуртас чолы Ӧӧркі чайааннаң паза ӧбекелерібіс кибірлерінең пирілче полар. Мин Киндірліг пилтірі аалда тӧреем. Кӧбізін аға-ууҷамда ӧскем. Аал тастынзар, чазы-тағларзар удаа чӱгӱр пар килҷең полғам. Мағаа андада тағларның ырлап тӱӱр саапчатханнары истілҷең, чиліҷектің оттар пастарынаң ойнапчатханы кӧңнімні аптап турған. Таң іди тағ ээлері сарнасхлааннар. Улуғларның чооғынаң, пістің аал хыринда тағ кізілерінің чолы полған одыр... Амды прай ол нимелер минін тӱзімде ле полғанға тӧӧй пілдірче.
Минің ууҷам Фёкла Дмитриевна маңат сарнаҷаң, тахпахтаҷаң. Ағам Николай Егорович ідӧк чахсы тахпах толдырҷаң. Пірее хырыстабыс пол парза, олаңай кізілер, тудызып, сӧклезерҷіктер, че ағамнаң ууҷа удур-тӧдір тахпахтазып тартысчаңнар. Оларны истерге уғаа хынығ полҷаң. Іди мин оларның ырлары паза тахпахтары хоостыра ӧскем.
- Сірер сынап школаа пис частығда парғазар ба?
- Я, анзы орта. Мин кічігдӧк прай ниме пілерге кӱстенҷеңмін. Пастағы ӱгретчім Таисия Николаевна полған, ол іҷемнің хыс туңмазы. Іҷемнің пір туңмазы Нина Николаевна, Ағбанда ӱгренчедіп, «Кӱн чахайағы» ансамбльға чӧрҷең, сарнирға хынңаң. Ол, городтаң килзе, уғаа тадылығ чыстанҷаң. Ол духи полған полбас па. Школаа чӧрчеткенде, минің ідӧк сіліг тонанарым килҷең. Ипчілернің істіне кисчең сіліг кружевалығ кӧгенек пар нооза, мин аны пірсінде школаа кизіп алғам. Наа чыл ӱлӱкӱні полған. Мин, школаа киліп, кофтамны суурыбысхам. Ӱгретчілер ах-тик! Анаң сурчатпаҷаңнар ба: «Ноға піди тонан килгезің?» Мин нандырчам: «Мин артист, ырҷы полчам!» «Іди чарабас!» тіп, мині ибзер ызыбысханнар. Мин ылғап ала нанчам: «Пір дее ниме оңарбинчалар, мындағ сіліг кӧгенек оларның кӧңніне кірбинче!»
Ам сағын килзем, іди аалда ӧскені мағаа улуғ часка полтыр. Піс кӧк тигірдегі пулуттарнаң чоохтасчаңмыс, аға-ууҷаларның тахпахтарын исчеңміс. Нымахтағы ла осхас полған. Мин прай ол нимелердеңер іҷеме чоохтаҷаңмын. Ол тіҷең: «Ок, пу пала, ӧс парза, кем не полар ни? Ниме ле полза сағынып алча!»
Светлана ЧАПТЫКОВА чиит туста суурынган
«Тайға ханының тоозылғаны» фильмнің кӧзідиинде
- Хайди Сірер актриса пол парғазар?
- Мин кічігде имҷі поларға сағынғам. Школа тоосчатханда, аға-ууҷам улуғ частығ полғаннар. Мин оларны имнирге пӧгінгем. Школаны мин Пии аймаандағы Куйбышев аалда тоосхам. Ӱгренчеткенде, интернатта чуртаам. Че мағаа киліс парған Ленинградтағы театр паза кино институдында ӱгренерге. Пӱӱл ол институтты тоосхан пістің курсха 50 чыл толча. Кӱскӱзін таныхтир сағыс пар. Санаанда, піс 10 кізі халтырбыс.
Мин наа ла школа тоос салған полғам. Іҷемнең хада садығ туразынзар килгебіс, хырибыста «УАЗ» автомобиль турыбысхан. Андартын кізілер сых киліп, миннең сурчалар: «Школа тоосхазың ма?» «Тоосхам», - нандырчам. «Хайдар ӱгренерге парарға?» сурыға «Имҷі поларбын» тіпчем. «Че піс сині пас саларбыс. Ағбанзар кил. Артистке ӱгренерге кӱзің сынап кӧр» тіп, олар чӧрібіскеннер. Соонаң мин піліп алғам, олар Ленинградтағы театр паза кино институдының ӱгретчілері полтыр. Олар институтсар хакас актерларына ӱгредерге оол-хыстарны, аалларҷа чӧріп, чыыпчаттырлар.
Анаң мин, Ағбанда полғанда, тик нимес пістің иргі театр туразынзар (амды анда С.П.Кадышевтің адынаң культура кіні) парғам. Кӧрзем, мині ікінҷі турға иртірібістірлер. Сынағлар иртіп, піс, 22 оол-хыс, Ленинградсар ӱгренерге парғабыс. Пис чыл ӱгредіг тузы табырах ирт парған. Диплом тоғызы Михаил Коковтың «Акун» ойыны полған. Мин анда Анна хысты ойнаам. Іди 1974 чылдаң сығара пістің театрда тоғын парчам.
- Сірер ідӧк режиссер полчазар. Хайзы сидіктір: артист поларға алай ба режиссер?
- Мин 2004-2005 чылларда Москвада режиссер курстарында ӱгренгем. Стажировканы саблығ Моссовет театрында ирткем. Режиссер тоғызы сидік. Актер позының на рольын ӱгрен салча, режиссерға, тізең, полған на актерның хылиин, кӱзін пілерге кирек. Теорияны нинҷе дее ӱгрен, че позың ойын турғыспаанда, режиссер пол полбассың.
Сағам мин «Читіген» театрда Герман Саражаковтың «Хыймадаң тадылығ хыниҷаам» ойынын турғысчам. Анда театрның прай труппазы араласча. Мағаа тоғынарға хынығ. Пу музыкалығ кӱлкістіг ойын. Амғы аар туста піске кӱлкістіг ойыннар кирек.
- Андағда сурығ - ниме пирче театр кӧрігҷілерге?
- Минің сағызымнаң, театр позының ойыннарынаң чуртастың читпес сариларын на кӧзітпинче, че ідӧк сидіксіністердең хайди позып алардаңар чоохтапча. Театр чуртаста кізілерге полызарға кирек. Мин аалдағы чонға поғдархапчам. Аалдағыларның ахчалығ тоғыстары чоғыл. Олар мал-хус тудып, ӱӱҷік салып ла чуртапчалар. Че пастарын тӧбін тӱзірбинчелер. Олар постарының кӱзіне ізенчелер. Сағам чииттер аалда чуртирға хынминчалар. Олар чох, палалар чох аал чуртазы ус парар.
Аннаңар пу ойыннаң піс аалдағы чонның чуртазында от тамызыбызарға ізенчебіс.
- 2019 чыл Россияда Театр чылы тіп чарлал парған. Сірер Хакасиядағы театрлар тоғынҷылары пірігізінің кнезі полчазар, Хакасияда Театр чылы хайди иртірілер? Хайдағ танығлығ киректер полар?
- 2019 чылны Театр чылы тіп чарлааны піске уғаа ӧріністіг паза поғдархастығ. Ізенчебіс, театрларға паза актерларға хайығ кӧп салылар. Че олох туста пілінчебіс, сағам пістің экономика саринаң сидіксіністер кӧп. Ӧріністіг, драма театрларының пайзаң туразында улуғ тыхтағ тоғыстары иділ парғаннар. Ам театрның улуғ залында ойыннар кӧзідіп пастапчабыс.
Хакас драма театрына хаҷанох алынҷа улуғ тура пӱдір пирерге молҷаан полғаннар. Пис чыл азыра ирт парир, че пӱдіріг тоғыстары ам даа пасталғалахтар. Че пӱдірерлеріне ізенербіс. Кізі хаҷан даа чахсы чуртас поларына ізенче нооза.
Ӧріністіг, пӱӱл, Санкт-Петербургтың театр институдын тоозып, піссер чиит актерлар айланарлар. Олар пістің театрларда тоғынарлар. Тӱрчедең, апрель айда, пістің орындағы драматургтарның семинары полар. Москвадаң пӧзік пілістіг критиктер килерлер. Ізенербіс, пістің драматургтарның саны паза наа тоғыстары хозылар.
Апрель айдох кибірге кір парған «Ах юрта» театр фестивальы иртер. Ол 2012 чылда пасталған. Ол фестиваль республиканың аймах аалларында ирт турған. Іди кічіг дее аалларның чуртағҷылары пістің театрлар тоғыстарынаң танызып алчалар. Фестивальда ідӧк артисттернең алынҷа тоғазығлар иртчелер.
Чайғызын «Чир Чайаан» эколого-этническай фестиваль полар. Пӱӱл ол 10-ынҷы хати иртер. Піссер аймах чирлердең пасха-пасха театрлар килглирлер. Олох туста піс «Чоннар культуразын тилідерінде театрның паза драматургияның хозымы» конференция иртірерге пӧгін тутчабыс. Кӱскӱде піс саблығ писательібіс Михаил Еремеевич Кильчичаковтың 100 чазын паза режиссерыбыс Эльза Михайловна Кокованың 80 чазын таныхтирбыс.
- Сірер постарыңның тӧреен кӱнін хайди таныхтирзар?
- Мині таңда, 7 мартта, тӧреен чирімзер, Киндірліг пилтірінзер, аарлап-улуғлирға ӧнетін ааллап хығырғаннар. Хада ӧскен, ӱгренген ӧӧрелерім, арғыстарым поларлар. Аннаңар улуғ алғызым аалдағы чоныма азынада читірчем.
Анаң 20 мартта Ағбанда позымның чайаачы иирін иртірербін. Ол хормачы оңдайнаң парар. Аннаңар мин кізілерні пу пайрамға хығырчам. Киліңер!
- Светлана Семёновна, піс тее Сірерні «Хабар» газета редакциязы адынаң пайрамнығ тӧреен кӱніңернең алғыстапчабыс. Ӧӧртін пирілген чайааннарың пӧзік ползын, пала-пархаларың ӧрініс ағылзын паза ӧбекелерібіс кибірлерінҷе хазых-часкалығ чуртаңар!
ХОЗА СӦС: Светлана Чаптыкова Москвадағы М.Горькийнің адынаң киностудияның «Тайға ханының тоозылғаны» кинофильмінде Настя хыстың рольын толдырған Ідӧк ол Хырғыс паза Казах хазналарындағы саблығ режиссерларның фильмнерінде суурынған. Светлана Семёновна позы даа, режиссер полып, Хакасияда киноларны суурча.
Аның хада хонғаны Геннадий Николаевич Чаптыков ідӧк Хакас драма театрында тоғынча, Россия Федерациязының саблығ артизі паза Хакасияның чон артизі полча.
Автор :
Чоохтасхан Илья ТОПОЕВ
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
26 | 27 | 28 | 29 | 1 | 2 | 3 |
4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 |
11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 |
18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 |
25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 31 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде