ХООС СӦСТЕР ХАЙДАҢ СЫХЧАЛАР?
06.03.2019
Хабарлар
Воспитатель Фаина ТОПОЕВА
Воспитатель тоғызы. Фаина Павловна Топоева Асхыс аймаандағы Ис аалның «Кӱніҷек» олған садында 1985 чылдаң сығара істенче. Пу кӱнге теере аның олғаннарға пазылған илееде кибелізі чыыл парған. Фаина Павловна хоос сӧснең олаңай ла айғас сыхпаан.
Ирткен чӱс чылның 80 чылларында олған садтарындағы палаларға кӧрілген хакас кибелістер най асхынах сығарылҷаңнар. Чох таа полҷаңнар тиирге чарир. Аннаңар ол воспитатель тоғызын алғыдар паза пос тілін тилідер пӧгіннең кічіг частығларға хысхаҷах кибелістерні позы пас кӧрерге чаратхан.
- Мин оларны тетрадьтарға пасчаңмын. Полған на кӱнде темалары пасхалалчаңнар. Кӧзідімге, часхыда мин олғаннарны ол тустаңар кічіг кибелістерімнең таныстырҷаңмын.
Анаң хадох оларны ӱгренчеңміс. Ағастардаңар, чистектердеңер, аң-хустардаңар кӧп пасчаңмын. Че, ачырғасха, андағ тетрадьтарымның кӧбізін чыынмин халғам. Тынаға сығар алнында ла сағысха тӱзібіскем: «Позымның соонда пірее дее ниме артыс саларға кирек нооза!» Анаң мин, нинҷе пар чайаачы тоғыстарымны пір чирге чыып, книгаҷахтар сығарып пастаам. Амды ол кирекнең алтыҷа чыл айғас парим. Мин ідӧк Асхыс аймаандағы воспитательлерге полызығлығ пособиелер сығарарында араласчам.
Теестегізі тӱрчедең сығар. Ол чыындыны Асхыс аймааның ӱгредіг устанызының метод кабинедінің специалисттері тимнепчелер, - чарыт пирген Ис аалдағы чайаачы воспитатель.
Хырых чылға чағын стажтығ воспитатель школаа чӧргелек олғанахтарның хылии-оңдайын хайди ӧтіре пілбес? Ағаа ідӧк полған на паланың хайди чоохтанчатханын ілезіне сығарарға сидік нимес. Аннаңар Фаина Павловна полған на кибелізін оларның тіліне чатчатхан сӧстернең чайирға кӱстенче.
Мына аның чистектерге чарыдылған хысхаҷах кибелізі:
Чир чистегін теерчебіс,
теерчебіс, теерчебіс,
Пір чистегесті - кӧнексер,
ікі чистегесті - ахсыбыссар.
Паза пірсі:
Харағат ағазында
хап-хара чистегестер,
Хап-хара чистегестерні
хап-хара харағастар теерчелер.
Сынап таа чи, пала тіліне уғаа килістіре олар. Сала узун арах кибелістерінің пірсін Фаина Топоева «Уйа» тіп адап салған:
Уйа салып, хусхаҷах
Падастарын сыйбапча.
Мааннап, мааннап, азырабаза,
Хайди ханат сабынарлар?
Іҷем иңнім сыйбабаан полза,
Хайдаң позым поларҷыхпын?
Ипти-тапти ӧскірбеен полза,
Иптіг позым хайдаң поларҷыхпын?
Ис аалдағы воспитатель ідӧк Хакас чирінің хустарынаңар кӧп пасча:
Иртен иртӧк торғайах
Таң чариинда сарнапча.
Чарых кӱніҷек усхунғанда,
Чирібіс ӱстӱ ӧңненче.
Сарна, сарна, торғайах,
Чалбах чазызар кӧӧң чай.
Сарна, сарна, хусхаҷах,
Минің кӧңнім кӧдірдек.
Алай парчыхтаңар кибелізін алып аларбыс:
Хохты ӱстӱнде парчығас
Часхы кӱнге ӧрінче.
Ханаттарын сабынча,
Ыр-сарыннары чайылча.
Паза Фаина Павловна Топоева аалдағы палаларға улуғ нимес нымағастар пасча. Оларның пірсі «Ноға сӱленнің азахтары узун?» адалча.
Сас ӧртек кӧл ӱстӱнче учух парчатхан. Кӧрзе, суғ ортызында сӱлен тур салтыр. Ортек, чағын учух киліп, аның хыринда одырыбысты. Тіпче: «Хайран позыңа Худай мындағ ніске, сіген осхас азахтар пир салған. Оларнаң пас чӧрерге сидік полар, неке. Учухчатсаң даа, сӧӧртелчелер».
Сӱлен, тізең, ағаа пір дее туртухпин нандыртыр: «Азахтарым синің кӧңніңе кірбезелер дее, мин оларны пір дее нимее орнаспаспын. Кӧр, мин суғда турчам. Сағынчазың олаңай ла ба? Мин суғ алтындағы палыхтарны китепчем. Анаң чағын килзелер, узун тумзиимнаң оларны хаап алчам. Мындағ оңдайнаң мин, пір дее кӱс хоратпин, чиис таапчам. Син, тізең, азыранҷаң ниме тілеп, кӱн тооза суғ алтынзар патчазың».
Анаң ӧртек сағысха тӱзібіскен: «Хайдаң мындағ азахтарны алып алчаң?»
Чайаачы кӧңніліг воспитатель прайзы пілчеткен «Хоор, хоорны» даа пасха оңдайли иптебіскен:
Хоор, хоор, талған хоор,
Ууҷам талған хоорча.
Хоор, хоор, талған хоор,
Ууҷама полысчам.
Хоор, хоор, талған хоор,
Татхыннығ ба, чіп кӧр?
«Кӱнічек» олған садында хакас чонның ӱлӱкӱн-пайрамнары хайди даа иртіріледір. Фаина Павловна оларның полғанына ла наа кибелістер тимнеп саларға кӱстенче. Чағдап килир Чыл пазы ӱлӱкӱн. Истегі воспитательлер ағаа ідӧк прай кӱстерін паза устарын салып тимнен парчалар. Ікінҷілес чоғыл, улуғласнаң тузаланчатхан Фаина Павловна палачахтарын пазох ла наа кибелістерінең таныстырар. Анаң, ӱлӱкӱн читсе, прайзы хада-пірге іҷе-пабаларға, аалҷыларға оларны тадырада хығыр пирерлер.
Таныхтирға кирек, Фаина Павловнаның, піди хоос сӧснең айғазып, тирең сағыстығ даа кибелістер пазар кӧңні пар. Чӱрее-паарынаң сыхчатхан андағ чайаачы тоғыстарын ол ӧӧнінде іҷезіне, чирі-сууна чарытча.
Автор :
Александра КАРАМЧАКОВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
26 | 27 | 28 | 29 | 1 | 2 | 3 |
4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 |
11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 |
18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 |
25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 31 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде