ЧӰРЕК ЧЫЛИИ ПРАЙЗЫНА ЧИТЧЕҢ
27.01.2023
Хабарлар
Пайрамнығ тӧреен кӱні. Хакасияның сіліг пулуңнарына саңай аптатхан хоосчы Григорий Серебряков, изен-хазых полған полза, 85 чазын таныхтирҷых. Пу айда аның чайаачы тоғыстары «Чылтыс» кӧзiдіг залында кӧрігҷілер хайиина сығарылғаннар
ЧОРЫХХА СЫХХАНЫ
Пу тӧртӧлең узах чолға тимненчеткеннері ам даа хараама кӧрінче. Георгий Никоненконың иргі «Жигули» машиназына аны-мыны толдыра тыхтап салдылар. Че салҷаң ниме ам даа илееде халған осхас. Амды оларны чи хайдар итчең? Машинаа даа айирға кирек.
– Минің мастерскойым иң чағын. Парып, кӧзенек азыбызим. Андар кире тастағлабызарбыстар, – чоохтаныбысты Владимир Ананьин.
Iди чарат салдылар. Хоосчылар аразында Алексей Ултургашев прайзынаң чиит. Че ол сыбыра чол пастағҷызы полча, ээліг орыннарда іліг ілче. Пасхалары ортын частығлар. Георгий Никоненконың, Владимир Ананьиннің паза Григорий Серебряковтың мастерскойлары Роза Люксембургтың орамазындағы тураның (амды ол Вяткиннің орамазы полча) пастағы хадылында. Алексей Ултургашевтің не мастерскойы Щетинкиннің орамазындағы ЗАГС-тың алтынҷы хадылында орныхча.
– Син чи хуруғ холлығ ла парчазың ма? – сурчам хакас хоосчыдаң, оларны чолға ӱдесчедіп.
– Ахчаҷах iзепке суғып алғам. Абазада чіҷең нимелер алғлап алчабыс, – ӱндесче ол.
«Че, пазох ла Сойан тағларынзар парчатхан осхастар», – сағын салдым. Хынчалар олар андар чӧрерге. Уғаа тӱзімніг тоғынып алчалар. Iдӧк маңат тынанчалар. Ағбаннаң сыхчатса, хаҷан даа азынада тӧлкеленминчелер, пірее 3 – 7 кӱнге чит тее парарбыс тiп ибірін саларлар. Прай сылтағ хайдағ кӱннер турарынаң. Аннаңар Алексейні хада апарчабыс, Ӧӧркі чайааннарнаң маңат чоохтазыбысча тіпчелер.
АПТАСТЫҒ КӦРІМНЕР
Григорий Андреевич Серебряков Воронеж облазындағы Александровка аалда 1 январьда 1938 чылда тӧреен. Школада ӱгренген соонда Хызылчардағы В.И.Суриковтың адынаң хоосчылар училищезінзер кірібіскен. Чиит чайаачы ус істеніс чолын Боград аймаанда пастаан. Iди ол чуртазын Хакасиянаң саңайға палғалыстыр салған. Боград аймааның кініндегі Культура туразында хоосчы-оформитель полчатхан оол Ағбанзар чуртирға килібіскен.
Григорий Андреевич СЕРЕБРЯКОВ
Мағаа аннаң хада чорыхтарға даа чӧрерге киліскен, тоғазығлар даа иртір турҷаңмыс. Чоох-чаахнаң одырарға уғаа хынығ, килiстіре кізі. Хайда полғаннаңар, нимее чапсааннаңар, хайди хоостааннаңар хабарлап сығар полза, нинҷе дее истерге чарир. Ағаа хоза, тоғазығларға ол хаҷан даа хуруғ холлығ чӧрбинче, сыйыхха пірее сіліг кӧрімніг хоос хайди даа алып алча. Iди пірсінде Таштып аймаандағы Пыдырах аалзар тоғазыға хада пар килерге чӧптеп алғам. Андағ саблығ хоосчы постарынзар ааллап килгеніне кізілер матап ӧрініскеннер. Уламох чылығ сӧcтернең алғыстарын читіргеннер, хаҷан ол позының хоостарын сыйлап пастабысханда. Хаҷан Хакасияда «Ине тілі» халых чӧрімі пасталыбысханда, мында адалған хоосчыларның прайзы аның чиңiсчiлерін сыйыхтарнаң таныхтирға постарының сілiг, аарлыға паалалчатхан хоостарын сала даа ікінҷiлес чох ағылҷаңнар, тикке пирглеҷеңнер. 1990 чылларда, тізең, Хакасияның аймах пулуңнарынаң командалар кӧп чыылысчаң. Сыйыхтығ орыннарға сыхханнарның аразы пір-iкi ле саннаң пасхалалҷаң. Че чиңicчілерні сіліг кӧрімніг хоостар сағыҷаңнар.
АНЫҢ ЧИДІГЛЕРІ
Хайдағ даа хоосчының иң улуғ ӧрінізі – позының чайаачы тоғыстарының кӧзідиин иртіргені. Пу саринаң Григорий Серебряковха хомзынҷаң cылтағ чох полған. Кічіг дее, улуғ даа кӧзідіглерде ол сыбыра араласчаң, чиңicчілер санында адалҷаң, сыйыхтарнаң таныхталҷаң. Андағ чидіглерге читкені ағаа пасха, улуғ кӧзідіглерде аралазарға оңдай пирҷең.
Iди Ағбандағы хоосчылар аразындағы кӧзідігде чайаачы тоғызы махтаға сыхса, аны республика, анаң Сибирь округы, соонаң хазна синінде иртчеткен кӧзідігде араластырчалар. Иң пӧзік чидіг – чоннар аразындағы синде иртірiлчеткен кӧзідігде махтаға сыхханы. Хомзынысха, Григорий Андреевич хырығ озариндағы хазналарда сабланмаан, че аның хай пірее чапсых хоостарын пасха хан чирлерінің чуртағҷылары ибдегі музейлерінде хайраллирға алҷаңнар.
Аның иң пӧзік чидии – 2000 чылда Сибирьдегi хоосчыларнаң хада Москвада ирткен кӧзідігде араласханы. Анда Григорий Серебряковтың Хакасияның сіліг пулиина чарыдылған, харах ӧріндірчеткен чайаачы тоғызы искусствоведтер ӱзӱрии тузында алынҷа таныхталтыр. Сырларның аймах ӧңнерінең тузаланғаны сылтаанда, чахайахтардаң чылығ сабылчатханға тӧӧй пілдірче теен осхастар сілігні орта паалирға ӧнетін ӱгренген пілігҷілер. Чир-суғҷыбыстың чайаачы тоғызына уғаа пӧзік ӱндезіг тиирге чарир. Итсе, Григорий Андреевич андағ материалларға ноға-да тың на хайығ айландырбаҷаң, полған на кізі позының тоғызын чахсы толдырарға кирек тіҷең. Позы сыбыра андағ оңдайнаң чуртирға харасчаң, чиит хоосчыларға маңат кӧзідім полҷаң. Анзын чайаачы устар прайзы даа таныхтаҷаң, аны махтаҷаңнар.
СЫБЫРА ТIЛЕГДЕ
Аның мастерскойынзар кір парзаң, анда ниме ле кӧрбессiң. Саңай пас айланыстығ. Сын парған сыын мӱӱзінің хыринда иргі патефон тоңхар тӱс парған полар. Тойдаң иділген ідісті игір-моғыр чилегеліг тӧкпес ӱстӱне сал салча. Анаң оларны, чазағ чӧріп, хайда тапханнаңар чоохтап сыхса, тохтап полбиныбысча. Ӧрінчеткені чи пу чир нимес. Тасталған нимелерні тыхтирға, тоғындырып аларға матап кӱстенҷең. Аның мастерскойының стенезiнде пірее он артиинаң иргі час кӧрерге чарир полған. Прайзы даа чӧрчеткен, че аймах-пасха тус кӧзітчеңнер.
1993 чылда Григорий Серебряков Россияның Хоосчылар пірігізіне алылған. 1998 чылда, тізең, ағаа «Хакасия культуразының саблығ тоғынҷызы» ат пирілген. Андағ хайыға турыстыра тоғынған чайаачы ус. Хайди таныхтапча МГУ-ның искусствоведение факультедін тоосхан Марина Кидиекова, Григорий Андреевич Хакасиядағы хоосчылар аразында иң тӱзімніг тоғынған чайаачы усха саналча. Аның аймах-пасха кӧзідіглерде араласхан хоостары ла 300-ті ас парыбысхан тіп таныхталҷаң. Олох арада чайаачы устар алынҷа сурыныс-чахығлар хоостыра тоғынҷаңнар нооза. Андағ хоостар холдаң холға ла пирілчелер, пір дее оңдайнаң санға алылбинчалар.
Саблығ хоосчы Григорий Серебряковтың пайрамнығ тӧреен кӱніне, 85 чазына, чарыдылған кӧзідігде iдӧк Хакасияның сіліг пулуңнарының кӧрімнері, тайға суғлары, халын тайғалар, пирiк хайа-тастығ тағлар. Мына хайди сабландырча, махтаға сығарча піcтің Хакасиябысты пеер килген чайаачы ус. Пу хоостар ӧӧнінде Ағбандағы галереяда хайраллалчалар.
Автор :
Анатолий СУЛТРЕКОВ
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде