ЧАҒБАН ЧӰРЕКТІГЛЕР ПАЛАЛАРНЫ УЛУҒ ПААРСАСТА, ХЫНЫСТА ӦСКІРЧЕЛЕР
06.10.2017
Хабарлар
Кізее чуртас хайдағ ла сыныхтағлар тимнеп салбинча. Тӧрееннең ала сын чирге парғанҷа ниме ле кӧрерге киліспинче. Че иң не аар чобағ, хара хус чіли, хаап алча, хаҷан ол ах чарыхха наа ла тӧрізе, іҷе-пабазының хойнынаң хыйа иттірібіссе. Пірдеезіне кирек чох пол парып, кічиҷек кізіҷек чуртас салғағынҷа аар-пеер сабыл чӧрче. Часка полза, піреезі чахсы сӧбірее тоғазып, анда ӧзіп алча. Пасхазы олған туразында постаң чазына читіре чуртапча, анаң пос чуртасха сығыбысча. Прайзына ла орта чол табарға оң полбинча. Ӱлӱзіне ачырғанып, піреезі прай нимее хол сабысча, іскее кір парыбысча. Ооллар удаа харибге кір парчалар. Аннаңар хазна іҷе-пабазы хайии чох халған палаларны сӧбірелерзер хос саларға кӱстенче. Хайдағ даа полза, анда олар чуртасха чахсы тимненіп алчалар. Ағаа хоза, сидік тустарда, киліп, кӱс алынып алҷаң орыннары, полыс пирҷең кізілері пар.
Мин пір андағ ӧкіс палаларны ӧскірчеткен сӧбіредеңер чоохтап пирерге сағынчам.
ЧАҒБАН ЧӰРЕКТІГ ІҶЕ, УУҶА
Людмила Алексеевна Талтаеваның тӧреен-ӧскен чирі Таштып аймаандағы Ӧлең чазы аал полча. Ол, улуғ тоғысчы сӧбіреде тӧреен кізі, пик сыдамахтығ ӧскен. Улуғ харындастарының аразында ідӧк чапчаң, пір дее нимедең туртухпасха ӱгрен парған. Оолағастарнаң тиңнең тиңе харбаза халҷаң. Таныхтирға кирек, аның улуғ аҷазы Иннокентий Алексеевич Канзычаков хакастар аразынаң грек-рим кӱрезінҷе пастағы спорт устарының санына кірче. Кибісте киненге кірбеен полза, аннаңох пӧзік чидіглерге чидерҷік. Аҷаларының чидіглерін кӧріп, кічіг харындастары ідӧк спортха тартылҷаңнар, ӧӧнінде - кӱреске. Хыс туңмазы Люда даа оларнаң харбазарға хынҷаң. Ол туста хыстарның кибісте хабызары чох полған. Полған полза, Люда хайди даа чахсы кӱресчі поларҷых, неке. Спортха хынғаны, тӧбін пазынмас хылии соонаң чуртаста уғаа туза полған, ам даа полча.
Ортымах школаны тоосхан соонаң Людмила Ағбандағы ӱгретчілер училищезінзер ӱгренерге кірген. Аны маңнаныстығ тоозыбызып, тӧреен чирінзер тоғынарға килген. Чиит специалист пастап интернатсар воспитатель тоғызына алғаннар. Іди аның істеніс чолы пасталған. Соонаң чуртас хоостыра пасха-пасха орыннарда істенерге киліскен. Комсомол хачызы, партийнай тоғыста даа полған. Хазнабыста наа экономика чӧрізі пасталыбысханда, Людмила Алексеевна пос киреенең айғас сыххан. Айтыс пілбес ипчі прай даа саринаң кӱзін сынап кӧрерге кӱстенҷең.
Амғы туста Людмила Алексеевна, тынаға сых парған даа полза, толдыра чуртаснаң чуртапча. Таштыпта наа чурт пӱдіріп алып, улуғ пос хониин тут парча. Маллар, аарлар тутча, чир тамаан ӧскірче. Че Людмила Алексеевнаның иң не нандырығлығ кирее пасха: ол ӧкіс, іҷе-пабазының хайии чох халған палаларны ӧскірче.
ПАЛАЛАР ЧОБААН КӦРІП, СЫДАП ПОЛБААН
Людмила Алексеевна - чуртаста пик азахта турчатхан кізі. Хада хонғаны ирте ӱреен соонда ол ікі оолағастығ халған. Сидік тее урунза, палаларын турыстыра ӧскірген. Андрей оолғы юристке ӱгреніп алған. Таштыпта чарғы приставы полып тоғынған. Амды орындағы профтехучилищеде істенче. Сергей оолғы чааҷы профессиязын таллап алған. Офицер полып, «ізіг точкаларда» ікі хати службазын ирткен. Пӱӱн ол капитан званиеліг, отставкада. Чирінзер айланып, іҷезінең хости тура пӱдіріп алып чуртапча.
Людмила Алексеевна 1986 чылда ікінҷізін хоных хонған. Виталий Васильевич Родионовнаң иптіг, амыр сӧбіренең чуртапчалар. Ол Таштыптағы 2 № школада тархын ӱгретчізі полча. Пӱӱн пу ирепчі 8 паланың іҷе-пабазы полча. Хайди олар андағ улуғ сӧбіреліг пол парғаннар?
- Пірсінде Интернетте олаңай ла «хазын» парчатхам, - тіпче Людмила Алексеевна. - Іди іҷе-пабазының хайии чох халған палаларны кӧзітчеткен сайтсар кір парғам. Анда Кызлас аалдағы реабилитационнай кінде чуртапчатхан олғаннарның сомнарын кӧр салғам. Пір хакас сӧбіренің ӱс палаҷағы полтыр. Кӧрімнері уғаа хомай, ағырчатханға тӧӧйлер. Оларны кӧр салғанымда, чӱреем ағырыбысхан. Ӱр дее сағынмин, апсаамнаң, машинаа одырып, Кызлассар чол сығыбысхабыс. Киліп, орында ол палаларнаң тоғазып алғабыс. Ікінҷілес чох полған: пу олғаннарны ибзер апарарға. Пастап піске чахсы сағынып аларға тус пиргеннер. Ӱр нимеске ибзер апар килерге чаратханнар. Че ибзер килгенде, пу пістің палаларыбыс полар тіп паза хатап ӱзӱрілбес сурығ полған. Мин кирек пічіктер тимнеп сыххам. Оой даа полбаза, узы-пазына сыххам, палаларны сӧбіремзер алып алғам. Хазыхтарын чахсыландырып, имнеп сыххам. Ӧнетін массаж идерге ӱгренгем. Кӧместең мин оларны азахха пик турғызып алғам. Палаларым саңай пасха пол парғаннар. Ӧкерегес, ачых-чарыхтар. Школаа чӧр сыхханнар. Саңай тӧрт-пистерге ле ӱгренчелер.
Палаларны чахсы кӧрчеткенін сизініп, Людмила Алексеевназар соонаң, хоза олғаннар алып алзын тіп, сурыныснаң айлан сыхханнар. Чағбан чӱректіг ипчі пірдеезін хыйа итпеен. Іди сӧбірезі 8 палаа чидініп алған. Оларның аразында орыс, татар олғаннар. Пӱӱн Лена хызыҷағы 9 класста ӱгренче, Ваня - 7 класста, Данилнең Андрей Кызылдағы Президентскай кадетскай корпуста ӱгренчелер, Алена - 5 класста, Ева - 4 класста, Венера - 2 класста. Лена пӱӱл хакас гимназиязынзар кіріп алған. Аны андар кирерге республика пазы Виктор Михайлович Зимин полыс пирген. Ол кӧні палғалыс иртіргенде, андар Людмила Алексеевна палазын гимназиязар киріп аларға полыс пирер сурыныснаң айланған. Сурығ пӧгіл парған.
Людмила Алексеевнаның наа пӱдіріп алған туразы аалдаң илееде тастыхти турча. Палаларға школаа 3 километрҷе парарға килісче. Соох, хар, чилліг тустарда анҷа чолны чӧрерге оой ла нимес.
Піди улуғ, ынағ сӧбіреде истіг, толдыра ӱлӱс таап алған палаларның ӱчӱн чӧпсінерге килісче. Нимее чарабаан іҷе-пабаларында ирееленгенҷе, мындағ чағбан чӱректіг кізілерде ӧскені хай-хай артых полбас па?
Ӧкіс палаларны ӧскірерге тідінген кізілерге оой ла нимес. Олғаннарның кӧбізі ағырчатхан, улуғларның сӧзін испеске ӱгрен парған полча. Оларны имнеп аларға, орта чолға кир саларға уғаа сидік тоғыс. Піреезі, сыдас полбин, палаларны нандыра хазна холына пирібісче. Хайзы-да ӧкістерні, ахча ла ӱчӱн алып алып, чахсы кӧрбин, хыйыхтапча.
Людмила Алексеевнаның сӧбірезінде ӧсчеткен палаларға талаан учураан тізе, пір дее саба полбас. Я, олар нымырхаҷахтар чіли хайралладып ла одырбинчалар. Ибде прай ниме итчелер, улуғларына полысчалар. Паза хайди чуртасха ӱгреніп аларлар? Соонаң, ӧзіп алзалар, сӧбіре тӧстеп, пір дее нимедең хорыхпастар, прай нимені пілерлер.
Людмила Алексеевна пір уғаа чӱрексіністіг киректеңер чоохтап пирген.
- Пірсінде, чайғыда, ханым кӧдіріл киліп, изі чохтан сыххам. Кізілерім табырах полызығны хығыртыбысханнар. Палаларым мині ибіре чыылыс килгеннер, сӱӱледе ылғасчалар. Килген имҷі оларны часхарча, іҷеңерні 2 час пазынаң ибзер ағыл саларбыс тіп молҷапча. Че ол кӱн имнег туразында хонарға киліс парған. Палаларым, мині сағып, хараа тооза узубиндырлар.
Пу кирек сӧбіредегі хынысты киречілепче нимес пе? Палалар ӧскірчеткен іҷезін тӧріткен іҷезіне санапчалар. Хаҷан полза постары іҷе-пабалар пол парзалар, алып алған чӱрек чылиин палаларына читірерлеріне ікінҷілес чоғыл.
Анымҷохтасчатханда, Людмила Алексеевнадаң палалар сірерні хайди адапчалар тіп сурыбысхам, ол, кӱлімзіреп, нандырған:
- Деда, баба.
Іди дее адазыннар. Ӧӧні - постарына хынысты, ачынысты кӧрчеткеннері аарлығ.
Автор :
Георгий КУНУЧАКОВ
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде