90 ЧЫЛ ЧОННАҢ ХАДА
02.06.2017
Хабарлар
Хакас газетабыс - Хакасияның иң улуғ частығ газетазы, аның пастағы номері 1 июньда 1927 чылда чарыхха сыххан. Ол ВКП(б)-ның Хакас округындағы комитедінің паза тоғысчы-кресен депутаттары чӧбінің Хакас округындағы толдырығлығ комитедінің печать органы полып сығарылча.
1927 - 1959 чылларда газета «Хызыл аал» адалған, 1959 - 1991 чылларда - «Ленин чолы», 1991 чылдаң «Хакас чирі» адал сыххан, 2008 чылдаң - «Хабар». 1977 чылда хакас газета «Знак Почета» орденнең сыйыхтатхан.
1930 чылға теере «Хызыл аал» Минсуғ округының «Власть труда» газетазында вкладыш чіли сығарылған. 1930 чылда, Ағбан пилтірі аалда (амғы Ағбан) типография азылғанда, ол алынҷа газета пол парған. Пуох туста округтың ікінҷі газетазы тӧстелче - «Советская Хакасия».
1927 - 1929 чылларда газета кириллицанаң сығарылча, 1929 - 1939 чылларда - наа тӱрк алфавиттіг латиницанаң, 1939 чылның 3 мартынаң хатап кириллицаа тӧстенчеткен хакас алфавидіне кірібісче.
Газетаның пастағы редакторы Иван Иванович Коков полған. 25 частығ хакас оол андада Минсуғдағы ӱгретчілер училищезін наа ла тоосхан полған. Аның соонаң редакторға Михаил Тимофеевич Спирин турғызылған, анаң редактор полып тоғынғаннар Николай Иванович Конгаров, Сидор Николаевич Майнашев, Иван Фёдорович Спирин. Ол хазыр отыс чылларда прайзы ла тіріг халбаан. Кӧзідімге, Николай Иванович Конгаров 9 октябрьда 1937 чылда арестке алылған. Аны революциядаң тоғыр полча, буржуазно-националистическай террористическай пірігіссер кірче тіп пыролааннар. 13 июльда 1938 чылда Хызылчарда СССР-ның Ӧӧркі чарғызының чааҷылар коллегиязы аны иң аар хатығласха чарғылабысхан. Олох кӱн аны ат салғаннар. Андада ағаа 32 ле час полған. 21 майда 1957 чылда СССР-ның Ӧӧркі чарғызының чааҷылар коллегиязы Николай Иванович Конгаровты ахтабысхан, аның пырозы чох полған сылтаанда...
Хакас национальнай газетаның тилізіне иң улуғ хозым иткен Семён Константинович Добров. Аны тиктең нимес пастағы профессиональнай хакас журналист тіпчелер. Ол аймах чылларда Хакас автоном облазының «Ленин чолы», «Советская Хакасия» газеталарынаң устаан.
Позының чуртас чолынаңар 16 январьда 1987 чылда Семён Константинович піди пасча: «Тӧреем Асхыс аймаандағы Ӧӧк пилтірі аалда, чох-чоос сӧбіреде. 1923 чылда Асхыс аалда ӱгреніп пастаам. 3-4 класстарны тоозып, Таштыпсар ол тусха чалғыс 9 чыллығ школазар ӱгренерге парғам... 1930 чылда Чоғархы Тӧӧдегі «Хоных чӧбі» колхозта санҷы полысчызы полғам, иирлерде Ӧӧк пилтірі аалдағыларны пічікке ӱгрет турғам. 1931 чылда Таштып пилтіріндегі Хызыл ибнің пропагандизі полыбысхам. Апрель айда мині «Хызыл аал» газетаның редакциязынзар тоғынарға ызыбысчалар, іди минің прай даа чуртазым андағы ӧменең палғалыс парча. Пастаам тілбесчі, пӧлік устағҷызы полып».
1936 чылда Семён Константиновичті Ленинградсар В.В.Воровскийнің адынаң журналистика институдынзар ӱгренерге ысчалар. 1939 чылда, аны тоозып, С.К.Добров Хакасиязар айланча, аны сах андох хакас газетаның ӧӧн редакторына турғысчалар. Че тӱрчедең чаа пасталыбысча. «Хызыл аал» газетаның кӧп журнализі Чир-суубысты арачылирға фронтсар парыбысхан. Че газета позының тоғызын узаратхан, «Прай нимені фронтха, прай нимені Чиңіске!» хыйғынаң тоғынған.
Семён Константинович Добровтың сағысха киргенінең: «Илбек Ада чаа пасталыбысхан. Чааның сидік оңдайларында піске, журналисттерге, редакциядаң паза типографиядаң суткаларнаң сыхпин тоғынарға килісчең.. . Кӧп журналист фронтта чат халған сылтаанда, кадрлар тың чидіспинчеткені іле пілдірген».
Анзы сын полған, чаа национальнай журналистикаа айландыр полбас ӱрег иткен. Хакас газетаның Илбек Ада чаада чуртастарын пир салған журналисттері: Николай Григорьевич Абдин (1943 чылда сағба чох чіт парған), Василий Васильевич Абумов (1944 чылда Венгрияда чат халған), Яков Петрович Аланов (1944 чылда Польшада чат халған), Иван Васильевич Барашев (1944 чылда Эстонияда чат халған), Алексей Фёдорович Доможаков (1941 чылда сағба чох чіт парған), Артём Яковлевич Котожеков (1942 чылда сағба чох чіт парған), Михаил Тимофеевич Спирин (1942 чылда чат халған).
Газетаның иң улуғ частығ ветераны Елена Антоновна Абдина Илбек Ада чаа тузында редакцияда тоғынып пастаан.
- Мағаа ікі чыл редакцияда хонарға киліскен, узуҷаңмыс стол алай газеталар подшивкалары ӱстӱнде. Чаа тоозылчатханда ла ағас турада 19 квадрат метрліг комната пиргеннер, - сағысха кирче Елена Антоновна. - Чорыхтарға чолдағы машиналарны алай хаңаалығ аттарны тохтадып чӧрҷеңміс, чазағ даа илееде чӧрерге киліскен. Пірсінде С.К.Добров мині Асхыссар ызыбысхан, минің ахчам тоозыл парған 30 километр чазағ парарға киліскен. Анаң чолда хаңаалығ кізі мині одыртып алған, станцияа теере ағыл салған. Ӱс салковай пиріп, Ағбанзар парчатхан поездке одыртыбысхан. Хараазын читкем, иртенӧк материал пазарға одырыбысхам...
Елена Антоновна пӱӱнгі кӱнде дее пос газетазынаң палғалысты ӱспинче. Аның сағысха киргенінең, чаа чылларында «Хызыл аал» газетада тоғынғаннар Семён Константинович Добров, Серафима Яковлевна Арыштаева, Аграфена Георгиевна Окунева, Матрёна Матвеевна Кызласова-Инкижекова, Зоя Алексеевна Аткнина, Евдокия Петровна Тугарина. Арса, піреезін ундут таа салған поларбын тіп чоохтапча Елена Антоновна. Пу аар чылларда газета тоғынҷылары удаа алыс турҷаң. Чаа парған нооза...
Чаа соонда фронттаң чааласхан иреннер иблерінзер айланғаннар. «Хызыл аал» газетаның редакциязында тоғынып пастааннар Иван Мартынович Костяков, Тимофей Николаевич Балтыжаков, Иван Васильевич Капчигашев паза даа пасхазы.
Чаа соонда пістің хазнабысха азахха турарға кирек полған. Аннаңар чон ӧӧнінде аал хониин кӧдірерге прай кӱзін салған. «Хызыл аал» газетаның ӧӧн пӧгіні матыр тоғынчатхан кізілердеңер пазары полған. Хабарҷыларға аалларҷа аймах-пасха оңдайларнаң чӧрерге килісчең.
1950 чылларда газетаның ӧӧн пӧгіні чон хониинаңар, матыр істенҷілердеңер алғым чарыдары полған. Газетада хазнабыстың істіндегі ле киректері кӧзіділбинче, ідӧк пасха хазналардағы хабарлар алғым искірілчелер. «Хызыл аал» газетада тоғынып пастапчалар хабарҷылар Николай Кученов, Пётр Тодышев, Борис Баинов, сомҷы Гаврил Чеменев, хоосчы Андрей Топоев.
1960 - 1980 чылларда газетабыста кӧп пазылча аал хониин, промышленностьты кӧдірчеткен тоғысчылардаңар.Чапсых полған «Сызыро апсахтың», «Тырбос инейнің» хазалҷых чоохтарын хығырарға.
Газетада тіл суриина паза литератураа хайығ тӧреміл салылча. Амғы туста сыхчатхан газетаны 30, 40, 50 чыллардағызынаң тиңнестірзе, харахха кӧріндіре тасталча хайди пістің литература, тілібіс
ӧс парыбысхан. Ол ӧзіске газета тоғынҷылары улуғ хозым итчелер. Литература тілі дее газетаның тіліне тӧстеніп пӱткен. Мында хайди даа таныхтирға кирек газетада тоғынған саблығ писательлер Моисей Романович Баиновты, Каркей Трофимович Нербышевті, Михаил Николаевич Чебодаевті, Александр Яковлевич Черпаковты паза аннаң даа пасхазын. Ол кибірні узарат парчалар Анатолий Егорович Султреков, Илья Прокопьевич Топоев.
Пайрамнығ чылда алғыс сӧзінең адапчабыс газетабыстың ӧӧн редакторларын: Иван Иванович Коковты (1927 чыл), Михаил Тимофеевич Спиринні (1927 - 1932 чыллар), Николай Иванович Конгаровты (1932 - 1935 чыллар), Сидор Николаевич Майнашевті (1935 - 1938 чыллар), Иван Фёдорович Спиринні (1938-1939 чыллар), Сёмен Константинович Добровты (1939 чылдаң - тохтағларнаң - 1974 чылға теере), Серафима Георгиевна Арыштаеваны (1943 - 1946 чыллар), Тимофей Николаевич Балтыжаковты (1946 - 1948 чыллар), Парфирий Семёнович Коковты (1948 - 1950 чыллар), Агафон Павлович Балгановты (1950-1951 чыллар), Елена Антоновна Абдинаны (1954 - 1960 чыллар), Георгий Владимирович Сунчугашевті (1974 - 1982 чыллар), Гавриил Гаврилович Котожековты (1982 - 1996 чыллар), Анатолий Серафимович Угдыжековты (1996 - 2006 чыллар), Максим Константинович Чаптыковты (2006 - 2014 чыллар), Радион Дмитриевич Сунчугашевті (2014 чылдаң сығара).
Ідӧк ӱр чыллар газетада тоғынған ветераннарыбысты: Пётр Иванович Тодышевті, Алексей Егорович Толмашовты, Алексей Иванович Котожековты, Николай Гаврилович Ахпашевті, Григорий Петрович Бурнаковты, Михаил Фёдорович Тутарковты, Олег Петрович Шулбаевті, Алексей Евдокимович Тохтобинні, Галина Васильевна Райкованы, Галина Ефимовна Чаптыкованы паза даа пасхазын.
Пӱӱнгі туста редакцияның опыттығ тоғынҷылары Анатолий Егорович Султреков, Илья Прокопьевич Топоев, Альберт Иванович Толмашов, Алефтина Ананьевна Субракова, Николай Михайлович Султреков, Елена Михайловна Чезыбаева, Клавдия Михайловна Челтыгмашева, Надежда Николаевна Чучунова, чииттерні ӱгредіп, ынағ істен парчалар. Редакцияның ӧмезіне журналист ӱгредігліг чииттер хозылчалар. Ізенчебіс, олар хакас журналистиказының таңдағызын улам пӧзік синге кӧдірерлер.
Газетабыстың чуртазы тиксі хазнабыстың чуртазынаң палғалыстығ. Редакцияның тоғынҷылары, хайдағ даа тус полза, постарының тоғызын тӱзімніг толдырчалар. Мында Хакас чирінің 90 чыл тархыны, чоныбыстың худы-кибірлері, чуртас тилізі, хомзынызы паза ӧрінізі.
Алғыстапчабыс хакас газетабыстың пайрамынаң прай хығырығҷыларыбысты, редакцияның ветераннарын паза пӱӱн тоғын парчатхан ӧмебісті!
Автор :
Радион СУНЧУГАШЕВ, ӧӧн редактор, Альберт ТОЛМАШОВ, ӧӧн редакторның орынҷызы
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 | 31 | 1 | 2 | 3 | 4 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде