БОГРАД АЙМААН АЛНЫНЗАР СЫҒАРАРҒА КИРЕК
14.08.2019
Хабарлар
Тоғыс чорығы. Хакасия пазы Валентин Коновалов тоғыс чорығынаң Боград аймаандағы Бородино паза Первомайскай аалларзар чӧр килген
БОРОДИНО АМЫР ХЫСТИР
Тӧртінӌі чылы Хакасия правительствозы Бородино аалдағы котельнайны хайығда тутча. 30 чыл мының алнындох пӱдірілген котельнай тиксі иргілен парған, ӱс котёлдаң пірсі дее аалдағы тураларға чылығны читірерге сыдаспинчатхан. Республиканың толдырығлығ ӱлгӱлері, тізең, чуртағӌыларның хазии паза хорғыс чох чуртазы ӱчӱн нандырчалар. Бородино аалда анзы котельнайның, аалда чылығ паза суғ пирчеткен чалғыс коммунальнай предприятиенің, сайбағ чох, тӱзімніг тоғызынаң кӧні палғалыстығ. Алында, Бородинода тӧлліг малларны ӧскірӌең завод паза пасха аал хонии предприятиелері тоғынчатханда, чурт-коммунальнай полызығларынаң тузаланчатхан предприятиелер саны илееде полған. Амды андағ орын саны кӧп нимес: нинӌе-де садығ туразы, школа, олған сады, Культура туразы, физкультура паза хазых пиктеӌең кін, аал чӧбі. Тиксі аалда котельнайның полызығлары 295 чуртха читірілче.
Ікінӌі сидік сурығ - ӧдістер. Чуртағӌыларның кӧбізі полызығлар ӱчӱн тузында тӧлебинче. Салтарында, предприятиенің ӧдізі ідӧк ӧсче, аның теестегі хорадығларға ахчазы чох пол парча. Муниципальнай предприятиенің пір ле чол - банкрот поларға. Иргі предприятие орнында наазы тӧстелче, че аның тоғызын, тиксі экономиказын паза чуртағӌылардаң полызығлар ӱчӱн тӧлеглерні тузында чыырынӌа тоғысты апарар оңдайларны амох кӧр салбаза, пір-ікі чыл пазынаң олох салтар полар. Пу ікі сидік сурығ тиксі котельнайның тӱзімніг тоғызын тӧстепче, аннаңар правительство хайзына даа улуғ хайығ айландырча.
Чоохтирға кирек, 2018 чылда кӱскӱзін котельнайда полғанда, ол тасты-істінең хорғыстығ кӧрінген: тӱдӱнге прай харал парған, пӱдін кӧзенек чох полған, соох... Пӱӱнгі чорыхта алызығлар іле кӧрінген: наа кӧзенектер турғызылтыр, котельнай туразында чылығ пирӌең система тыхталтыр. Хазна чахии подрядчигі «Промэнергострой» компания Бородинодағы котельнайда тыхтағ тоғыстарын толдырарынӌа ікінӌі чылы істенче. Компанияның ӧӧн директоры Сергей Маховтың таниинаң, котельнайның кӧзенектерін паза турадағы чылығ пирӌең системаны олар ирткен чылдох турғыс салғаннар. Пӱӱл резервтегі котёлны нааӌылапчалар паза песті алыстырчалар.
Хакасияның пӱдіріг паза ЖКХ министрінің пастағы орынӌызынын тоғызын толдырчатхан Анатолий Безлепкиннің искіриинең, «Хакасияның коммунальнай инфраструктуразының тилізі паза чурт-коммунальнай полызығларын чахсы читірері» республика программазы хоостыра Бородино аал чӧбіне тӧрт чыл аразына 30,4 миллион салковай позыдылған. Ол ахчаа котельнайда котёллар нааӌылалған, суғ фильтрлері паза насостар алыстырылған. Пу кӧстеге 20 азыра миллион салковай парыбысхан. Халған ахча чылығ пирӌең сетьтерні тыхтирына позыдылған. Хакасия пазы Валентин Коновалов Бородинодағы котельнайда тиксі тыхтағ тоғыстары хайди парчатханын кӧріп алған паза подряд компаниязының устағӌызы Сергей Маховтаң сидіксіністердеңер сурған. Устағӌының искіриинең, тоғыстар тузында апарылча, сурығлар сығысса даа, аймах синінде пӧгілче. Боград аймаа пазы Сергей Чернышовтың таниинаң, котельнай тоғынӌылары ідӧк наа оборудованиенең тоғынарға ӱгренерлер.
ПЕРВОМАЙСКАЙҒА НАА ПӰДІРІГЛЕР КИРЕК
Бородинода Хакасия пазы Валентин Коновалов котельнайда ла полған полза, Первомайскайда аны ӧӧн социальнай учреждениелерде сағыпчатханнар. Аалда 2013 чылдох славяннарның культура-тынағ кіні пӱдірии пасталған, че фундаментті паза чир алтындағы хадылны кӧдірерінең пасха тоғыс пӱӱнгі кӱнге теере толдырылбаан. 2018 чылда Хакасия правительствозы Боград аймаана бюджетті иптиріне 500 миллион салковай пиртір, ол ахча кіннің пӱдіриин тиксі паалирға паза проект-смета пічіктерін пӱӱнгі кӱнге килістіре хатап тимнирге ызылтыр. Пӱӱл, тізең, пӱдірігні «Культура» нацпроектке киріп аларға чарир полған, че пічіктер орай тимнелгеннеңер, пастыхтар аны нацпроектке кирердеңер чоох таа апарбинчалар. Кінні пӱдіріп пастаан «Аалларның пик тилізі» программазар кирерге чарадылған. Пу чылда ол нааӌылалған паза «Аалларның тиксі тилізі» адалча.
Чоохтирға кирек, культура-тынағ кіні Первомайскайда ідӧк Культура туразының суриин пӧгерге полызар. Аалдағы Культура туразы 2009 чылда кӧйген соонаң 1954 чылдох пӱдірілген турада ікі пӧлікте орныхча. Пуох турада библиотека паза чонға аймах полызығлар пирчеткен идінӌектер тоғынчалар. Тура иргі, аалда культура чуртазын айныдарға киліспинче. Итсе, Первомайскайда чайаачы чуртағӌылар илееде, чон хоры маңнаныстығ тоғынча, ол республика тастынзар даа марығ-фестивальларға чит пар килче. Аннаңар чуртағӌылар Культура туразы пӱдірілерін чидікпин сағыпчалар.
Андағох иргі турада орныхча олған сады. «Колосок» 1963 чылда пӱдірілген ағас турада орныхча. Ол 72 орынға кӧрілген, че пӱӱнгі кӱнде андар 50 ле пала чӧрче. Тоғынӌылар даа, іӌе-пабалар даа тураның пілдірте иргілен парғанына хайығ айландырчалар. Хакасияның ӱгредіг паза наука министрі Лариса Гимазутина олған садының пӱдіриин ідӧк «Аалларның тиксі тилізі» программаа кирерге чӧптеен. Аның таниинаң, «Демография» нацпроектке кірӌең оңдай парох, че сынап ӱлестірілген ахчадаң пірее ахча ӱзӱрлел халза. Чоохтирға кирек, нацпроектте араласса, республика пӱдірігнің проект-смета паазының 1%-ін не хосчатса, «Аалларның тиксі тилізі» программаӌа ағаа бюджеттең 9% хозарға килізер. Андағ даа полза, пу хорадығлар регионға кӧп нимес саналча. Алында субъекттерге пірее программаларда хорадығларның чарымын пос иңніне аларға килісчең.
Чонға паза пір кирек учреждение - ол имнег амбулаториязы. 2017 чылға теере, тізең, ол имнег туразы чіли тоғынған. Аның туразы ідӧк иргілен парған. 1964 чылда пӱдірілген турада пір хати даа тиксі тыхтағ тоғыстары толдырылбаан. 2017 чылдох тураның чардығынаң тузаланмасха чарадылған. Хакасияның хазых хайраллирынӌа министрінің орынӌызы Александр Стреленконың искіриинең, амбулатория 2021 чылда пӱдірілері кӧрілче. «Аалларның тиксі тилізі» программа хоостыра, имнег туразының пӱдіриинең пасха, оборудование паза техника алары кӧрілче. Имнег туразында наа имӌі істенче. Ол «Земский доктор» программаӌа Первомайскай имнег амбулаториязынзар килтір. Пір чыл істен салып, миллион салковай алып алтыр. Ол ахчаны специалист пуох аалда чурт аларына позыдыбысхан. Аннаң пасха амбулаторияда ікі фельдшер паза тӧрт медсестра істенче.
Пу чорыхта Первомайскай аалдағы школа устағӌызының на сурынызы иң кічіг полған, неке. Школада кабинеттерде пластик кӧзенектері турғызыл партыр, коридорларда - чох. Хакасия пазы Валентин Коновалов устағӌыдаң кирексіністердеңер, чалтанмин, искірерге сурынған. Людмила Рощупкинаның искіриинең, оларға ікінӌі хадылында кабинеттер ізіктерін не алыстырарға халған, ол тоғыстар планға киріл парғаннар. Ӧрттердең тоғыр система нааӌылалтыр, оборудование ідӧк кӧместең алыстырылча осхас. Лариса Гимазутина школа уғаа чахсы, анда столовай, спортзал паза актовай зал пар теен. Кӧзенектер сурии пӧгілер.
ТОҒЫС ЧОХ ААЛДА ЧУРТИРҒА СИДІК
- Аалларға хабазығ киректелче, - тоғыс чорығының салтарларынаң пастаан чуртағӌыларнаң тоғазығны Хакасия пазы Валентин Коновалов. - Федеральная программаларға кіріп алары ӧӧнінде орындағы пос устаныстың чапчаң хайынызынаң палғалыстығ. Ниме кӧрчебіс піс Боград аймаанда? Ол чуртас-экономика тилізі кӧзідіглерінің ӧӧн чардығынҷа соона халча. Проект-смета пічіктерін тимнирі - орындағы устағ-пастағның тоғызы.
Аны чахирға ахча таап полбинчатханнары - ол пасха сурығ! Пӱӱнгі кӱнде прай муниципальнай пӱдістернің ӧӧн пӧгіннерінің пірсі - пос парыстарын чылдаң чылға ӧскірері. Пу кӧстегҷе маңнаныстығ тоғынчатхан аал чӧптері парох. Пар кемнең ӱгренерге.
Боград аймаанда чуртас-экономика сині, республикадағы пасха аймахтарнаң тиңнестірзе, илееде тӧбін. Анзын орындағы пастыхтар даа, республика синіндегілер дее чахсы пілчелер. Андағ киректің ӧӧн сылтаа - орындағы пос устаныстарның уйан тоғызы. Аймах устағ-пастаа даа, аал чӧптерінің пастары даа кирек пічіктерні тузында тимнебин салған сылтаанда, кӧп сурығлар сӧӧ тартылчалар. Аннаңар, Хакасия пазы Валентин Коновалов школаның актовай залында Первомайскай аал чӧбінің чуртағҷыларынаң тоғасханда, Боград аймаа пазына даа, Первомайскай аал чӧбі пазына даа кӧп хызарарға киліскен. Чуртағҷылар ӧкпеленчеткеннерін чазырбинчатханнар.
Хакасия пазы Валентин Коновалов тиксі республиканың чуртас-экономика синін кӧдірерінҷе правительство тоғызын чарытхан. Иң пастағызын, анзына чахсы хабазар 2030 чылға теере республиканың чуртас-экономика тилізінің стратегиязы. Аны тимнирінде Хакасияның прай чуртағҷыларының араласчаң оңдайы пар. Андағох стратегияларны город-аймахтар паза аал чӧптері тимнирлер.
Чуртағҷыларны ідӧк аалларда тоғыс орыннары тӧстелбинчеткені сағыссыратча. Итсе, Первомайскайны алза, анда алында совхоз полған хоныхты чиит идінҷек Евгений Байкалов, пос холына алып, сӱт комплексін азарынҷа тоғыс апарча. ПредприятиенӀ тилідерінҷе проект «Кимдегі Сибирь» тиксі инвестиция проектінҷе хабазығ аларға кирек. Республика синінде пу проектке ӧрінчеткен ползалар, первомайскайдағыларның «часкалары» пілдірбеен. Уламох хазырланчатхан ипчі чон, иреннер сала амыр тудынчатханнар. Чал ахчазы тузында тӧлелбинче, малларны оохтырчалар, чирлернең орта тузаланминчалар паза пасха хоптар Евгений Байкаловха кірген. Таластар сала хатығ ӱннең пар сыхханда, республика пазы алынҷа тоғазарға сӧлеен. Пілдістіг, прай чуртағҷылар тӧӧй сағынмааннар. Чоллар сурии ідӧк кӧдірілген. Первомайскай аалзар кірчеткен чол хомай тіп хоптанғаннар чуртағҷылар. Сергей Чернышовтын нандыриинаң, республика пирген 9,6 миллион салковай прай аймах кініндегі чолларны иптиріне артызылған. Андағ чарадыға Боград аймааның депутаттар чӧбі килтір. Олар чолларны иптиріне паза айланыстар кірбеенін таныхтааннар. Первомайскай аал чӧбі пазы Андрей Поляков аал істіндегі чолларны иптиріне сурыныснаң айланмаанын искірген.
Республика пазынаң тоғазығларның кирексінізі пар тиирге чарир. Чуртағҷыларның айланыстары, сурыныстары паза хоптары санға алылча, оларның ӱчӱн нандырчатхан пастыхтарға алынҷа чахығлар пирілче. Тоғазығлар уламох тӱзімніг иртче, хаҷан Хакасия пазы Валентин Коновалов орындағы сидіксіністерні паза кирексіністерні тоғазығ алнында пос хараанаң кӧріп алза.
Автор :
Наталья СУБРАКОВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
27 | 28 | 29 | 30 | 1 | 2 | 3 |
4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 |
11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 |
18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 |
25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 31 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде