АҒЫРСЫМНЫҒ СУРЫҒЛАР КӦДІРІЛГЕН
17.11.2021
Хабарлар
Наука конференциязы. ХакНИИЯЛИ-да республиканың 30 чылына чарыдылған «Хакас Республиканың чуртас-экономика паза культура тилізі сурығларынҷа (1991 - 2021 чыллар)» регион синіндегі наука-практикалығ конференция ирткен
Конференцияны республиканың ӧӧн істезігліг институды Хакасияның национальнай паза территориальнай политика, ӱгредіг паза наука министерстволары хабазииинаң иртірген. Чоохтирға кирек, пандемия наука чуртазына даа алызығлар кирче. Наа чуғынҷах ағырығ чонның хазиина хорғыс ағылчатхан сылтаанда пӱӱл чир-суубыстың пайрамына чарыдылған мероприятие zoom платформада ирткен. Анда Тыва, Алтай республикалардаң, Хызылчар крайынаң, Кемеров, Сахалин областьтарынаң, Москвадаң, Новосибирсктең паза аннаң даа пасха регионнардаң 80 азыра учёнай араласхан. Ідӧк мероприятиенің аймах секцияларында Хакас Республиканың Алтай, Асхыс, Боград, Орджоникидзе аймахтарының саблығ кізілері чоох тутханнар.
Пленарнай чардыхта видеопалғалыс пастыра наука конференциязының араласчыларынзар ХакНИИяЛИ директорының тоғызын толдырчатхан Нина Майнагашева чылығ сӧстернең айланған. Ол, прайзына алғызын читіріп, республиканың Ӧӧркі Чӧбінің кнезі Владимир Штыгашевке сӧс пирген.
- Аарлығ конференция араласчылары, мин сірерні мындағ улуғ мероприятие азылғанынаң алғыстапчам. Ол Хакас Республиканың 30 чылына чарыдылча. 30 чыл мының алнында хазнаның кіні пістің регионның национальнай, культура тилізі пасха субъекттердең пасхалалчатханынаң чарасхан. 1991 чылда пістің чир-суубыс республика пол парған. Ол тустаң сығара мында чуртапчатхан чонның наа чуртас пасталған. 1995 чылның 25 майында республиканың пастағы конституциязы алылған. 30 чыл мында чуртапчатхан чоннар постың кибірлерін, культуразын тилідіп пастааннар.
Че Хакас Республика сидік туста тӧстелген, ниик полбаан. Ол аар чылларда чуртағҷыларның 35 - 40% -і тоғыс чох халған. Чуртағҷыларның чуртас сині тӱс парған. Регионның экономиказы даа тӧбін синде полған. Ниик промышленностьтың тоғызы турыбысхан. Андағ аар чылларда, азахха турып, тилирге пастаан региондағы ӱгредіг паза культура сферазы. Прай сидіксіністерні тобырып, регионның устағ-пастаа орындағы промышленностьты тилідерге кӱстенген. Пӱӱнгі кӱнде Хакасия промышленность тилізінең 10 иң чахсы кӧзідімніг регионнарның санына кірче. Че чонға чуртирға чахсы оңдайлар тӧстирінҷе пістің регион пасха субъекттердең халча. Аннаңар пу кӧстегӌе піске федеральнай кіннең хада-пірге тоғынарға кирек, - теен, учёнайларзар айланып, Владимир Штыгашев.
Тархын наукаларының докторы Елена Мамышева докладын пастир алнында Хакасия 2021 чылда пайрамнарға пай тіп таныхтаан. Пӱӱл республиканың ӧӧн городы Ағбан паза Хакас книга издательствозы 90 чылын таныхтапчалар. Ідӧк саблығ этнограф, хакас пӧлиинің тӧстегҷізі Степан Майнагашевтің пӱӱл 130 чазы таныхталча. Учёнай, чоох тудып, конференция араласчыларын хакастарның тархынынаң таныстырған.
Пленарнай чардых соонаң араласчылар тӧрт секцияда постарының докладтарын хығырғаннар. Интернетче палғалызып, аймах регионнарның учёнайлары тілге, тархынға, культураа, экономикаа теелчеткен ағырсымнығ сурығларны кӧдіргеннер. Алынҷа секцияда тӧреен тіллерні паза аймах чоннарның культуразын хайраллирдаңар, тилідердеңер чоох парған. ХакНИИЯЛИ-ның тіл пӧлиинің устағҷызы, филология наукаларының кандидады Артём Кызласов орыс тілі хакас тілінзер хайдағ алызығлар кирчеткеннеңер чарыт пирген. Учёнайның таниинаң, пӱӱнгі кӱнде хакастарның литературнай паза чонда тузаланылчатхан тілі илееде пасхалалча. Анзын ол хакастар тӧреен тілінең асхынах чоохтасчатханынаң палғалысгырча. Ідӧк учёнай хакас чон, чоохтасчатса, предложениелерні орыс тіліне тӧӧй пӱдірче тіп искірген. Мының алнында чоохтағларның структуразы алыспин турған полза, амды, тізең, глагол чир-суғҷыларыбыстың чооғында ортызында даа пол парча одыр. Паза Артём Самуилович илееде хакас орыс сӧстерінең кӧп тузаланчатханын таныхтаан. Ол чоныбыстың ӧсчеткен тӧлі пос тілінең асхынах чоохтасчатханынаңар улуғ ачырғаныснаң искірген. Хаастарның паза хызылларның аразында пос диалектінең дее, литературнай тілнең дее кӧп кізі чоохтаспинчаттыр. Мыннаң мындар кирек іди парза, соонаң оларның аразында 1-2 ле кізі тӧреен тілін пілер, неке.
Национальнай гимназияның ӱгретчізі Николай Саражаков «Тӧреен тіл паза национальнай культура: хайраллиры паза тилідер оңдайлар» секцияның араласчыларын хакастарның тойларда иртіріл турҷаң ойыннарынаң таныстырған. Ӱгретчі ол ойыннарның хай піреезі пӱӱнгі кӱнде ундудыл парған тіп искірген.
Наука-практикалығ конференция тоғызын толдырчатханда, учёнайлар Хакас Республиканың 30 чылына чарыдылған мероприятиеде кӧп ағырсымнығ сурығ кӧдірілген тіп таныхтааннар. Амды аның салтарлары хоостыра пу чағында чыынды чарыхха сығарылар.
Автор :
Ольга ТОМОЧАКОВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 1 |
2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 |
9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 |
16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 |
23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 |
30 | 31 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
Кӱн таңмазы