ЧОНЫБЫСТЫҢ СИНІ ЧОХ ИС-ПАЙЫ, ПОҒДАРХАЗЫ
29.01.2019
Хабарлар
Сағысха киріп. Хакас автоном облазы 1991 чылда республикаа айландырылған. «Ленин чолы» газетаны пис хати сығарардаңар чарадығ алылғанда, журналисттер саны хозылған. Оларның аразында мин полғам. Пічіктернің пірсін чоллаанымнаңар чоохтап пирим.
Пір кӱн хығырығҷы Алексей Чебодаевтең редакциязар пічік кірген. Аны ол «Хайдағ ол тас?» адап салтыр. Анда ол Ағбан городтың Щетинкин орамазындағы «чылтыс» кӧзідіг залы алнында плитаға тӧӧй тас илееде тус хайығ чох чат париғаннаңар хомзынызын искірче. Анда ах сырнаң пазыл партыр: «Еремей Чебодаев хапхан тас. Кӧдірімі - 450 килограмм». Полған на сай аның хыринҷа иртчетсем, сағыс тыс пирбинче. Ноға ол мында чатча? Сынап аны чонға кӧзідерге ағылған ползалар, ноға ол чирде хайығ чох чатча? Кӧріндіре турғыс салбаҷаңнар ба? Орыс тілліг чон пу таста ноға іди пазыл парғанын піл полбас. Итсе, хайзы даа кізінің пілері килген полар: кемдір ол Еремей Чебодаев, хайдаң сыххан кізі полҷаң?
Ағбанзар пастағызын на килген кізі пос позына сурығ пирче полар: «Ноға пу тастар (анда пір ле полбаан. - Авт.) тастал парған чіли чатхлапчалар, кем оларны ағыл салған?»
Пу сурыға нандырығ табарға оой ла полбаан. Аның чолын істезіп, кӧп кізінең чоохтазарға киліскен. Пастап мин Хакасиядағы Хоосчылар пірігізінзер айланғам. Ол «Чылтыс» кӧзідіг залы туразында орныхчаң. че анда нандырығ пир полбааннар, кем ол тастарны ағылғанын пілбееннер. Арса, спортсменнер кӧзір килгеннер? Тилем кізі кӧдір полар ба Еремейнің тазын?
Тархын наукаларының докторы, профессор Яков Иванович Сунчугашевсер айланғанымда, сала пілдістіг пол парған. Ол тастарны нинҷе-де чыл мының алнында археолог Эра Севастьянованың кӱстенізінең ағылтырлар. Пілерге кирек, пу олаңай ла тастар нимес. Пурунғы кӱргеннерде турғызылған тастарда пічіктер хайраллал халған.
Аннаңар оларны чонға кӧзідер сағыснаң «Чылтыс» кӧзідіг залы алнында турғызарға иткен полтырлар. че рынок законнары кір сыхханда, пу хумартхылар кирек чох пол парғаннар.
Ідӧк орын табылбаан республикадағы чир-суғ ӱгренҷең музейде. Аның устағҷызы полған Людмила Мылтыгашеванаң чоохтасханда, ол піди теен: «Ол тастар анда чатчатханнаңар піс пілчебіс. кран, машина таап, пӱӱн дее ағыл килібізерҷікпіс, че ахчадаң кирек сидік. Че ӧӧні анда даа нимес. Ол тастарны турғызарға сағам орныбыс чоғыл. Пӧгін пар, мындох, музейнең хости, андағ кӧзідіг орнын азып аларға. Аны піс Хакасияның культура министерствозынаң хада пӧк кӧрербіс». Республиканың культура министрі полған Владимир Чаптыков пу сурығны санға аларбыс, пірее чӧпке килербіс тіп ізендірген.
Хакасияны тигір алтындағы музейге санидырлар. че олох туста піс, аның чуртағҷылары, паалап полчабыс па пурунғыларыбыстың хумартхыларын? Колхоз-совхоз тустарында кӧп тасты, хыра тартып, изеп салғаннар. Сынап піс кӱргеннердегі тастарны хайраллап полбинчатсабыс, теңмеске, тибіретпеске кирек полған оларны.
Пӱӱн Хакасияда отыс муңҷа кӱрген тас саналча. Мындағ хайхастығ хумартхылар чир ӱстӱнде чох таа полар. Оларның пістің чирібісте пары чоныбыстың сині чох ис-пайы, омазы, поғдархазы полча.
Амды кӱрген тастары Л.Р.Кызласовтың адынаң музей алнында, істінде «чурт» салынып алғаннар. Килген аалҷылар оларнаң хынып таныс парадырлар.
Автор :
Михаил ТОРБОСТАЕВ
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 |
3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 |
10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 |
17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 |
24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде