КӰСТІГ ЭКОНОМИКА - ОЛ ПОЛҒАН НА КІЗІНІҢ ХОЗЫМЫ
03.04.2019
Хабарлар
Хакасия пазы Валентин КОНОВАЛОВ паза «КОУЛСТАР» холдингтің ӧӧн директоры Борис ВАРШАВСКИЙ инвестиция проекттерін чуртасха кирерінӌе чӧптезігде хол салчалар
28 - 30 мартта Хызылчардағы экономика форумы 16-ҷы хати иртті. Пӱӱл ол «Россияның конкурент пол полар саммидіне» чарыдылған.
АРАЛАСЧЫЛАР...
Кибірли улуғ форум «Сибирь» чоннар аразындағы кӧзідіг паза идінҷектер кінінде аалҷыларны чыған. Пӱӱл, ирткен чылдағы чіли, араласчыларны роботтар удурлабааннар. Анзы, сағынчам, форум полған на чыл пасха кӧстеге чарыдылчатханынаң палғалыстығ. 15 чыл аразына Хызылчардағы экономика форумы кӱс алынғаннаң алынып одырча, араласчылар саны, тізең, ӧскеннең ӧсче. Ӏди ирткен форумда тиксі алты муңҷа кізі араласхан. Олар - хазна устағҷылары, бизнесменнер, килкім предприятиелер устағҷылары, ученайлар паза чииттер. Ӱс кӱн олар Россияның экономиказын тилідер оңдайларны аймах чыылығларда, сессияларда ӱзӱргеннер. Чоохтирға кирек, араласчылар пастыхтарның сағыс-кӧрістерінең, істезігҷілернің паза ученайларның тоғыстарынаң паза пос киреенең айғасчатханнарның чидіглерінең танысханнар, опытнаң алысханнар, наа палғалыстар тапханнар.
Сағынчам, уламох чахсы чарадығ экономика форумы тузында «Тӧл-2030» чииттернің площадказын иртірчеткені. Ол ӧсчеткен тӧлні амғы экономика кирексіністерінең паза таңдағы кӧстеглернең таныстырча, ағаа туза ағылар ӱчӱн. Чииттер, хазнаны кӧдірҷең паза экономиканы тилітчең хыйға кӱс полып, таңдағызына чахсы чӧлег поларға кирек. «Тӧл-2030» чииттер площадказында иң ӧткін паза аймах проекттерні чуртасха кирчеткен чииттер араласчалар. Площадканың спикерлері - ол киҷеегі андағох ӧткін, наа оңдайнаң сағынчатхан улус. Оларның піреезі чииттер площадказынаң, хайзы ол туста «Тӧл-2020» адалған, ӧскен, амды, тізең, пос киреенең маңнаныстығ айғасча, килкім проекттернең устапча.
Форумның пӧзік синде иртчеткенін федеральнай пастыхтар араласчатханы киречілепче. Пӱӱл Хызылчардағы экономика форумы Россия правительствозының кнес орынҷызы Дмитрий
Козактың устаанынаң ирткен. Аннаң пасха форумға федеральнай министрлер, оларның орынҷылары кил парғаннар. Россия президентінің Сибирьдегі федеральнай округча полномочиеліг кізізі Сергей Меняйло форумда округтағы регионнар пастарының чыылиин тӧреміл иртір турадыр. Пӱӱл дее аның устаанынаң чыылығ ирткен. Форум «ээзі» Хызылчар крайының губернаторы Александр Усс прай ӱс кӱн тоғынған. Ӱстӱнде адалған пастыхтар форумның ӧӧн спикерлері полғаннар тиирге чарир. Аннаң пасха, форумға тиксі Сибирьдегі федеральнай округтағы регионнар пастыхтары килгеннер.
Хакасиядаң КЭФ-та республика пазы Валентин Коновалов, Оӧркі Чӧп кнезі Владимир Штыгашев паза экономиканаң палғалыстығ ӧӧн министерство устағҷылары араласханнар. Олар Дмитрий Козак паза Сергей Меняйло апарған ӧӧн мероприятиелерде пол килгеннер.
Хакасияа Хызылчардағы экономика форумы «Кимдегі Сибирь» тиксі инвестиция проектінең танығлығ полча. Ол ирткен чылдаң сығара ӱс регионның, Хакасияның, Хызылчар крайының паза Туваның, устағӌылары пастаанаң паза Россия президентінің чарадиинаң чуртасха кирілче. «Кимдегі Сибирь» ол килкім бизнеске ле нимес тиліс оңдайларын пирче, че ідӧк кічіг паза ортын пос киреене.
«ТӦЛ-2030». ХАЙДАҒ ОЛ ИСТІГ ГОРОД?
Чон аалдаң городсар, кічіг городтардаң килкім городтарзар кӧсчеткені чииттер площадказында кӧдірілген сурығларға кӧні теелген. Хайди Россия істіндегі миграцияны тохтадарға? Ниме читпинче чииттерге, тиксі чонға тӧреен-ӧскен чирінде халарға? Пу сурығларға нандырығ пирілген «Тӧл-2030» чииттер площадказының «Истіг город: кізі ӱчӱн марығ» ӧӧн чыылиинда.
Модератор Денис Терехов, чииттер программазының тӧреміл араласчызы, пос городында тоғынчатхан чииттернің пірсі полча. Аның арғыстарының кӧбізі, ол чіли, тӧреен-ӧскен чирінзер тартылча. Чооғын ол «пірдеезі тизерге сағынминча, че...» сӧстернең пастаан.
Городта истіг оңдайлар тӧстирінде Россияда ӧӧн кӧстегні Москванаң Санкт-Петербург тӧстепчелер. Пу городтардағы наа сағыстар, тиліс чоллары пасха городтарға тарапча. Кӧзідімге, Москва амды городтың ортызынаң на айғаспинча, ол ідӧк тастынзархы орыннарны тилідерінӌе тоғынча. Наа орыннар город чиріне кирілчетсе, аның тилізі тиксі саринаң апарылча: пір саңай туралар, садығ, устағ паза социальнай пӱдіріглер турғызылчалар. Олох туста кізілерге пос тусты хынығ иртірер орыннар киректелче: культура, спорт паза тынағ орыннары. Олардаңар ідӧк сағынарға кирек.
Пу сурығлар городты инфраструктура саринаң истіг идеріне теелчелер. Аннаң пасха, чуртағӌылар пос хазиинаңар сағыссырапчалар. Килкім городтарда экология сурии сала хатығ турча, че халғанӌы туста Ағбанда даа ибіркі чир-чайаан кірлелчеткені сағыссыратча. Спикерлер пасха килкім городтарда пу сурығ хайди пӧгілчеткенін кӧзідімге ағылғаннар. Андағ оңдайнаң городтарны «хазых паза ӧлім машина-городтарға» чарарға чарир. Ниме итчелер улуғ городтар чуртағӌылар хазиин хайраллир ӱчӱн? Нью-Йорк паза Сингапур городтарда температураны кӧдірерінӌе тоғынчаттырлар, Лондонда ибіркі чирлерні иптирінӌе тоғыстар кӧрілчеткен страховой тӧлеглернең толдырылчаттыр, Сеул, тізең, велосипед чолларын алғытча, анзы город ортызында машиналығ чӧрчеткеннер санын хызырча, салтарында киизер хомай ниме-ноолар сығарызы хызырылча, кізі чӱрее пиктелче.
Регионнар пастыхтары Россия президентінің СФО-дағы полномочиеліг кізізі Сергей МЕНЯЙЛОНЫҢ устаанынаң иртчеткен чыылығда
Чуртағӌыларның сағыс-кӧрізін город тилізінде санға алар ӱчӱн, «Смарт-Сити» алай «Хыйға город» система тузаланысха кирілче. Аның полызиинаң ЖКХ, транспорт, хазых хайраллирынӌа сурығлар пӧгілчелер. Наа технологиялар санына чииттер сағын тапхан виртуальнай очкилерні кирерге кирек. Удмуртиядағы чииттер «Боб-гласс» сағын таап алғаннар. Аның иң чахсы сари - кинек палаа алай сидік операция соонаң хазиин оңдайлапчатхан олғаннарға полысчатханы. Кӧзідімге, паланаң пірее имнег-тренажер залында тоғынчалар. Имнег туразының стенелерін кӱннең кӱнге кӧргені ағаа тың на полыспинча, очки полызиинаң, тізең, ол олох залда тренажерда пазарға ӱгренчетсе, позын тасхар, пірее паркта пас чӧрчеткенін кӧрче.
Городтың истіг оңдайлар синін санапчатса, ниме паза санға алыларға кирек? Специалисттер аны санирында киректелчеткен кӧзідімнерні чыыпчалар: изелчеткен туралар, спорт паза олғаннар ойнаӌаң орыннар, одыртылған ағастар паза чахайахтар синін паза пасхазын. Оларның полызиинаң саналған син городтың истіг оңдайларын тилідерге паза Россия президентінің 2024 чылға теере ол синні ікі хати ӧскірердеңер чахиин толдырарға полызар. Аннаң пасха, чииттер чуртағӌыларны аймах мероприятиелерге, ол санда субботниктерге, хайди тартып алардаңар сағыссырапчалар.
Изелчеткен, тастал парған орыннардаңар, ӧӧнінде промышленность предприятиелерінеңер, чоох парыбысханда, оларға наа чуртас пирерге полысчатхан проекттернең таныстырғаннар. «Изелчеткен орыннарның оңдайлары: иргі заводтар - таңдағы креатив орыннары» алынӌа кӧзідігде ол проекттер алғыда ӱзӱрілген. Иң улуғ проекттернің ээзі Николай Матушевский полча. Ол 10 чыл мының алнында иргі заводха наа чуртас пирерге чаратхан. Іди тӧреен «Флакон» дизайн-завод. Андағох оңдайнаң тоғынчатхан орын Хызылчарда пар - ол «Каменка» культура орны. Олардаңар сала алғыда алынӌа пазарбыс.
Ӧӧн чыылығның салтарында брендингтеңер чоох парған. Ирткен чылдаң сығара Хакасия, Хызылчар крайы паза Тува «Кимдегі Сибирьні» тӧстеені пу атха тоғынарға кӧстепче тіп таныхталған. Анзы «Кимдегі Сибирь» экономика ла проекті нимес, ідӧк культураны паза туризмні тилітчең оңдай тіп санапчалар эксперттер.
«Тӧл-2030» чииттер площадказында городтың тиліс оңдайлары, ағаа чииттернің, пос кӧңнінең полысчатханнарның, пос киреенең айғасчатханнарның, наа технологияларның хозымы ӱзӱрілген.
«КИМДЕГІ СИБИРЬ» - ИНВЕСТИЦИЯ ПРОЕКТТЕРІНЕ ТИЛІС ЧОЛЫ
Форумның ікінӌі кӱні регионнарға иң танығлығ полған тиирге чарир. Пістің республикаа пирілген чӧптезіглер пӧлиинде Хакасия пазы Валентин Коновалов, пастағы орынӌызы Андрей Асочаков, орынӌызы паза республиканың Москвадағы тӧреміл представительі Юлия Исмагилова, финанстар министрі Ирина Войнова паза экономика тилізі министрі Николай Евдокимов сигіс частан тоғынып пастааннар тиирге чарир. Пастыхтар «Кимдегі Сибирь» тиксі инвестиция проектіне кірчеткен инвесторларнаң чӧптезіглер апарғаннар. Пастағы тоғазығ «Русский уголь» АО-ның ӧӧн директоры Станислав Грачевнаң паза «Востсибуголь-Хакасия» ООО-ның ӧӧн директоры Виктор Янцижиннең полған. Пу предприятиелер Хакасияда Пиидегі хара тастығ орынның ікі участогында (Ӱстӱнзархы паза Алтынзархы Кирбідегі) хара тас анирға пӧгінчелер.
Амғы туста Хакасияда «Русский уголь» холдингтің «Степной разрез» хара тас компаниязы ла тоғынча. Анда чылда 4,5 миллион тонна хара тас анылча. Наа разрезтерде тоғыс пасталыбысса, чылда 6 миллион тонна хара тас анылар. Пілдістіг, чылдаң чылға анылчатхан хара тас сині ӧскіріл турар. Наа участоктарда тоғыс пастирына 7,5 миллиард салковай инвестиция иділер, Станислав Грачевтың таниинаң, компания, республика бюджедіне тӧлеглерні ӧскірер ӱчӱн, аймах льготаларнаң тузаланмасха тимде. Ол ідӧк аймах мероприятиелерні иртіреріне хабасча паза алынӌа полызығ айланыстарына ӱндесче. Ирткен чылны алза, тиксі полызығ 4 миллион салковайға иділген. Хакасия пазы Валентин Коновалов экология кирексіністерін тиксі толдырарға киректеен. Станислав Грачевтың нандыриинаң, Кирбідегі участоктарда тузаланылчатхан суғны арығлаӌаң пӱдіріг турғызылар. Ағаа 400 миллионӌа салковай хорадарға кӧрілче.
Хакасия пазының пастағы орынӌызы Андрей Асочаков чол суриина хайығ айландырған. «Русский уголь» компания Ӱр нимеске тузаланыс пӧлиинең (ОВЭ) хада-пірге тоғынчаттыр. Кирбі станциядаң ӱр нимеске хара тасты тартчаң тимір чол тартылған. Андрей Асочаков хара тас предприятиелері, ол санда «Русский уголь» компанияның разрезтері, чир ис-пайын, экологияа улуғ ӱрег итпин, тартар ӱчӱн Ағбан суғ кизіре тимір чол пӱдірерге пірігерге кирек теен. Станислав Грачев пу сурығны ӱзӱрерге тимдебіс тіп нандырған, че аралазарбыс тібеен.
«Востсибуголь - Хакасия» ООО-ның ӧӧн директоры Виктор Янцижиннің искіриинең, инвестиция проекті чуртасха киріліп пастаза, 150 кізее тоғыс орны тӧстелер, предприятие толдыразынаң тоғын сыхса - 460 орын.
Чӧптезіглер тоозылған соонаң Хакасия пазы Валентин Коновалов паза Виктор Янцижин инвестиция проектін чуртасха кирердеңер чӧптезігде хол салғаннар.
Пу чӧптезігнің ӱзінҷі сари - Хызылчар крайының тиліс корпорациязы. Андағох чӧптезіг «КОУЛСТАР» компаниянаң иділген. Компания Хакасияда Пиидегі хара тастығ орындағы Майрых участокта тоғынча паза Кидеркі Пии участокты тоғындырар. Оларға тӧстеніп, инвестиция проекті тимнелтір: хара тасты пайытчаң комплекс пӱдірии. «КОУЛСТАР» компанияның ӧӧн директоры Борис Варшавскийнің искіриинең, пӱдіріг 2019 - 2027 чылларда апарылар, тиксі инвестициялар 43,13 миллиард салковайға тиңнелер. Че ӧӧні - ол тоғыс орыннары. Предприятиеде 3200 азыра тоғыс орны тӧстелері кӧрілче. Аннаң пасха, компания хара тасты таарлаңаң парк тӧстиріне 51 миллиард салковай инвестиция идерге тимде. Паркта нап-наа вагоннар тузаланылар. Пӧзік технологиялығ предприятиеде тоғыс орыннары даа асхынах - 250 орын, аннаңар чахсы пілістіг специалисттер киректелер.
Мындағ килкім инвестицияларнаң тиңнестірзе, Кирбі станциядаң Хоныхсар Ағбан суғ кизіре тахталығ тимір чол пӱдіриине 6,2 миллиард салковай инвестиция кӧп пілдірбинче. Проект 2019 - 2024 чылларға кӧрілче.
Чӧптезігде хол салар алнында Борис Варшавский таныхтаан: «Чир-чайаанны паза ибіркі чирлерні хайраллирынҷа паза теелісті хызырарынҷа турғысхан пӧгіннерні піс чӧптезігде санға алғабыс. Хабазығ ӱчӱн алғыс, ізенчебіс, мыннаң мындар, республикаа туза ағылып, ідӧк пірге тоғынарбыс».
Андағох чӧптезіг «Первомайское» ООО-ның устағҷызы Евгений Байкаловнаң иділген. Пу предприятие орнында сӱт ас-тамаа комплексі тӧстелер.
Тиксі «Кимдегі Сибирь» проектке Хакасиядаң 12 инвестиция проекті сығарылған. Че Хызылчардағы экономика форумы инвестиция проекттері аннаң даа кӧп поларын киречілеен. Оларның санына хозыларға сағынчалар «Бентонит Хакасии» компания паза «Поднебесье» турист комплексі.
Хакасияның чӧптезіглер пӧлиинде тоғыс 30 мартта узарадылған. Республика пастыхтары Беларусь Республиканың Россиядағы посольствозының Хызылчардағы советнигі Виктор Щетьконаң тоғасханнар. Белоруссиядағылар Хакасиядағы хара тас паза аал хонии предприятиелеріне техника паза хоза чардыхтар читірерге пӧгінчелер. Аннаң пасха, пістің республика Беларусьтаң лифттер алча. Пӱӱл олар тиксі тыхтағ тоғыстары хоостыра Ағбандағы паза пасха городтардағы кӧп хадыллығ тураларда алыстырыларлар.
ХАЙДАҢ ЭКОНОМИКАА КУС ХОЗЫЛЧА?
Конкурент пол полар ӱчӱн ниме кирек? Пу сурыға прайзы даа кізінің, предприятиенің алай хазнаның иң кӱстіг сариларын адир. Нинҷе кӧп андағ сари полар, ол син кӱстіг полар тиліс оңдайлары. Хазнаның экономиказына, тізең, кӱсті полған на кізі, пос киреенең айғасчатханнар, кічіг алай килкім предприятиелер, істезігҷілер, ӱгретчілер хосча. Андағ салтарға килерге чарир полған Хызылчардағы экономика форумының ӱс кӱн тоғызы соонаң.
Оӧн чыылығ хазнаның конкурент пол поларына чарыдылған. Ол Богучандағы алюминий заводының ікінҷі теезін пайрамни тоғындырғанынаң пасталған. Завод - иң килкім инвестиция проекттерінің пірсі, хайзы 6000 тоғыс орнын пирче. Дмитрий Козак хазна синінде кічіг паза ортын пос киреене истіг оңдайлар тӧстирінңе хайдағ тоғыстар толдырылчатханнаңар искірген. Хазнаа ӧӧнінде киректелчеткен инфраструктураны тузында тӧстирге кирек. Сингапурдағы политолог, Ли Куан Юның адынаң хазна устанызы школазының науканың ӧӧн тоғынҷызы Параг Ханна, тізең, Россияның экономика оңдайларын паза теелістерін хазна хырығлары кидеркі саринда Европа хазналарынаң, іскеркі саринда Азия хазналарынаң иртчеткенінең палғалыстырған. Ученайның кӧрізінең, анзы Россияа уғаа чахсы оңдайлар пирче.
Тиксі алза, экономиканың ӧӧн кӱзі - ол кізілер, хайзылары аны наа пастағларнаң, проекттернең, чидіглернең паза наукадағы істезіглернең тибіретчелер. Предприятие тилізінеңер сағынчатхан устағҷылар иң артых специалисттерні, тоғынҷыларны таапчалар. Наа кӧстег - пос лабораторияларын азары, хайда наука істезіглері парча, ілезіне сығарылған наа ниме-нооларға патенттер алылча. Кӧзідімге, Хызылчар крайындағы алтын аныпчатхан «Полюс» иң килкім предприятие 1980 чыллардох табылған бактерияларны алтын анирында тузаланчаттыр. Сульфаны «чіпчеткен» бактериялар алтынны арығлапчалар. Бактериялар соохта чуртапчалар, аннаңар оларны тударға килістіре оңдайлар тузаланылча.
Хызылчардағы экономика форумы пастыхтарның, устағҷыларның кӧрістерін «нааҷылапча» тиирҷікпін. Ол тоғысты алыстырарға, проекттерні наа кӱснең чуртасха кирерге полысча. Андағ оңдайнаң, алынҷа кізілернің сағыс-кӧрістері тиксі хазнаның тиліс чолын тӧстирге чахсы ӧзен полча.
Автор :
Наталья СУБРАКОВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
29 | 30 | 31 | 1 | 2 | 3 | 4 |
Кӱн таңмазы