АЛЫПТЫҒ НЫМАХТА -ТІЛ ПАЙЫ
25.03.2020
Хабарлар
Хоос Саян Топоевти
2020 чыл - Хакас тілі чылы. Пӱӱл Хакас телевидениезі пастағызын на, пос тілін чахсы пілчеткен олғаннарны чыып алып, «Албынҷы» алыптығ нымах хоостыра марығ-кӧзідіг иртірген. Ӱгренҷілер, анда аралазып, кӧрігҷілерні алыптығ нымахтарның пай тілінең чахсы тузаланчатханынаң хайхатханнар
Пістің чуртағҷылар Хакас телевидениезінде наа кӧзідіглерні хаҷан даа хынып кӧрчелер. Февраль айда Зинаида Чертыкованың паза Наталья Табакованың кӱстенізінең республиканың чуртағҷыларына Хакас тілі чылына паза Тӧреен тілнің чоннар аразындағы кӱніне чарыдылған наа кӧзідіг чарыхха сыххан.
Пу наада Зинаида Андреевна, «Хакас чирі» газетаның редакциязынзар ааллап киліп, ол кӧзідіг хоостыра сағыс-кӧрізінең ӱлескен. Чоохтирға кирек, Зинаида Чертыкованы чуртағҷыларыбыс чахсы таныпчалар. Ол хакас тілін хайраллап халарына кӧп кӱс салча. Тыс пілбес, ӧткін чир-суғҷыбыс «Ине тілі» чӧрімнің тӧстегҷізі полча. Чыл сай кӱскӱзін республикадағы школаларның ӱгренҷілері, «Ине тілі» фестивальда аралазып, тӧреен тілнің сілиин, пайын кӧрігҷілерге читірчелер. Ол фестивальға чон хынып чӧрче. Зинаида Андреевна, олғаннар хакас тілінең чахсы чоохтанарына прай кӱзін салып, фестивальдаң пасха, ідӧк аймах мероприятиелер иртірерге кӱстенче.
Чооғын пастаандох, ол иң пурун Хакас телевидениезінің устағҷызы Наталья Табаковаа, ведущай Андрей Тюкпиековха паза режиссёр Артас Канзычаковха улуғ алғызын читірген. Олар чапчаң тоғынғаны сылтаанда, аның хаҷанох сағынған сағызы толған. Ӱр ниместе ол, Хакас телевидениезінің устағҷызы Наталья Михайловнанаң чоох-чаахнаң алысчадып, алыптығ нымахха тӧстеніп, пірее кӧзідіг тимнебіссе, чахсы поларчых тіп сағызынаң ӱлескен. Андағ сағыс Хакас телевидениезі устағҷызының кӧңніне кірген. Чайаачы кӧрістіг ипчілер, тусты тикке иртірбин, сағынған сағыстарын чуртасха кирерге пастааннар. Зинаида Андреевна «Албынҷы» алыптығ нымах хоостыра сурығлар тимнебіскен, соонаң хакас тілі паза литература предметтері тирең апарылчатхан школаларның устағҷыларынаң палғалысхан.
Чоохтирға кирек, Зинаида Чертыкова - кӧп чыл ӱгредіг системазында істен салған кізі. Ол, Ачинскте чуртап, кічіг олғаннарны франция тіліне ӱгреткен. Чир-суунзар айланғанда, ол пасха хан тіліне ӱгреткен хай пірее оңдайларны «Ине тілі» фестивальдағы «Изен-минді», «Тадырада табырах чоох» номинацияларзар кирген. Чоохтирға кирек, олар амды кибірге кір парғаннар. Пӱӱнгі кӱнде пасха даа марығларда «Изен-минді», «Тадырада табырах чоох» номинациялар кирілчелер. Ӱгренҷілер дее оларға кӧнік парғаннар.
«Ине тілі» чӧрімнің пастағҷызы Асхыстағы лицей-интернатсар, Ӱс чулдағы паза Калининдегі школаларзар сығдыратхан. Андағы ӱгретчілер кӧзідігде ӱгренҷілерінің пілістерін сынап кӧрерге чарасханнар.
Таныхтирға кирек, пастағызын на алыптығ нымахтар хоостыра марығ оңдайынаң иртірілчеткен кӧзідігде 7-ҷі класстарның ӱгренҷілері, туртухпин, сурығларға чапчаң нандырғаннар. Оларны ӱгретчілері чахсы тимнептірлер. Хызыҷахтар алыптығ нымахтарның ӱзіктерін, кӧрбин, хандыра чоохтааннар. Ӱгренҷілерзер кӧріп, Зинаида Андреевнаның чӱрее толған. Олғаннарның сіліг, иптіг чоохтарын истіп, мындағ тоғыс палаларнаң аннаң андар хайди даа апарар сағыс аның істінде тыып ла одырған.
Амды Зинаида Чертыкова ол тоғысты узарадарға пӧгінче. Ол, Хакас телевидениезінең хада-пірге тоғынып, «Албынҷы» алыптығ нымах хоостыра кӧзідігні аннаң андар апарарға сағынча. Пастағы кӧзідіг Албынҷы матыр, талай тӱбінзер тӱзіп, Кир-Палыхнаң тоғасханынаң тоозылған.
Кӧзідігні аннаң андар узарадарға пӧгініп, ол пазох ла хайчы Семён Прокопьевич Кадышев ысхан алыптығ нымағынаң тоғынарға пастапча. Сурығларны чахсы тимнеп салар ӱчӱн, ол кинденің полған на страницазын нинҷе-нинҷе хатап хығырча. Чоохтирға кирек, пу алыптығ нымахты хайҷы «Хулатай» тіп адаан. Че 1948 чылда Дмитрий Иванович Чанков ол алыптығ нымахты, «Албынҷы» адап салып, чарыхха сығарған. Амды аны улуғлар даа, кічіглер дее хынып хығырчалар. Ӱгренҷілер аннаң пастап ла 7 класста хакас литературазы урогында танысчалар.
Хайди таныхтапча «Ине тілінің» тӧстегҷізі Зинаида Чертыкова, алыптығ нымахтарда хығырығҷыларға чоныбыстың соолбас пай хоос тіл азылча. Анда хоосталчатхан хоостар, хайхастар олғаннарның пос тіліне хыныс паза поғдархас тӧрітче.
Зинаида Андреевна, чир-суунаң ырах чуртапчатханда, алыптығ нымахтарны хығырып, Хакас чиріне уламох тың сағын турҷаң. Паза чӱгӱрік, хоос тілнең пазылған пурунғы алыптығ нымахтарнаң танысчатса, аның хараа алнында сах андох сіліг чалбах чазылар хоосталҷаң. Ол тустаң сығара ипчі ӧбекелерібіс чайаан нымахтарның пай, сіліг тілінең ӧкерсін сыххан. Соонаң Хакасиязар айланғанда, ол олғаннарның хайиин алыптығ нымахтарзар тартарға чаратхан. Аннаңар амды Зинаида Чертыкова, аймах мероприятиелер иртірчетсе, ӧӧн кӧстег алыптығ нымахтарға итче. Ӧбекелерібіс піске артысхан хоос тілні чиит тӧлге хайди даа артыс саларға кирек тіп санапча ол.
Автор :
Ольга ТОМОЧАКОВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
28 | 29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 |
5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 |
12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 |
19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 |
26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде