КӦР ХАЛЫҢАР ПІСТІҢ ХЫЗЫҶАХТАРЫБЫСТЫ
15.05.2019
Хабарлар
Россия марииның ӧӧн сыйии пістіңнернің холында
Пістіңнер - Россия чемпионы. Пастағы орын ӱчӱн мини-футболҷа тоғазығ хазыр оңдайда иртчеткенін кӧрчеткен туста сала ағырыбыспаам. Алтын медаль иң чахсы им-том полған.
ТАРХЫН.
Прайзы даа чахсы пілче, футбол Англияда тӧстелген тіп санапчалар. Сынында чи? Пурунғы Египетте, индеецтернің майя племязы артысхан иргі хоостарда кізілер тоғылах мячнаң ойнапчатхан чардыхтар орта полчатханы хаӌаннаң таныхталча. Анзы кӧп кізіні сағысха тӱзіртче полар, неке.
Ипчілер чи хаӌан футбол ойнап пастаан полӌаңнар? Мында хазнабыстың тархынынзар айланарға чарир. Ах ханның ӱлгӱзі тузындағы Россияда «Футбол» журнал сыхчаң полтыр. Анда хай пірее чапсых танығларға орта поларға чарир. Іди 1911 чылда ипчілернің «Пушкино» паза «Петрово-Разумовская» командалары аразында тоғазығ ирттір. Анзы пастағы марығ полар, неке.
1923 чылда, тізең, тимір чолда тоғынчатхан ипчілер футбол командазын тӧстеп алтырлар. Че, постарынаң тиңни ойнаӌаң командалар таппин, иреннернің марығларында аралас сыххан осхастар. Ипчілернің ӧрінізіне, сыбыра ла халғанӌы орында полбаӌаңнар. Футбол ойнапчатхан командаларның мариин кӧрерге кізілер сыбыра кӧп чыылысчаң осхас. Оларға хынығ полған, неке, ипчілер иреннернең хайди ойнапчатханнарын кӧріп аларға.
Европа хазналарында ипчілернің футбол командалары 1950 чылларда тӧстеліп пастааны таныхталча. Сах андох аймах-пасха марығлар иртіріл сыхханнар. Олох арада олаңай кізілер аразында талазығлар полған: футбол ойниры ипчілернің спорт кӧрімі бе? Андағ даа полза, ипчілер командалары аразында марығлар хайди иртчеткенін кӧрерге кӧп чон чыылысчаң. Хаӌан ипчілернің футбол командаларының мариин чайғы Олимп ойыннарына кирібіскенде, таластығ сурығ паза кӧдірілбинібіскен.
ПАСТАҒЫ ХААЛАҒЛАР
Ӱгренчеткен хызыӌахтарның футбол командалары аразында тиксі Россия синіндегі марығлар 2005 чылда пасталғаннар. Чайғызын олаңай футбол стадионнарында тимненістерін сыныхтаӌаңнар, хысхызын мини-футбол ойнаӌаңнар. Олох туста Россия президентінің «Мини-футболны - школаа» чӧрімнеңер чарадии чарыхха сыххан. Анда оолағас-хызыӌахтарның даа командалары араласчалар. Частары хоостыра олар ал-алынӌа чарылчалар. 10 частығлар хаӌан даа 17 частығларнаң тиңни ойнап полбастар, чиңістер тутпастар.
Аннаңар оолағастарны даа, хызыӌағастарны даа тӧреен чыллары хоостыра піди пӧлібізерге чаратханнар: 10-11, 12-13, 14-15, 16-17, 17-18 частығларның командалары. Оларның аразында пастап школаларда марығлар иртчеңнер. Кем чахсы тимненіс кӧзідер, чиңіс тудар, ол команда аймах алай город мариинда араласча. Анда прайзын утып алза, республика, анаң Сибирьдегі федеральнай округтың марығларында тимненістерін сынапчалар. Сынап анда оң полза, команда тиксі Россия мариинда аралазарға тимненіс пастапча. Уғаа нандырығлығ тус.
2005 чылда, хаӌан мини-футболӌа марығлар ӱгренӌілер аразында наа ла пасталчатханда, анда тың на кӧп команда араласпааны таныхталча. 2500 ле ӱгренӌі саналтыр. Хаӌан ол чӧрім тиксі хазнаӌа ізестіг хаалап сыхханда, командалар саны сах андох кӧптеліп пастабыстыр. Амды ӱгренӌілер саны хаӌанох миллион ас парыбыстыр. Командалар аразындағы марығлар чи хайдағ хазыр оңдайда иртчеткенін прайзы даа таныхтапча. Уламох чемпионнардаң тоғыр ойнапчатса, хайзы даа чиңіс тударға харасча.
Паза мындағ хоза танығ: «Мини-футболны - школаа» чӧрімде араласчатхан командада хайди даа пір школада ӱгренчеткен оолағастар алай хызыӌахтар поларға кирек. Пірдең, ӱгренӌілернің пірдеезі спорт школазында, ӧнетін секцияда футбол ойнирға кӧнікчеткен полбасха кирек. Оларның аразында алынӌа марығлар иртірілчелер нооза. «Мини-футболны - школаа» тиксі хазна синіндегі чӧрімнің ӧӧн пӧгіні - ӱгренӌілерні спортха тартары, хазых чуртас апарарға кӧӧктірері, аймах марығларда араластырары.
ФИЗКУЛЬТУРА УРОКТАРЫ
Ирте часхызын, хаӌан ала хар соонаң чир иріп пастабысса, ӱгренӌілер тасхар чӱгӱріс чӧрчеткен поладыр. Физкультура уроктарында олғаннар футбол ойнирға тың хынчалар. Сах андох ал-алынӌа командалар тӧстелчелер. Оолағастарни ба, хызыӌахтарни ба - пасхазы чоғыл. Мында иң ӧӧні - саңай майыхханӌа чӱгӱр чӧріп алары. Ол даа сылтағнаң, неке, амғы туста физкультура урогы иң хынчатханнарның пірсіне саналча.
Пилтір аалдағы школада физкультура уроктарын апарча Валентин Иванович Тормозаков. Андағларны позының тоғызына саңай пирін салған кізі тидірлер. Оолағастарны даа, хызыӌағастарньі даа футбол ойнирға кӧніктірче. Ӱгретчінің кӱстенізі тикке парбинча. Пістің хызыӌахтар 2018 чылда тиксі Россия мариинда араласханнарох. Че андада оларға оң полбаан, тиң частығлар аразында читінӌі ле орын алғаннар.
Піреезі мындағ даа кӧзідімге матап ӧрінерӌік. Че пістің хызыӌахтар пасха пӧгін тутчатханнар - сыныхтағлығ марығларда чиңістер тудып, пазох Москва облазында иртер тиксі Россия мариинда аралазарға. «Мини-футболны - школаа» чӧрімнің пір оңдайы - азах мееттегі тоғазығларны хайди даа Москва облазындағы Щелково, Фрязино, Ивантеевка паза Пушкино городтарда иртір турары. Аннаңар пістің хызыӌахтар тиксі Россия марииның финалына сығып алар сағыснаң арға-мӧрійге тимнен сыхханнар. Валентин Иванович кічіг частығ футболисттернең кӧп тус иртір турған.
Хаӌан хызыӌахтарыбыс азах меетке сых парыбысханнарында, прайзының даа ізеніс тӧреен - хайди даа маңат чидіг поларға кирек. Алныбыста сағыбаан оох-теек сурығлар сығысхлап турғаннар. Олардаңар пістің газетада чарыда пазылған, аннаңар ағаа теелбеспін. Улуғ нимес хоза танығ: хызыӌахтарыбысты тонандырарға, марыға чӧр килерге ахчалығ полызығ пирген прай чир-суғӌыларыбысха улуғ алғызыбыс читірчебіс.
УРА-А - ЧИҢІС!
Хайди даа хоости пазарға кӱстензе, азах мееттегі тоғазығлар хайдағ хазыр оңдайда ирткенін пос хараанаң кӧріп аларға кирек тіп санапчам. Ойын тиңни парчатса алай хызыӌахтарыбыс утырчатса, хайди даа поларын пілбинібісчезің - амох ла чӱрек кӧксіңнең сығара чачырап парыбысхадағ осхас алай тың ағырыбысхадаға тӧӧйзің. Айаларың саңай ачысчалар - іди тың хол саапчазың; табаннарың сыстасчалар - іди матап азахнаң тепкленчезің. Че анзы тик чирге парбааны уғаа ӧріністіг.
Таныхтирға кирек, постарының частары хоостыра азах меетте аралазарға прай 112 команда килген. Оолағастарның паза хызыӌағастарның командалары. Прайзының пір сағыс, пір пӧгін: тиң частығлар аразында Россия чемпионы полыбызарға. Аның ӱчӱн чыылысча ниместер бе Москва облазынзар хазнабыстың аймах пулуңнарындағы школаларның оолағастары паза хызыӌахтары.
Пастағы орын ӱчӱн пістің хызыӌахтарыбыс Москвадағы «Коммунарка» команданаң тоғасханнар. Азах меетке сығып алғаннары оларның чахсы тимненізінеңер маңат киречілепче нимес пе. Пірдең оларны марығ ээлеріне санирға чарир. Оңнығ маңат ойнабинчалар. Че пістіңнер дее оой ла утырбасха, уламох чиңіс тударға кӧстегліг пастырыс чӧрчелер.
Тоғазығның ӧӧн чардығы 1:1 саннаң тоозылды. Амды кічіг частығ футболисттер пенальти теберге киректер. Холларыбысты мунзурухти тудып, тынмин даа турғлапчатханға тӧӧйбіс. «Че, хыстарым, тӧдір пазынмаңар!» - позым алынӌа сыбыхтанчатхан полтырбын. Пасхазы даа ниме-де чоохтанғлапча. Че харахтарыбыс ӱгренӌілерібісте ле - олар пістең дее артых чӱрексінче, сағыссырапча поларлар.
3:2 саннаң утып алдылар. Ура-а, чиңіс пісти! Пилтір аалдағы 10-11 частығ хызыӌахтарыбыс - Россия чемпионы! Хайдағ ӧрініс! Хуӌахтасчабыс, алғыстасчабыс. Тӧреен чирібіс, чоныбыс ӱчӱн хайдағ улуғ поғдархас. Хызыӌахтарыбыс чи хайдағ айдастар, Россияда иң артыхтар. Кӧр халыңар пістің хызыӌахтарыбысты.
Хан тигір алтында чуртап,
Хакас чиріңерні аарлап чӧріңер.
Хакас чонның оол-хыстары полып,
Халых чонда турыстыг чӧріңер.
Хаҷан даа хазых чӧріңер,
Чуртазыңар чарых ползын,
Ӱлӱзіңер артых ползын.
Автор :
Наталья ТЮТЮБЕЕВА, Калининдегi школаның директоры
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 1 |
2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 |
9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 |
16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 |
23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 |
30 | 31 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде