ХАЙДИ ЧУРТАПЧАЗЫҢ, ХЫІЗЫЛ ЧАЗЫ?
02.08.2019
Хабарлар
Аал чӧбінің кнезі Олег СУЛТРЕКОВ
ААЛНЫҢ АҒЫРСЫМНЫҒ СУРЫҒЛАРЫ
Алтай аймааңдағы Хызыл чазы аал чӧбіне ікі ле аал кірче: Хызыл чазы паза Смирновка. 2017 чылдаң аал чӧбі пазы Олег Султреков полча. Аалдағы чуртастаңар, аның сидіксіністерінеңер піліп алар ӱчӱн, иң пастап аал чӧбінзер парғабыс, аның пазы хаҷан даа прай сурығларны ӧтіре пілче нооза. Аал чӧбінде пісті чиит хыс удурлаан. Олег Егорович пис минута пазынаң пастырар теен. Сынап таа, ӱр полбинаң аал чӧбі пазы килген.
Аның чооғынаң, Хызыл чазы аалда 600 азыра кізі чуртапча. Аалда школа, фельдшер-акушер пункты, Культура туразы, ӧрт ӱзірҷеңнер посты, почта, олған сады, ӱс садығ туразы пар. Чуртағҷылар пу учреждениелерде паза хара тас аныпчатхан Іскеркі-Пии, Іскеркі-Кирбі, Аршандағы паза Майрыхтағы разрезтерде тоғынчалар, оларны тоғысха ӧнетін автобустар тарт чӧрчелер. Піреезі пасха регионнарзар вахтанаң тоғынарға чӧрче. Хызыл чазы аалның чуртағҷылары мал-хус тудып чуртапчалар, че пір дее чирде тоғынминчатхан, мал тутпинчатхан кізілер парох.
Майрыхтағы разрез Хызыл чазы аалдағы школаа паза олған садына хара тас тикке пирче. Клуб паза аал чӧбі чарытхынаң чылыдылча.
Аалда тӧрт кресен-фермер хонии тоғынча: Егор Султрековтың, Александр Поздняковтың, Иван паза Анатолий Грызиннернің, Владимир Натейкиннің. Пӱӱл чуртағҷылар малларының чарымын хадарҷаң кізі табылбаан. Мал хадарар кӧңніліг кізі полған, че ат чохтаңар ынабиныбысхан. Аал чӧбі пазы фермер Александр Поздняковтаң чайғы тусха ат сурап алған, че мал хадарарға сағынған кізі нандырған: «Мағаа андағ ат кирек чоғыл». Чарым аалның малын хадарчатхан кізі прай даа чуртағҷыларның малын хадарарға тимде. Кізілерге малларын пір орынзар сӱр пирерге кирек, че олар хынминчалар. Мал хадарҷаң кізі табылбинчатханының ікінҷі сылтаа чуртағҷылар ахча тӧлебинчеткенiнең палғалыстығ.
Аалдағы сидіксіністернің пірсі - ол суғ сурии. Хызыл чазыда сигіс орама, тӧрт орамадағы полған на тураа суғ водокачкадаң трубаларҷа пирілче, пасхазының скважиналары пар. Водокачкадағы суғ санитарнай кирексіністерге нандырбинча. Аның ӱчӱн аал чӧбіне нинҷе-нинҷе хати штраф салылған. Алтай аймааның депутады полған Геннадий Нежевец чахсы суғлығ орын таап аларға полыс пирген. Амды скважина сабарға ахча киректелче. Аал чӧбі пу сурығны пӧгер оңдайлар тілепче.
Тыл істенҷізі Мария ТЮРКИНА
ИҢ УЛУҒ ЧАСТЫҒ ЧУРТАҒҶЫ
Хызыл чазы аалда Илбек Ада чаа араласчызы халбаан. Амды анда ікі тыл істенҷізі чуртапча: Мария Никоноровна Тюркина паза Мария Ивановна Токорева.
Мария Никоноровнанаң тоғазарға парғаныбыста, пісті ортын частығ ипчі удурлаан. Ол ууҷаның очы хызы Ирина полтыр. Амғы туста Мария Тюркина чалғызан чуртапча. Хада хонғаны Иван Петрович сигіс чыл мының алнында сын чирзер парыбысхан.
- Мин 1929 чылның 19 октябрьында Мордовскай АССР-да Ельниковскай аймааңдағы Каньгуши аалда тӧреем. Пабам - Никонор Михайлович Грызин, іҷем - Матрёна Константиновна. Мордовияда чуртас уғаа аар полған, аннаңaр пабам 1940 чылда пеер кӧзерге чаратхан, іҷем, тізең, пір дее хынмаан. Хызыл чазы аалзар нинҷе-де сӧбіре кӧс килгебіс. Ол туста мында чуртас чахсы полған, чир тамаа, пуғдай чахсы сыхчаң. Кӱскӱде колхозтаң пуғдай ағылып, оградаа толдыра тӧгiбiсчеңңeр. Аны хайдар итчеен пілбечеңмiс. Пістің сӧбіре улуғ полған, прай сигіс пала. Чаа пасталыбысханда, Иван паза Фёдор аҷаларым фронтсар парыбысханнар. Ивaнның ӱс пала халған. Фёдор ипчі алғалах полған. Аҷаларым чааның пастағыох чылында Ада чир-суубыс ӱчӱн чуртастарын пир сaлғaңңaр. Ивaнның сӧӧгі табылған, че хайда ундут салғам. Пархалары аны мында чыып салғаннар. Фёдор ам даа табылбаан. Чаа пасталғанда, мағаа 11 час полған. От тaстaҷaңмын, маллар хадарҷаңмын. Прай даа тоғыстарда тоғынарға килісчең, - сағыстарынаң ӱлескен ууҷа.
Чаа соондағы чылларда Мария Никоноровна аалдағы совхозта тоғынған. Соонаң Иван Тюркинге ирге парыбысхан. Иван Петрович 1931 чылдаң, Мария Никоноровна чіли тыл істенҷізі полған. Ирепчі ӱс хыс паза пір оол чон аразына кир салған. Ӱc хызы Хызыл чазы аалда чуртапча, Николай оолғы - Абазада. Амды ууҷаның алты парха паза 11 кӧргенек саналча. Галина, Лидия паза Ирина хыстары туразын арығлап пирчелер, тоғазарға кӱннің сай кірчелер. Мария Никоноровна таңахтар, адай паза хоосха тутча. Яблах салча...
********************************************************************************************************************
Материал тооза нимес. Толдыразынаң хығырып аларға сағынчатхан улусха "Хабар" газетаның PDF-кӧрiмiне пазын саларға чӧп пирчебiс пу страницада - http://khakaschiry.ru/gazetaa-pazynys.php
Автор :
Наталья ТЮКПЕЕВА, Оксана ЧЕЛТЫГМАШЕВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 1 |
2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 |
9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 |
16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 |
23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 |
30 | 31 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде