САРЫННАРЫ ЧОНДА ТАРАП ПАРҒАН
17.09.2021
Хабарлар
2021 чыл - Хакас тілі чылы. Асхыс аймаандагы Калинин аалның культура туразында Хакасияның саблығ композиторы Георгий Челбораковха чарыдылған иир ирткен
Пайрамнығ иир «Амыр хараа» сарыннаң азылған. Хайди таныхталған, посты аарлапчатхан кізі пос тілінең чоохтанча, пос чиріне хынчатхан кізі тӧреен чирінеңер сарнапча.
Анаң Георгий Ивановичтің чуртас чолынаң таныстырғаннар. Аразында сарыннар толдырылған.
Таштып аймаанда Харағай паары аалда чарыс айының 28-ӌі кӱнінде 1937 чылда Челбораковтар сӧбірезінде оолагас тӧреен, Гоша Челбораков. Ол кічігдеңӧк музыкаа тартылган, чатханнаң, балалайканаң ойнап кӧрҷең, кӧгні позы сағынып алҷаң. Армиядаң айланып, баяннаң ойнирга ӱгренер курстарға кірібіскен. Олох туста Георгий Челбораковтың пастағы сарыннары чайалған. «Тӧреен чирім» сарынның кӧӧн ол 1960 чылда пас салган, сӧстері - Николай Рыленковти. 1961 чылда «Іҷем чирі» сарын тӧреен, сӧстері - Яков Тисперековти. Ол сарынны грампластинкаа сығарғаннар.
Георгий Челбораковха чарыдып, Алексей Казагашев «Ала тағлар» сарынны толдыр пирген.
1962 чылда Георгий Иванович Челбораков Ағбандағы музыка училищезінзер ӱгренерге кірібіскен, олох туста областьтағы драма театрында, кӧг пӧлиинің устағҷызы полып тоғынған. 1964-1965 чылларда «Часхы пулуттар», «Іҷенің часказы», «Ах хазың» паза Михаил Кильчичаковтың «Хулғалар» ойынына сарыннар пазылғаннар. Олар чон сарыннары пол парғаннар.
«Кӱмӱс ӱннер» ансамбль «Чарых суғ», «Алтын кӱн» ансамбль «Часхы тан» сарыннарны ырлап пиргеннер.
Амғы туста чииттер Георгий Челбораковтың кӧглерін наа аранжировканаң толдырчалар. Пайрамнығ иирде «Іхенің часказы» сарынға Руслан Ивакиннің клибін кӧзіт пиргеннер. Анда Хакас чирінің сілии, илбек чазылары, пӧзік тағлары кӧзіділген.
1972 чылда Георгий Челбораков Свердловсктағы консерваториязар композиторлар факультедінзер ӱгренерге кірібіскен. Аның ӱгретчізі Уралдағы композиторлар пірігізінің кнезі Николай Павлович Пузей полған. Ӱгретчі Георгий Ивановичтің чуртазында улуғ іс артысхан. Ол «Подвиг твой бессмертен» паза «Таежная быль» симфония поэмаларын паза пасха даа произведениелерні пас салған.
Асхыстағы чайаачы олғаннар школазының ӱгренҷілері Алёна Конусова паза Ангелина Тохтобина «Хыныстың ыры» сарынны баяннаң ойнап толдырғаннар. Калинин аалдағы фольклор ансамбльы «Алғыстасты» ырлаан.
Георгий Иванович чайаачы паза ӱгретчі тоғызын тиң апарган. Ағбандағы музыка училищезінде чатханнаң ойнир классты азыбысхан. 1979 чылда «Чатханнаң ойнир уроктар» чыындызын сығарыбысхан. 1980 - 1990 чылларда композиторның кӧп чайаачы тоғызы пазылған: «Характеры» симфония сюитазы, «Подвиг», «Хакасия» симфония поэмалары, «Пять эскизов для скрипки. Соло» миниатюралар циклі, «Ынархас» хореография сюитазы. Пістің чоныбыстың кӧбізі аның сарыннарын на пілче.
Сценазар ӱгретчі Юлия Ташкенова сыххан. Ол Каркей Нербышевтің «Чуртас чории» кибелізіне салылған сарынны толдырған. Асхыстагы чайаачы олғаннар школазының ӱгренҷілері Сабира Мамышева паза Алина Чебодаева «Чирім хустары» сарынның кӧӧн хомыснаң ойнааннар.
1986 чылда ол СССР-ның композиторлар пірігізінің кізізі полыбысхан. Аның чайаачы тогыстарын композиторлар пірігізінің араласчылары Родион Щедрин, Михаил Карабердыев, Ян Френкель, Владислав Казенин паалааннар. Георгий Иванович произведениелерін чатханнаң ойнап пиргеніне Родион Щедрин хайхаан. Ян Френкельнің таниинаң, кӧглерінің пӱдізі угаа чапсых, хайығ тартча. Пос чирінде ол кӧглер ӱр чуртир. Сынап таа Георгий Иванович Челбораковтың кӧглері чонда тарап парған.
1980 чылда аның сарыннарының пастағы пластинказы сыххан. Андар 16 сарын кирілген. 1983 чылда «Оңнен, тӧреен чирім» чыынды сыххан. Сарыннар Василий Барашковтың, Яков Тисперековтың, Каркей Нербышевтің, Михаил Кильчичаковтың, Евдокия Тыгдымаеваның, Ибрагим Добровтың, Валентина Шулбаеваның, Николай Доможаковтың, Галина Казачинованың паза пасхазының кибелістеріне салылғаннар.
«Алтын кӱн» ансамбль «Іҷенің часказы» сарынны ырлап пирген. Аннаң пасха, пайрамнығ иирде кӧрігҷілер «Тӧреен тілім», «Мин тың махтанчам», «Хайда-да ойнапча гармонь» сарыннарны истіп алғаннар. Оларны Екатерина Кызласова, Вениамин Боргояков, Раиса Сербигешева паза «Алтын кӱн» ансамбль толдырғаннар. Ідӧк Раиса Сербигешева позы пасхан «Ікі ханадым» сарынын толдыр пирген.
Георгий Иванович Челбораковтың кӧглері хаҷан даа чітпес, ундулбас. Кӧп таланттығ артист аның сарыннарын толдырча. Георгий Иванович 2007 чылда ах чарыхтаң парыбысхан, пӱӱл агаа 84 час толарҷых. Аны хумартхылап, чыылысхан чон пір минута сым турған.
Анаң сценаа композиторның хызы Элла Георгиевна паза Асхыс аймаа администрациязының культура управлениезінің пастығы Келемана Барашкова сыхханнар.
- Улуғ алғыс мындағ иир ӱчӱн. Кӧп кізі чыылысханына ӧрінчем. Прайзы сарыннарны ырчыларнаң хада толдырған, - таныхтаан Элла Георгиевна.
- Минің пабам Василий Барашков паза Георгий Челбораков нанҷылар полғаннар, музыка училищезінде хада ӱгренгеннер. Олар палаларына пасхаҷыл аттар пир саларға чӧптес салғаннар. Амды сірернiң алныңарда Келемана паза Элла турчалар. Георгий Иванович минің ӱгретчім полған. Ол пісті чатханнаң ойнирға ӱгреткен. Андада Георгий Иванович чатханнаң ойнапчатхан ӧме тӧстеп алған. Ол Хызылчардағы опера паза балет театрында саблан парған. Сцена хыринда симфоническай оркестр одырған. Чатхан ӧмезінең хада «Кӱн чахайағы» теелбек ансамбльы паза Георгий Иванович сыхханнар. Сарынны толдырыбысханыбыста, симфоническай оркестр піске айа саап сыххан. Минің кӧрізімнең, ол ансамбльыбыстың иң пӧзік чидии полған, - сағысха кирген Келемана Васильевна. - Георгий Иванович хакас музыка тилізіне парчан кӱзін салған. Кӧп кізі аның сарыннарын чон сарыннарына санапча, аннаңар аның кӧглері ӱр чуртир. Иң пастағы сарыны «Часхы пулуттар» полған. Пабам Георгий Ивановичнең ол туста музыка училищезінде ӱгренгеннер. Общежитие коридорында фортепиано турған. Пабам чоохтаан: «Пірсінде комнатазар Гоша кір килген. Вася, мин синің кибелізіңе сарын пас салдым. Студенттер фортепиано хыринзар пастырғаннар. Георгий Иванович «Часхы пулуттар» сарынны толдыр пирген».
Чооғын тоозып, Келемана Васильевна артисттерге улуғ алғызын читірген.
Концерт соонаң иирні тимнеен Асхыстағы культура кінінің тоғынҷызы Дина Смышляеванаң чоохтазып алғабыс.
- Піске, Хакас тілі кӱніне чарыдып, мероприятие тимнебізерге чахығ пирілген. Мин, ӱр сағынмин, Георгий Иванович Челбораковха чарыдылған иир тимнебізерге чаратхам. Аның чайаачы тоғыстары ундудыл парир. Кізілер аның сарыннарын пілзіннер, - чоохтапча Дина Алексеевна. - Мероприятие биографическай пол парған. Залны Калининдегі культура туразының тоғынҷылары Ольга Бытотованаң Вениамин Боргояковнаң хада тимнеебіс. Пазағы чылда ідӧк пірее чайаачы кізее чарыдылған иир иртірібізерге сағыс пар.
Калининдегі ортымах школаның ӱгретчізі Рустам Канзычаков таныхтаан:
- Пеер килгеніме ӧрінчем. Уғаа чапсых иир полды. Калининдегі культура туразының тоғынҷылары Георгий Иванович Челбораковха чарыдылған иир иртірділер. Саблығ композиторның чуртас чолынаң таныстырғаннар, че ӧӧнінде сіліг сарыннар истілді. Артисттер ырларны чахсы толдырғаннар. Прай сарыннар кӧңніме кірген, ырҷыларнаң хада сарнаам, - чоохтапча Рустам Юрьевич. - Сценаны даа сіліг чазап салғаннар. Культура туразының тоғынҷыларына улуғ алғызым читірчем.
Пасха кӧрігҷілер андағох сағыстығ полғаннар, неке. Культура туразынаң прайзы чалахай кӧңніліг сыххан.
Автор :
Антон ЧЕРТЫКОВ
| Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
| 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 |
| 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 |
| 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 |
| 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 |
| 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 | 3 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде
