Форум. Орғах айының 24-ҷi кӱнiнде «Гладенькая» отельнiң чирiнде «Кiчiг нимес пос кирее» регион форумы ирткен

Аның тӧстегҷiлерi Хакасия правительствозы, регионның экономика тилiзi министерствозы, Хакасияның тилiс фонды, «Минiң пос киреем» кiн, республиканың культура паза ӱгредiг министерстволары полчалар.

Пу форум идiнҷектернi, эксперттернi паза ӱлгӱ кізілерін пiр чирде чыыпчатхан орын полған. Анда 400 азыра идiнҷек паза посха тоғыс таапчатхан кiзi араласхан.

Форум пайрамни азылчатханда, пастағы сӧс Хакасия пазы Валентин Коноваловха пирiлген.

– Пiс пӱӱн «Кiчiг нимес пос кирее» форумны ӱзiнҷi хати асчабыс. Ачырғасха, пандемия iкi чыл пiске мындағ оңдайнаң чыылызып аларға пирбеен. Че пӱӱн пiс тоғазып алдыбыс. Республикаа пу танығлығ кӱн. Форум салтарларға ағылар сағынчам. Аның площадкаларында хазнаның, регионның экономика тилiзiнiң ӧӧн сурығларын ӱзӱрербiс, сағыс-кӧрiснең, опытнаң ӱлезербiс. Амғы туста анзы уғаа кирек. Кризис тилiҷең оңдайлар пирчеткенiн алындағы чыллар кӧзiт пиргеннер. Пiс ол оңдайларнаң тузаланчабыс. Ӧӧнi – хада-пiрге тоғынары. Арғыстар, сірерге Хакасияны паза Россияны тилiдер наа сағыстар алғапчам! – теен Валентин Олегович.

Анаң регион пазы республиканың чуртас-экономика тилiзiне улуғ хозым иткен идiнҷектерге Хакасия пазының Аарластығ пiчiктерiн читiрген. Оларның санында полғаннар: парус спорты паза суғ туризмi федерациязының устағҷызы Елена Гопина, «Сойандағы ит ас-тамаа» ООО-ның директоры Сергей Штеле, «Налогтар. Пос кирее. Право» ООО-ның директоры Елена Макарова, «Ағбандағы трикотаж» ООО-ның директоры Анна Фетисова, «Людвиг-Инвест» ООО-ның директоры Виктор Кузьмин.

«СПК Сибири» ООО-ның директоры Татьяна Дыринаа паза «Бейское» ООО-ның директоры Ашот Манукянға «Хакас Республика аал хонииның саблығ тоғынҷызы» ат пирiлген.

Форумның пленарнай чардығында амғы туста бизнестiң ӧзер оңдайларынаңар чоох парған. Валентин Коновалов Хакасияның тилiс оңдайларынаңар искiрген.

– Пӱӱн пiс пос экономиказын, ниме-ноо сығарызын тилiдерге кирекпiс. 2019 чылда Ӧӧркi Чӧпнең хада Хакасияның экономика тилiзiнiң стратегиязын тимнебiскебiс. Ковид тарапчатхан туста тоғынар опыдыбыс пар. Анзы пiске полысча. 2021 чылның салтарларынҷа, Хакасияда экономиканың хай пiрее кӧстеглерiнҷе ӧзiс пар. Пос киреенеңер чоохтаза, республика Сибирьде инвестиция ӧзiзiнҷе пастағы орында паза тиксi хазнада пастағы он регион санында турча. 2019 чылдаң сығара идiнҷектерге налог синiн хызырыбысхабыс. Анзы салтар пирген. 2021 чылда, халғанҷы 8 чыл аразына, идiнҷектер паза предприятиелер саны ӧс парған. Оларның саны ам даа хозылча. 2022 чылның пастағы чарым чыл салтарларынҷа, идiнҷектер саны уламох табырах ӧсче, пылтырғызынаң тиңнестiрзе, – таныхтаан Валентин Коновалов.

Пӱӱнгi кӱнге пос киреене хабасчаң нинҷе-де организация тӧстелген. Оларның санында «Минiң пос киреем» кiн паза промышленность фонды. Республиканың стратегия планы хоостыра регионның ӧӧн отрасльларына ахча кӧп арах паза иң пурун пирiл сыххан. Оларның санында аал хонии, хайзына халғанҷы чылларда хазна хабазии синi ӱс хати кӧп пирiлче, чурт паза социальнай объекттер пӱдiриине ахча кӧп арах позыдыл сыххан.

Республикада туризмге улуғ хайығ салылча. Халғанҷы 3,5 чыл аразына аның тилiзiне позыдылчатхан ахчаның синi 5 хати ӧс парған, инфраструктура объекттерiн санға албаза.

Форумның аалҷызы, Россия МИД-ының Хызылчардағы кізізі Артём Захаровтың чооғынаң, амғы туста хазнадағы идiнҷектер хазна хабазии полызиинаң тилiҷең оңдайлар таапчалар. Пӱӱнгi кӱнде Россия iскеркi хазналарнаң садығ палғалыстарын тыытча. Андағы хазналарның кӧбiзi Россиянаң ынағласча.

Индустрияның тиксі нациялығ пірігізінің вице-президенті Наталья Осипова Хакасиядаңар турист регионынаңар чiли тиксi хазна хайди пiлiп алғанынаңар чоохтап пирген.

– 2020 чылда пiс Хакасиядаңар «Чек-лист» проект тимнеебіс. Анда республика пазы суурынғанох. Ол тусха проект iкi ле регионда суурылған полған. Амды проектте 35 регион араласты. Таныхтирҷыхпын, тиксi хазнадаң пасха, аны Хыдат паза Бразилия кӧрчелер. Тиксi 225 миллионҷа кiзi кӧр полар оңдайлығ. «Чек-лист» «Орёл паза решка» кӧзідігнең марығлас полча. Че ол туста анзын пiрдеезi пiлбеен. Туризм чыл ибiре тилирге кирек, аннаңар пiс хысхыдағы Хакасияны суурғабыс. Iкiнҷi проект «Чартер рейсi» полған. Коронавирус тарапчатхан даа полза, регион правительствозы сидiксiнiстi пӧккен. Кiзiлер ибде одырған туста Хакасияның правительствозы чартер рейсiн азарынаң, туризмнi тилiдерiнең айғасхан. Ол туста республикада пiр ле туроператор полған, хайзы пiр саңай 225 туристтi удурлирға кирек полған. Андада хазна iстiндегi туризм чуртирына пiрдеезi киртiнмеен. Амғы туста пiс аның салтарын кӧрчебiс, – теен Наталья Осипова.

Пленарнай чардых соонаң Хакасияның экономика тилiзi министрi Виктор Богушевич паза Tutu.ru чорых сервизiнiң бизнес тилiзiнҷе директор орынҷызы Игорь Сивец хада-пiрге тоғынар чӧптезiгде хол салғаннар. Аны хоостыра министерство паза сервис хада медиа паза искiрiг тоғыс апарарлар, Tutu.ru сервисте Хакасияның турист искiрiглерi сығар. Пiстiң региондағы туризмнi тилiдер пӧгiннең «Вокруг света» турист фирмазы паза Хакасияның экономика тилiзi министерствозы аразында хада-пiрге тоғынар чӧптезiгде хол салылған.

Форумда аймах площадкалар тоғынғаннар, хайзында идiнҷектерге паза посха тоғыс таапчатханнарға пос киреен тилiдерiне чӧптер пирiлген. Оларның пiрсi чиит идiнҷектерге чарыдылған. Анда iдӧк Хакасия пазы Валентин Коновалов араласхан. Ол чииттернiң сурығларына нандырған. Сурығларның кӧбiзi чиит идiнҷектерге хайдағ хазна хабазии пирiлчеткенiне, пос киреен хайди азарына, идiнҷекке хайда …гренiп аларына, пос кирее тилiзiне льготалығ кредиттер пирiлчеткенiне чарыдылғаннар. Пiр сурығны мал имҷiзi пирген, хайзын ээзi чох адайлар саны кӧп полыбысханы сағыссыратча. Аның кӧрiзiнең, хазырланчатхан ээзi чох адайларны чох идерге, адайлар приюдына хабазарға алай наа приюттар азарға кирек. Хакасия пазына мындағ сурығлар удаа пирiлче. Аның чооғынаң, адайлар саны ӧсчеткенiнiң ӧӧн сылтаа – кiзiлернiң нандырығлығ нимес тудынчатханы паза законның читпестерi. Форум араласчызы, чиит кинолог Дмитрий Федянин пу сурыға нандыр пирген. Кинологтың чооғынаң, адай ӱчӱн ээзi нандырығлығ, позы аны ӱгредерге паза кӱҷӱгестерiн тастабасха кирек.

Валентин Коноваловтаң, ол Хакасия пазы полбаан полза паза пос киреен азарға сағыныбысхан полза, нименең айғазарҷых тiп сурғаннар. Ол ас-тамах сығарызынаң айғазарҷыхпын тiп нандырған.

Пiр площадкада «Хакасияда идiлген» брендтiң презентациязы ирткен. Ит консерваларын сығарчатхан идiнҷек Константин Аёшин позының опыдынаң ӱлескен. Аның чооғынаң, «Хакасияда идiлген» танығ ағаа «Турист сувенирi» марығда уғаа тың полыс пирген. 2021 чылда пу марығда Гран-приге турысхан. Амды кiзiлер консерваларны таныпчалар паза чахсы алчалар.

Пӱӱл идiнҷек теердең хурлар, нанҷыхтар паза пасха даа ниме-ноо идiп пастаан паза сыбы хайағын сығар сыххан.

– Пiс чуртасха iкi проект киргебiс – ол теердең ниме-ноо идерi паза сыбы хайағы сығарызы. Айда 50 литр сыбы хайағын тимнеп салчабыс, – теен Константин Аёшин.

Консерваларны даа, сыбы хайағын даа турист сувенирi чiли сыйыхха садызып аларға чарир. Олар киртiлген ағастаң тимнелген харачағастарда садылчалар.

Константин Аёшин, пӱӱл «Турист сувенирi» марығда хатап аралазып, финалға сығып алған. Амды марығ салтарын сағыпча. «Кiчiг нимес пос кирее» форумда идiнҷек кӧп тузалығ чӧп алған паза пасхазының опыдынаң танысхан. Аның таниинаң, ол чӧптернең хайди даа тузаланар.

Форумда посха тоғыс таапчатхан илееде кiзi араласхан. Оларның пiрсi – Ирина Панарина. Чиит хыс свечiлер хайнатча. Пу кирекнең тӧрт чыл айғасча.

– Мин сувенир паза олаңай тузаланҷаң свечiлер итчем. Мастер-класста аралазып, оларны тимнирге ӱгренiп алғам. Сувенир свечiлерiн Америкада сығарылған ароматизаторларнаң итчем. Олар тың чыстанминчалар. Свечiлернi аар паза соя восктарынаң итчем. Соя воскы нымзах паза табырах хайылбинча, аннаңар мындағ свечiлер ӱрге читчелер, – теен Ирина Панарина.

«Кiчiг паза ортын пос киреене хабазары» площадкада «Минiң пос киреем» кiннiң, Хакасияның гарантиялығ фондының, промышленность тилiзi фондының специалисттерi амғы туста идiнҷектерге хайдағ хабазығ алып алар оңдайлар парынаңар искiргеннер.

– Амғы чуртаста пос кирее табырах алызарға кирек. «Минiң пос киреем» кiн хазна хабазиин пирерiн алғытча. Пiстiң пӧгiнiбiс – идiнҷекке кирек хабазығны пирерi. Кӧзiдiмге, пӱӱн ниме-­ноо сығарызына кирек оборудованиенi нааҷылирына, сығарылған нимені сабландырарына паза чоннар аразындағы рыноксар сығып аларға полызарына хабазығ пирчебiс. Кредиттернi льгота программазынҷа алары, ниме-нооны хырығ озаринзар таарлирға полызары паза 25 часха читкелек чиит идiнҷектернi грант аларына ӱгредерi наа хабазығлар санындалар, – теен «Минiң пос киреем» кiннiң директоры Денис Пауль.

«Маркетинг полызыға» площадкада иң кӧп араласчы полған. Анда Россияның иң чахсы маркетологы, консультанты, бизнес-тренер Игорь Манн чоох тутхан. Ол ниме-нооны ахча чох садып аларынҷа чӧптер пирген.