Сергей Сокол: «Мының алнындағы чіли полбас»
24.11.2023
Хабарлар
Хакасияның финанстар министрі тоғызын толдырчатхан Игорь Тугужеков республика бюджедінеңер закон проектінең таныстырча
Азых ӱзӱріглер. Ӧӧркі Чӧпте килер чылға республика бюджедінҷе ӱзӱріглер ирткеннер
Кічіг хырлас айының 22-ҷі кӱнінде Хакасияның Ӧӧркі Чӧбінде «Хакас Республиканың 2024 чылға паза пландағы 2025-2026 чылларға республика бюджедінеңер» закон проектінҷе азых ӱзӱріглер ирткеннер. Ахча суриинаң палғалыстығ чыылығны Хакас Республиканың Ӧӧркі Чӧп кнезі Сергей Сокол апарған. Бюджетче ӱзӱріглерде Ӧӧркі Чӧп депутаттары, республика правительствозының кізілері, муниципальнай пӱдістернің пастары паза аймах-пасха ведомстволарның устағҷылары араласханнар.
Алғым чыылығның тоғызын пастир алнында Сергей Сокол республика бюджедінҷе тоғыстың ӧӧн кӧстеглерін таныхтаан.
– Сан пирістер паза ӱзӱріглер алнында таныхтирға сағынчам – пу хығыртығда піс бюджетче тоғыстың оңдайларын алыстырыбысхабыс, аны тӧстир тоғысха специалисттерні тартып паза Эксперт чӧбінде ӱзӱріп. Амды пістің алнында ӧӧн пӧгін – чахсы тоғынҷаң система тӧстирге, хайзының сылтаанда бюджет тиксі республикаа чуртирға оңдай пирер, кӱннең кӱнге ахчаҷах сананып ирееленмеске, – теен Ӧӧркі Чӧп кнезі.
Аның сағыс-кӧрізінең, иң пастап муниципальнай пӱдістернің кирексіністерін санға аларға кирек. Регион синінең оларның холына пиріл парған полномочиелер удаа ахчанаң тыыдылбаан полчалар нооза. Оларны толдырарына ахча пирілбинчетсе, полномочиелерні республика синінзер нандыра айландырарға килізер. Андада ол регион правительствозының пас ағырии полыбызар тіп таныхтаан ол.
Пастағызын Хакасияның экономика тилізі министрінің орынҷызы тоғызын толдырчатхан Людмила Халтанова чоох тутхан. Ол республиканың 2024 чылға паза пландағы 2025-2026 чылларға чуртас-экономика тилізі хайди парары кӧрілчеткенінеңер искірген.
Ол сан пиріс Ӧӧркі Чӧп кнезінің кӧңніне кірбеен. Сергей Сокол республика істіндегі киректі сын оңдайнаң паалирға хығырған. Аның кӧрізінең, кирек андағ ла чахсы нимес.
– Мин кӧрчем – бизнес мындартын тисче. Хайда олардаң кірчеткен налог ахчазы? Піс мыннаң мындар ідӧк сіліг саннар хоостирын паза пістің прай ниме чахсы тіп киртінерін узаратсабыс, чыл тоозылчатса, тізең, муниципалитет пастары обязательстволарын толдырарына ахча таппин сығарлар, піc хатабох ла ӱрӱгееҷік полыбызарбыс: «Хайди іди?! Прай чахсы полған нооза?» – теен ол.
Аның чооғынаң, читпестерні кӧрбееҷік поларға, прай ниме чахсы ла тіп искір турарға чарабас.
– Мының алнындағы чіли полбас, – таныхтаан Ӧӧркі Чӧп кнезі.
«Хакас Республиканың 2024 чылға паза пландағы 2025-2026 чылларға республика бюджедінеңер» закон проектінең Хакасияның финанстар министрі тоғызын толдырчатхан Игорь Тугужеков таныстырған. Ол килер 2024 чылға бюджет, 2023 чылның бюджедіӧк чіли, аар оңдайларда чуртасха кирілерін таныхтаан.
– Бюджетсер пос парыстары читіре кірбес тіп хорғыстар пар, иң пастап парысха налог ахчазы кӧрілген синде кірерінҷе. Ідӧк геополитика киреенең палғалыстығ кӧрілбеен хорадығлар сығызарға айабас, – азынадох сизіндірген ол.
Пазағы 2024 чылға бюджеттің саннары, тізең, мындағ кӧрімніг:
парыстар – 52 миллиард 8 миллион салковай;
хорадығлар – 56 миллиард 203 миллион салковай;
дефицит – 4 миллиард 195 миллион салковай (10 %).
Республиканың пос парыстары ӧӧнінде тӧрт налог кӧрімінең тӧстелче. Иң килкімі – парысха налог. Ол пос парыстарының 49 %-іне тиңнелчеттір. 2024 чылда пу парыс кӧрімінҷе республика бюджедінзер 20 миллиард 683 миллион салковай кірер тіп сахталча.
Ікінҷі налог кӧрімі – НДФЛ (21 %). Чуртағҷылар кӧні тӧлепчеткен налогтаң бюджетсер 8 миллиард 971 миллион салковай кірер тіп кӧрілче.
Ӱзінҷі налог кӧрімі – акцизтер (12 %). Ол бюджетке 4 миллиард 998 миллион салковай парыс ағылар осхас.
Тӧртінҷі налог кӧрімі – организацияларның ис-пайына налог (7 %). Пу налогча республика бюджедінзер 2 миллиард 812 миллион салковай кірерін сағыпчалар.
Пу тӧрт налог чылдаң чылға республика бюджедіндегі пос парыстарының 90 %-ін тӧстепче.
Ідӧк пасха налог кӧрімнерінҷе бюджетсер тиксі 909 миллион салковай кірер тіп кӧрілче.
Игорь Тугужеков бюджет кибірли социальнай кӧстегліг полчатханын таныхтаан. Хорадығларның 70 %-і социальнай хабазыға, хазых хайраллирына, ӱгредіге, культураа паза спортха парар. Ол санда чал ахчазын тӧлиріне – 36 % (20 миллиард 183 миллион салковай). Пу кӧстеге ахча прай 12 айға кӧріл партыр.
Хакасияның Сыныхтағ-сананыс палатазының кнезі Ольга Лях, республика бюджедінҷе чоох тудып, хазна программаларынҷа хорадығлар хызырыл парчатханын таныхтаан. Андағ кирек чылдаң чылға пол парчаттыр. Анзы республика бюджедінің ӧӧн читпестерінің пірсі полча тіп чоохтанған. Че бюджеттеңер закон проектін тиксі алза, ол прай закон хоостыра тимнелтір. Аннаңар аны пастағы хығырығда аларға чарир тіп салтарлар иткен ол.
Бюджетче паза налог политиказынҷа комитеттің кнезі Валерий Марков килер чылда республика ізенчеткен парыстарны ал полбазынаң палғалыстығ хорғыстарны чох идерінҷе мероприятиелерні кӧр саларға чӧпнең сыххан. Аның таниинаң, республика бюджедінзер кірчеткен парыстарның 60 %-і хара тасха паза металларға тилекейдегі пааларнаң палғалыстығ. Аның кӧрізінең, республика правительствозы ол хорғыстарны чох идерінҷе хайдағ тоғыс апарарға пӧгінчеткенінеңер искірігні бюджетті пастағы хығырығда алары алнында читір турарға кирек.
Килер чылға бюджетті алза, Валерий Марков комитетсер 30 азыра чӧп паза сизіндіріг кіргенін таныхтаан.
– Оларны Эксперт чӧбі, Муниципальнай пӱдістер ассоциациязы, комитеттер паза Ӧӧркі Чӧптің правовой службазы ысханнар. Ӧӧн чардығы муниципалитеттерге хоза ахчалығ хабазығ пирер сурығнаң палғалыстығ. Паза пу сурығҷа муниципальнай пӱдістернің бюджеттерін оңдайлирына дотацияларны ӱлестірерінҷе система тимнелген – обязательстволарны толдырарына пирҷең ахчаны 80 % синіне читірері, – искірген ол.
Хакасияның Муниципальнай пӱдістер ассоциациязының кнезі Абрек Челтыгмашев, чоох тудып, ол чӧптернің ӧӧннерін изерістіре искір пирген:
1. Орындағы бюджеттерні оңдайлирына дотацияларны 0,8-ке читірері. Ол прай республикаа теелче.
2. Город округтарына паза муниципальнай аймахтарға МРОТ ӧскірілчеткені сылтаанда сығысчатхан хоза хорадығларға 508 миллион 900 муң салковай хоза ахча пирері (ол ахчаның 183 миллион салковайы – Ағбан городха).
3. Аймахтардағы аалларның бюджеттеріне МРОТ хозарына паза пос полномочиелерін толдырарына 111 миллион 518 муң салковай хоза ахчалығ хабазығ пирері.
4. «Аалларның тиксі тилізі» (КРСТ) программаларына дотация оңдайынаң 70 миллион салковай хоза ахчалығ полызығ кӧр салары.
Абрек Челтыгмашев пу чӧптерні тимнирінде президент Владимир Путиннің пӱӱл часхызын искірілген чахығлары тӧстеге алылған тіп таныхтаан.
Республиканың уполномоченнайлары ідӧк пос чӧптерінең сыхханнар. Кізі праволарынҷа уполномоченнай Андрей Шулбаев манёвреннай чыынды чурттарын тыхтирына ахча ӧскірерге чӧпнең сыххан. Чоох парча сидік чуртас оңдайларына кір парған кізілердеңер, хайзылары аймах-пасха сылтағларҷа пос квартиразында алай туразында чуртир оңдай чох халғаннар. Андағларға ӱр нимеске манёвреннай чыынды чурты пирілче. Республиканың муниципальнай пӱдістерінің ол чыындызар кірчеткен чурттарны тыхтирына позыдылчатхан ахчаны 150 миллион салковайға теере кӧдірерге чӧп пирілген.
Аннаң пасха, Андрей Шулбаев Боград аалда наа имнег туразын пӱдірерге киректелчеткенінеңер искірген паза ӧкіс палаларға чурт аларына позыдылар ахча синін хозарға чӧпнең сыххан.
Пала праволарынҷа уполномоченнай Ирина Ауль іҷе-пабазы хайии чох халған палаларға тӧлелчеткен ахчаа индексация идерге чӧп пирген. Аның таниинаң, ол тӧлег амғы туста чуртап парыбысчаң иң асхынах ахча синіне читпинче. Ідӧк Ирина Ауль муниципалитеттердегі чазы читкелектернің киректерінҷе комиссияларның кадрлар суриин пӧгеріне хайығ айландырған. Аның искіриинең, пӱӱнгі кӱнде республиканың 13 муниципалитедіне 16 ла специалист килісче. Ол штат 18 чыл мының алнындох турғызылған. Ирткен тус аразына, тізең, пір специалистке килісчеткен тоғыс сині хай-хай ӧс парған.
Хакасияның Халыхтар палатазының кнезі Ольга Левченко олған лагерьлерін тыхтирына ахча позыдардаңар, НКО-ларға грант ахчазын ӧскірердеңер паза республикада Ынархас туразын пӱдірердеңер чӧптерін искірген.
Республиканың профсоюзтар федерациязының кнезі Евгения Ольховская МРОТ хозылчатханына, олох туста квалификациялығ специалисттернің чал ахчазы кӧдірілбинчеткеніне хайығ айландырған. Аның сылтаанда специалисттернің паза олаңай тоғынҷыларның чал ахчазы тиңнел парир.
– Искірілген закон проектінде «указтағы» бюджетниктернің чал ахчазын ӧскіреріне ле ахча кӧріл парған. Республиканың бюджет сферазындағы хазна учреждениелерінің тоғынҷыларына, тізең, индексация кӧрілбеен. Пістің кӧрізібіснең, анзы Россияның Істеніс кодексінің 134-ҷі статьязына хыйыстыра, – таныхтаан профсоюзтарның устағҷызы.
Евгения Ольховскаяның кӧрізінең, инфляция 8 % полғанын санға алып, прай бюджет тоғынҷыларының чал ахчазына 8 %-тең ас нимес индексация идерге кирек.
Азых ӱзӱріглерде пасха даа кӧп чӧптер искірілген. Кӧзідімге, пазағы чылда республиканың тӧрт аймаа (Асхыс, Пии, Таштып, Ағбан пилтірі) 100 чылын таныхтиры хоостыра оларға бюджетте 10-ар миллион салковай кӧр саларға чӧп пирілген.
Че финанстар министрі тоғызын толдырчатхан Игорь Тугужеков, чӧптер тың кӧп полғанын санға алып, халғанҷы чӧптең кизе-тоғыр полған.
– Муниципалитеттернің 100 чылын пайрамниры чахсы кирек, улам республика ахчазына. Че, арғыстар, пістің чал ахчазына чидіспинче! Сірер прай орта чоохтапчазар, минфин пірдеезіне ыырҷы нимес, правительство пірдеезіне ыырҷы нимес. Че парыстар хоостыра чуртирға кирек. Килер чылда, тізең, пістің бюджеттің парыстығ чардығын толдырарынҷа сынап сидіксіністер полар, – чоохтанған ол.
Пу оңдайнаң ол хати киречілеен – пазағы чылда бюджет оой полбас...
Азых ӱзӱріглерде искірілген прай чӧптер пічікке кирілер, анаң оларҷа чӧптезігліг комиссияда тоғын cығарлар. Хайзы чӧптер республика бюджедінеңер законзар кирілер, хайзы хыйа иділер. Анзы чағынғы сессияда кӧрін парар, хаҷан республика бюджедін пастағы хығырығда аларлар.
Сом Дмитрий Сунчугашевти
Автор :
Альберт Толмашов
| Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
| 29 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 |
| 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 |
| 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 |
| 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 |
| 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 | 3 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде
