Чыылығ. Хакасия правительствозында город-аймахтарда инвестиция проекттерiн чуртасха кирерiнӌе чыылығ ирткен. Ӱзӱрiге Алтай аймааның инвестиция проекттерi сығарылған.

Алғым чыылығ Хакасия пазы Валентин Коноваловтың устаанынаң ирткен. Аннаң пасха аның орынӌылары Михаил Побызаковнаң Юрий Курлаев, Ööркi Чöптiң кнес орынӌызы, экономика политиказынӌа, промышленностьча, пӱдiрiгӌе паза транспортча комитет кнезi Леонид Быков, кöстеглiг министерство-ведомстволарның паза город-аймахтарның устағ-пастағ кiзiлерi паза инвестиция проекттерiнiң пастағӌылары араласханнар.

– Хакасия правительствозы республикада инвестицияларға чахсы оңдайлар тöстирiнӌе улуғ тоғыс апарча. Андағ пöгiннi Россия президентi Владимир Путин турғысча. Тиксi хазнада 2030 чылға теере ööн кöстеглерӌе инвестициялар синiн 70 процентке öскiрерге пöгiн турча. Ирткен чылда Хакасияда регионның инвестиция стандарты кирiлген, ол инвестиция проекттерiнең тоғынар тиксi оңдайларны кöрче. Пӱӱл андағох стандарттар муниципалитеттер синiнде кирiлер, – чарытхан Хакасия пазы Валентин Коновалов.

Таныхтирға кирек, 2023 чылда муниципалитеттiң инвестиция стандартын (МИС) кирерiне сыныхтағлығ муниципальнай пӱдiске Алтай аймаа таллалған. Ол тоғыcтаңар Хакасияның экономика тилiзi министрi Роман Ковтун чарыт пирген. Аның таниинаң, инвестициялар синiн öскiрӌең оңдайлар алғыдылча.

– Россия президентiнiң айланызында регионнарға хазна öдiзiнiң 2/3 чардығын, Хакасияа, тiзең, ол 2,5 миллиард салковай чыл сай, инфраструктура проекттерiн чуртасха кирерiне паза инвестиция проекттерiне хабазарына позыдарға чарадылған. Пiс республикадағы 200 азыра предприятиенең тоғынып пастабысхабыс. Пу тоғысха муниципальнай пӱдiстернi хозыларға хығырчам, сiрер орында инфраструктура кирексiнiстерiн паза мыннаң мындар öткiн тилiп полар предприятиелернi чахсы пiлчезер, – айланған Роман Ковтун.

Пӱӱнгi кӱнде министерство хабазығ хайди читiрiлерiн ӱзӱрче. Пӱӱл ӱртӱн айына сурығ пöгiл парарға кирек. Хайдағ хабазыға предприятиелерге iзенерге чарир? Инвестиция проектiн чуртасха кирерге киректелчеткен инфраструктураға хорадығларын хазнаа пирерге, ол санда чоллар пӱдiриин, чарытхы, чылығ, суғ тартарын паза сығарарын. Ахча асхынах нимес позыдылар. Аннаң пасха, республика паза пiр федеральнай программаа кирiлген, аны хоостыра чыл сай 1 миллиард салковай хабазығ пирiлер, ол ахчаның ööн чардығы экономика сурығларын пöгерiне парар.

– Алтай аймааның инвестиция проекттерi хабазығ кiннерiнiң хайиина алылар. Прай ол тоғыс МИС хоостыра толдырылар. Андағ оңдайнаң прай сурығлар öменең пöгiлер, – теен экономика тилiзi министрi.

Алтай аймаа пазы Ирина Войнованың искiриинең, пӱӱнгi кӱнде аймахта 19 инвестиция проектiнӌе тоғыс апарылча, оларның 11-i чуртасха кирiлiп пастабысхан. Iкi чыл пазынаң олар Алтай аймаана 300 наа тоғыс орнын пирерге киректер, аймах бюджедiнзер 30 миллион салковай налог кiрер, республика бюджедiнзер – 100 миллион азыра. Хайдағ ол проекттер? Кöк хайа аалда хус фабриказы тöстелче. Аймах устағ-пастаа ол пӱӱлöк тоғынып пастирына iзенген, че чарытхы кӱзi чидiспинчеткеннеңер, ол килчеткен чылда ла азылар. Олох аалда чир тамаан хайраллаӌаң кiн, чистек фермазы тöстелер, халғанӌызы чир чистегiн паза ырғайны öскiрiп пастабысхан. Аннаң пасха, Кöк хайада кӱнде iкi тонна сӱт тимнеӌең цех паза Хубачарда кӱнде пис тонна сӱт тимнеӌең завод тöстелерi кöрiлче. Туризмнең паза тынанарынаң палғалыстығ проекттер пар: фермада тынанар орын азарынӌа, туристтернi пiр орыннаң пасха орынзар суғда одырчатхан самолёттығ кöзiрӌең полызығны читiрерiнӌе, Алтай аалда гидроаэродром тöстирiнӌе паза глемпинг-отель пӱдiрерiнӌе. Iкi инвестиция проектi промышленностьнаң палғалыстығ: тағ техниказын паза тириин тыхтирынӌа мастерской азары паза тимiр-бетон ниме-ноо заводының пӱдiрии.

Прай проекттер аймахтың даа, республиканың даа экономиказына тузалығ поларлар, че оларның кöбiзiн чуртасха кирерiнӌе сидiксiнicтер пар. Идiнӌектернiң паза предприятиелернiң пос киреен тöстирге чирлерi пар: кем-де аны позы садысхан, кем-де аймахтаң арендаа алған. Пӱдiрiг тоғыстарына ахчалары парох. Че тоғысты пастирға чарытхы кӱзi читкiӌе нимес алай ол чирзер аны пасха чирдең тартарға кирек. Чыылығда «Россети Сибирь» компанияның Хакасиядағы пöлиинiң устағӌызы Николай Шепырев араласхан. Аның искiриинең, кiчiг паза ортын пос киреенiң кирексiнiстерiн толдырар ӱчӱн, трансформатор турғысханы читкiӌе полбас, хоза линияны тартарға кирек. Хайдаң? Анзын тиксi паалирға киректелче. Тиксi «хоос» полар ӱчӱн, оларға прай инвестиция проекттерiнiң кирексiнiстерiнеңер искiрiг киректелче. Че амох пiлдiстiг: сурығны пöгерге пiр миллиард салковай даа читпес.

Аннаңар пастыхтарның алнында хоза сурығ турыбысхан: нинӌе-де миллион салковай бюджетке кiрер ӱчӱн, миллиард азыра салковай позыдарға кирек пе? Валентин Коновалов сурығ паазын паза пöгер оңдайларны чарытхы тартчатханнарға паза кöстеглiг министерстволарға кöрiбiзерге чахаан.

Паза пiр инфраструктура сидiксiнiзi: чылығ пирерi. Пiрее проекттерде алынӌа котельнайлар турғызары кöрiлче. Ирина Войнованың кöрiзiнең, анзы экологияа ӱрег ағылар, аннаңар пасха оңдай табарға чöпнең сыххан. Хубачарнаң Кöк хайаны Ағбандағы ТЭЦ чылытча, че хоза предприятиелернi чылыдарға кӱзi чидерi iкiнӌiлестiг. Пу сурығ iдöк республиканың хайиина алылған.

Тиксi алза, Алтай аймаа чахсы орында орныхча. Ол Ағбан – Харатас агломерациязынаң хости, аннаңар инфраструктуранаң сидiксiнicтер полза даа, оларны пöгiп аларға чарир. Прай ниме хости нооза. Чуртағӌыларға, тiзең, сахтирға ла халча: хаӌан наа предприятиелер тоғыстарын пастирлар, хаӌан чырғалда пос чирiнде öскiрген чистектер, чир тамаа паза палыхтар садыға сығарылар, хаӌан тимде тимiр-бетон ниме-ноозын городтаң нимес, андох, Хубачарда, садызып аларға чарир паза пасхазын.

Сом Дмитрий Сунчугашевти