20 чарыста – Паба кӱнi. Улуғ сӧбiре пазы полып, палаларын хыныста паза паарсаста ӧскiрчеткен пабаларның пiрсi полча Роман Алахтаев

Пiстiң хазнада Паба кӱнiн чарыс айында 2021 чылдаң, пiчiкке кирiп, таныхтап сыхханнар. Алында пу ӱлӱкӱн от айының ӱзiнҷi позырах кӱнiнде таныхталҷаң. Амды чыл сай чарыс айында ӱзiнҷi позырахта ӱлӱкӱннелче. «Халых чонның кӧрiс-сағызы» фондтың танығларынаң, россияннарның 65 %-i Паба кӱнiн кирек ӱлӱкӱнге санапча.

Палаларны ӧскiрерiнде паба кiзi улуғ хозым итче. Пiреезi, сӧбiренi азырир ӱчӱн, iкi-ӱс тоғыста iстенерге маңнанча. Сӧбiре пазы iдӧк, иб iстiнде прай ниме идерге полызып, палаларына хайығ саладыр. Андағ матырға санирға чарир Ағбан чуртағҷызы Роман Леонидович Алахтаевтi. Ол ӱс паланың пабазы полча.

Аның тӧреен-ӧскен чирi – Ағбан город. Пабазы Леонид Романович Алахтаев чуртазы тооза тимiр хабыстырҷаң ус полып тоғынған. Iҷезi Людмила Петровна – Меткежековтар родының хызы. Ол имнег киреенде iстенген. Медсестра полып, республиканың офтальмология имнег туразында кӧп чыл тоғынған. Ирепчi чон аразына пiр оол паза пiр хыс кир салған. Оол улии полча, хыс – очы пала. Роман Алахтаев школа соонаң Новосибирсктегi имнег хазна университедiнзер ӱгренерге кiрiп алған. Аны 2007 чылда тоосхан. Ол харах имҷiзi поларға чаратхан. Интернатураны, Хызылчардағы имнег институдында саналып, республиканың офтальмология имнег туразында ирткен. Iстенiс чолын пуох имнег туразында пастаан. Роман Леонидович анда 17 чыл iстен салды. Аның туңмазы Елена Леонидовна, iдӧк iҷезiнiң чолын пазып, медсестра полып тоғынча.

Роман Леонидович пу кӱнде республиканың офтальмология имнег туразында олған пӧлиинде имҷi-­офтальмолог полча. Харах оды уйан полыбысхан сылтаанда ирееленчеткен олғаннарға операциялар итче. Ырах кӧр полбинчатханнаңар, хыйыр харах полчатханнаңар диагнозтығларға операция удаа идiлчеттiр, пу ағырығны улғааттырбас ӱчӱн. Паза Р.Л.Алахтаев республиканың хазых хайраллаҷаң министерствозының штаттағы нимес ӧӧн олған офтальмологы полча. Пу тоғысты ол iкiнҷi чылы толдыр парир. Министерстводағыларға олған офтальмологиязынҷа кирек чӧптер пир турча. Анда пiчiктернең кӧп тоғынарға килiсче тiпче имҷi.

Тоғызында маң чохтанған даа полза, ол, ибзер килзе, палаларын хайығ чох артыспинча. Ибде, ағаа ӧрiнiс сыйлап, хада хонғаны паза ӱс палазы кӧңнiн часхарчалар. Хада хонғаны Ирина Александровна полча, Попияковтар родының хызы. Роман Леонидович паза Ирина Александровна городта тойда танызып алғаннар. Андада чиит оол харындазының тойына чӧрген. Харындазы мындағ пайрамға, туған-чағыннарынаң пасха, iдӧк хада тоғынчатхан арғыстарын ааллап хығырчатпас па. Андағ аалҷылар санында полған абахай хыс Ирина Попиякова. Чииттернiң чӱреенде хыныс оды тамылған. Айдас оол кӧңнiне кiрген абахайнаң 1,5 чыл пазынаң хоных хонған.

Роман Леонидович 29 частығда паба полыбысхан. Чиит ирепчi палаа пастағызын 2010 чылда чидiнген, тун хызыҷаан Карина адап салған. Андада чиит паба-iҷенiң ибде хайынҷах таа кӧп пол сыххан, ағаа хоза, амды, пала тӧреенде, уғаа нандырығлығ поларға кирек полчатханын чахсы оңар сыхханнар. Оларға, тун палазы соонҷа кӧрiп, улуғлары чахсы чӧлег пол пиргеннер. Аға-ууҷалар пархаҷахнаң матап айғасханнар, ағаа паарсас-хынысты сыйлап. Анаң 2013 чылда чиит сӧбiреде пу ах чарыхха iкiнҷi хыс пала тӧреен, аны Вероника адап салғаннар. 2018 чылда – очы хыс Людмила.

Пабаның чооғынаң, тун пала тӧреенде, чиит ирепчее чуртас сидiк пiлдiр сыххан. Аннаңар оларға улуғларының полызии киректелген. Че пастағы палазын ӧскiрiп опыт алынып алғанда, соонаң тӧреен палаларынаң пiр дее сидiксiнмееннер. Тун палазын кӧп нимее ӱгрет саларға кӱстенгеннер, анаң ол туңмаҷахтарынаң матап айғазып пастаан. Кiчiглерi пиҷезiнең кӧп нимее ӱгренчелер. Улуғ cӧбiреде палалар удур-тӧдiр полызызып, ӱгренiп одырчалар тiпче паба кiзi.

– Кӧп палалығ паба поларға, ит­се-де, пiр дее пӧгiнмеем. Iкi пала ӧскiрербiс тiп сағынғам. Ипчiм ӱзiн­ҷiзiнең азах аар пол парғанда, аның тӧрирiн чидiкпин сахтаабыс. Худайдаң пирiлген палаҷахтарға хайди ӧрiнмессiң, – таныхтаан чооғында.

Хайди ол санапча, кӧп паланы ӱгредерге паза ӧскiрерге хай-хай оой. Пiр паланы ӧскiрерге сидiк ле. Чалғыс палаа сӧбiреде синiнең иртiре хайығ салылча, прайзы аны сыбыра сыныхтағда тударға кӱстенче. Хайығ чох пiр дее артызылбинча. Чалғыс пала ӱчӱн паба-iҷенiң чочынызы уғаа улуғ поладыр. Улуғ сӧбiреде, тiзең, олғаннар саңай пасха оңдайда ӧсчелер. Олар удур-тӧдiр полысчалар, паба-iҷезi ибде чох полза, улии кiчiглерi соонҷа кӧрче. Кiчии дее пiрееде улиина пiрее чӧп пирiп полыс турча. Кӧзiдiмге, очы хызыҷаа пиҷелерi холларын чуғаннар ба тiп сыбыра сизiндiрче. Тасхартын кiр килген пиҷелерiне чоохтидыр: «Прайзына хол чунарға!»

– Паланы орта ӱгреткенi – нимедiр ол? Ағаа пiр дее орта нандырығ чоғыл санапчам. Пiреезiн уғаа орта ӱгретчебiс тiп сағынчалар. Че сынында аннаң хайдағ кiзi ӧс парғаны кӧрiн парза, таңнапчабыс. Паба-iҷе палаа позы чахсы кӧзiдiм поларға кирек, – теен ол.

Алахтаев ирепчi – iкiзi пӧзiк ӱгредiглiг. Ирина Александровна Ағбандағы «Золушка» олған садында психолог полып iстенче. Олар палаларын прай нимее иптiг ӱгредерге кӱстенчелер. Чурт iстiнде хайындырып, тоғысха кiчiгдең кӧнiктiрчелер. Хызыҷахтар ибдегi хайынҷахты теестезiп итчеттiрлер. Чiҷең ниме дее тимнирге ӱгрет салтырлар, итсе-де, анзына сағам очызын на кӧнiктiргелектер, ол ам даа кiчiг нооза, олған садынзар чӧрче. Пиҷелернiң улии 8-ҷi класста ӱгренче, ортыны – 5-ҷi класста. Хызыҷахтар, школада тхэквондо секциязына чӧрiп, спортнаң айғасчалар. Сӧбiренiң кибiрiн тӧстеп, полған на тынағ кӱннерде пiр стол кистiнде одырып азыранчалар. Iдӧк прай сӧбiренең чир-чайаанзар тынанарға алай туғаннарзар ааллап чӧр килчелер. Аалзар удаа чӧр турарға кӱстенчелер, олғаннар ағазынаң тоғазып алчалар. Паза стол ойыннарынаң айғазарға хынчалар.

– Хызыҷахтарны ӧскiрерге сидiк ле. Оолахты хатығ холда тудып ӱгредерге кӱстенчезiң. Че хыстарны, тiзең, iди ӧскiрерге чарабас. Амғы туста паланы чыртарға чарадылбинча. Пiрееде сағынчазың, олғанны чыртыбыс турарға чарадылған полза, андада оларны ӱгредерге хай-хай оой поларҷых, – сағызынаң ӱлескен ирен.

Роман Леонидович позын уғаа нандырығлығ пабаа санапча. Ипчiзi ибде чох полза, ол чурт iстiнде позы прай хайын полча. Палаларына чиис тимнеп пирерге пiр дее сидiксiнминче. Ковид тымозы матап тарапчатхан туста ипчiзiн имнег туразынзар чатырыбысханда, паба ибде палаларын кӧрерге прай позы сыданған. Карантинде, пiр дее чирзер сыхпин, iкi неделя ибде одырарға киректелген. Андада паба палаларын уғаа чахсы кӧрген, пiр дее нимедең аарсынмаан.

– Мағаа палаларымнаң хада полғаны хаҷаң даа чахсы кирек полча. Олар ибде чох ползалар, ирiстiг поладыр. Ибде хости пiр дее пала полза, чӱрекке уғаа истiг. Палалығ полғаны – ол пiстiң часкабыс. Сӧбiрелерде ӱстең дее кӧп пала поларға кирек тiп сағынчам. Кӧп пала ӧскiрерге кӱстенерге. Улуғ сӧбiре – ол ӧрiнiс, хынығ чуртас, – теен сӧбiре пазы.

Ол улуғларға чӧп пирче, паба-iҷее тыстанызы пик кiзi поларға. Пала позының ӱчӱн нандырығ тударға пiлiнерге кирек. Аның орнына прай ниме идерге чарабас, ноо даа нименi позы пӧгерге кӱстензiн. Ол улуғ ӧс парза, чон аразында позын турыстығ кiзее санан чӧрер. Кiзi чуртазы ӱчӱн позы нандырча.

Хазнада иртiрiлген сурастырығ танығларынаң, россияннар, ахча тоғынып, сӧбiрезiн пик азахха турғысчатхан ир кiзiнi нандырығлығ пабаа санапчалар. Андағ паба палаларының чуртазынаң хыйа турбинча паза оларға хынчатханнаңар удаа чоохтапча.

Сом сӧбiре архивiнең