Чир-суғны арачылирға, iстенiске кӧнiгерге
25.10.2024
Хабарлар
Чиит ӱгретчi Дмитрий Пахтаев ӱгренҷiзi Лев Ивановты автомат сайирға паза чыырға ӱгретче
Ӱгредiг. 2024-2025 ӱгредiг чылында школа программазынзар наа предметтер кирiлгеннер. Ӱгренҷiлер амды «ОБЖ» предметтiң орнына «ОБЖ паза Чир-суубысты арачылиры» (ОБЗР) предметтi ӱгренiп пастабысханнар, «Iстенiс» урогы, тiзең, «Iстенiс (технология)» урогы адал сыххан
Чааҷыларның пастағы тимненiзi – школадаң
Чииттернi чаа службазына азынада тимнирге кирек тiп чахыпча хазна. Iди пу чылдаң сығара школа программазынзар алызығлар кирiл парды – олғаннарға чааҷыларның пастағы тимненiзiнҷе ӱгредiг апарыл сыхты. Ӱгредiг хайди парчатханнаңар, аның кирексiнiзiнеңер паза сидiксiнiстерiнеңер Асхыс аймааның Катанов аалдағы ортымах школаның «ОБЖ паза Чир-суубысты арачылиры» предметтiң ӱгретчiзi Дмитрий Пахтаев чарыт пирген.
Дмитрий Михайлович пу школазар ирткен чылда килген. Аның алнында ол Ағбанда, Асхыста спортнаң палғалыстығ учреждениелерде iстенген. Ӧрт ӱзiрҷең службада даа поларға килiскен. Позы ол Катановтаң, анда-мында чуртап, тоғынып, тӧреен чирiнзер сӧбiрезiнең хада айланған, хонғанынаң тура пӱдiрiп алғаннар. Хонғаны Москвада ӱгренген, пылтыр пуох школада математика ӱгретчiзi полыбысхан. Амды ӱзiнҷi палазынаң ибде одырча.
Дмитрий Пахтаев наа тоғыс орнында «ОБЖ» урогын апар сыххан, пу чылдаң – «ОБЖ паза Чир-суубысты арачылиры» урогын. Наа предметтi апарар ӱгретчiлернi пӱӱл чайғызын Алтай аймаандағы «Беркут» олған лагерьiнде чыып, ӧнетiн ӱгредiг иртiргеннер. Анда 150 азыра специалист араласхан.
– Ӱс кӱн ӱгредiглер хатығ ирткеннер. Анда пiс тактикаа, техникаа, пастағы полызығ пирерiне, БПЛА-наң тоғынарына паза даа пасха кӧcтеглерҷе ӱгренгебiс. Аның соонаң даа пiс хоза ӱгредiглерге чӧргебiс паза пу чағынғы чылларда олар иртерлер тiп сағынчам. «ОБЖ» предмет школада хаҷаннаң полған, че «Чир-суубысты арачылиры» предметтi апарарға ӱгретчiлерге хоза пiлiстер кирек тiп санапчам. Чуртас алысча, аннаң хада школа программазынзар iдӧк алызығлар кирiлче, – сағызынаң ӱлескен чиит ӱгретчi.
Наа предметтi олғаннар 8 класстаң ӱгренiп пастапчалар. Урокта Дмитрий Михайлович оларны чаа тирiглерiнең таныстырча, оларнаң хайди тузаланарын чарытча, картадағы тағ-cуғларны хығырарға, посха алай ба арғысха пастағы имнег полызиин пирерге кӧнiктiрче. Аннаң пасха ӱгретчi олғаннарнаң кӧп чоохтазығ апарча. Олар ӧӧнiнде Ада чир-сууна хынарына, ағаа поғдархирына чарыдылчалар нооза.
– Пос чирiне хынарынаң пасха, пiс палаларны нандырығлығ поларға, улуғларның чооғын истерге ӱгретчебiс. Олар салбыр тудынзалар, армияда хайди служба иртерлер? Аннаңар школа тузынаңох сығара оларны дисциплинаа кӧнiктiрчебiс.
Оолах-хызыҷахтар наа предметке хынчалар. Ол оларға чапсых пiлдiрче. Школаның спорт залында пiс атарға ӱгренчебiс. Ухтарны позыбыс алчабыс. Стенее тимiр хазап салғам. Андар атылған ух, тееп, найбал парып, андох халча. Ол олғаннарға хорғыс ағылбинча. Ӧнетiн стенд аларға итчетсең, ол аарлыға cых парча. Тиксi алза, предметке кирек тирiглер «ОБЖ» предмедiнең халғаннар. Урокта оларнаң тузаланчабыс, – чооғын узаратхан ол.
Чиит специалист, предмедiнҷе учебниктер ам даа килбееннеңер, урок апарарға сидiксiнче. Аннаңар ол мының алнында сығарылған «ОБЖ» учебникнең тоғынча. Интернет парда, чахсы. Анда кӧп чапсых ниме-ноо таап алча. Iдӧк ӱгретчi «ОБЖ паза Чир-суубысты арачылиры» предметке час асхынах пирiлче тiпче. Полған на классха неделяда пiр урок. Частары хозылған полза, чахсы поларҷых тiп таныхтапча ол.
Уроктар иртiрерiнең пасха, Дмитрий Пахтаев, оңдай полза, ӱгренҷiлерiне СВО араласчыларынаң тоғазығлар иртiрче. Ӱр ниместе iди олғаннар имҷi-хирургнаң тоғасханнар.
– Ӧнетiн чаа операциязында араласчатхан чааҷы-имҷi кӧксiнде хаптырылған орден-медальларынаңар чоохтаан, хайзы ниме ӱчӱн пирiлгенiн чарытхан. Ол кӱнде 100 азыра операция итче осхас! Олғаннар аны ситкiп искеннер, сурығлар кӧп пиргеннер. Пiс чааҷы-хирургнаң школада аннаң андар мындағ тоғазығлар иртiрерге чӧптес салғабыс. Хакасиязар теестегi хати килзе, ол имнег тирiглерiн, ағыл килiп, ӱгренҷiлерге кӧзiт пирерге молҷаан. Iкiнҷiлебинчем, чапсых тоғазығ олғаннарның кӧңнiлерiне кiрер, – чарытхан Дмитрий Михайлович.
«ОБЖ паза Чир-суубысты арачылиры» урокта ӱгренҷiлер iдӧк автоматты сайирға паза чыырға ӱгренчелер. Катановтағы школаның 8-ҷi класс ӱгренҷiзi Лев Иванов школада автоматты иң табырах сайапча паза чыып салча. Ағаа 25 секунда ла киректелче. Ол уғаа чахсы тус. Оолахтың узын таптирға тiп, ӱгретчi аны марығларда араластырарға пӧгiнче.
Хайди искiрче Хакасияның ӱгредiг паза наука министерствозы, амды федеральнай синде «ОБЖ паза Чир-суубысты арачылиры» предметче учебниктер тимнелче. Олар сығарылзалар, хазнаның регионнарынҷа тарадыларлар.
Iстенерге прайзы пiлерге кирек
Iдӧк «Iстенiс» предметке алызығлар кирiлген. Амды ол «Iстенiс (технология)» адалча. Нименең ол мының алнындағы уроктаң пасхалалча? Амғы уроктар хайди иртчеткеннеңер Асхыстағы лицей-интернаттың iстенiс (технология) ӱгретчiлерi Игорь Кускунаков паза Арнольд Топоев чарыт пиргеннер.
Школаны мының алнында тоосханнар оңнапча поларлар, хайди иртчеңнер iстенiс уроктары. Оолахтар ағаснаң, тимiрнең узанҷаңнар, хызыҷахтар, тiзең, спица-крючоктарнаң кип-азах палғирға, чиис тимнирге ӱгренҷеңнер. Пу кӧстеглер амғы iстенiс урогында халғанохтар.
– Хазна ӱлгӱзiнiң чахии хоостыра, амды олғаннар холнаң узанарға ла нимес, iдӧк компьютер технологияларын, программированиенi, проектированиенi паза даа пасха кӧстеглернi пiлерге киректер. Анзын iдӧк амғы чуртас кирексiпче. Наа iстенiс (технология) урогында пiс ӱгренҷiлернең экономиканы, предпринимательствоны, профориентацияны, компьютер графиказын, 3D-моделированиенi, робототехниканы, БПЛА-ны паза даа пасха кӧстеглернi иртчебiс. Полған на кӧстегнi ирткен соонаң пiс профессияларны iстесчебiс. Кӧзiдiмге, робототехниканы ӱгренген соонаң, пiс олғаннарнаң кӧрчебiс, хайдағ профессияда олар тоғын поларлар. Ол санда «Инженер-робототехник», «Инженер-электроник», «Инженер-электротехник», «Программист-робототехник», – чарытхан Игорь Кускунаков.
Ӱгретчi Игорь Кускунаков iстенiс (технология) урогын апарча
Хайди сизiнгеннер ӱгретчiлер, 5-7 класстағылар ӧӧнiнде холнаң узанарға хынчалар, улуғлары компьютер технологияларынаң тоғынарға.
Iстенiс урогы наа оңдайнаң апарыл сыхханда, олимпиадалар даа пасхаҷыл иртчелер.
Ноға кирек полған ӱгредiг программазынзар наа кӧстеглернi кирерге тiп сурчам ӱгретчiлердең.
– Амғы олғаннарның кӧбiзi наа технологияларнаң хынып айғасча. Че олар анда ойыннар ла ойнабазыннар. Оларнаң орта тузаланып пiлзiннер. Кӧзiдiмге, архитектор поларға сағынчатханнар оларға ӧнетiн программалар парын пiлзiннер. Амды оларға карандашнаң ах чаҷында хоостирға кирек чоғыл.
Олох туста, наа технологиялар кирiлчетсе дее, холнаң узанарына ӱгредерi хайдар кiрбеске кирек. Анзы школаның материально-техническай базазынаң палғалыстығ. Лицейiбiсте ағас-тимiрнең узанҷаң тирiглер пар, че олар най иргiлер. Токарнай станок 1968 чылда сығарылған! Мының алнындағы оборудованиенең олғаннар узанарға хынарлар ба? Асхыста наа школа азылза, анда технология урогына амғы тустағы наа оборудованиелер турғызылар. Андада ӱгренҷiлернiң холнаң узанар кӧңнiлерi полар тiп сағынчам паза ол олғаннарға хорғыс ағылбас.
Палаларны iстенiске кӧнiктiрерге хайди даа кирек тiп сағынчам. Олар прайзы илбек программист, архитектор пол парбастар, че, ибде хайынарға, чиис тимнирге кирек. Школада олғаннар дежурство апарчатсалар, оларның хайзы ибде хайынчатханы, хайзы чох, сах андох кӧрiн парча. Аннаңар олғаннарны iстенiске кӧнiктiрерiн узарадарға кирек.
Ағаа хоза пiске, школаа, тоғысчы специалисттернi тимнирге кирек. Полған на тема иртiбiскен соонаң пiс олғаннарнаң, ӧнетiн сайтсар кiрiп, хайдағ профессия аларға чарирын паза чал ахчазы хай син тӧлелчеткенiн кӧрiбiсчебiс. Тоғысчы профессиялығларға кӧбiзiне 80 муң азыра салковай тӧлелче. Мин палаларға хаҷан даа тiпчем, полған на кiзi пос тоғызын ӧтiре пiлерге кирек. Андада ағаа тоғыста ӧзiс паза турыстығ чал ахчазы полар, – теен Арнольд Топоев.
Таныхтирға кирек, Асхыстағы лицей-интернаттың iстенiс (технология) предметтiң чиит ӱгретчiлерi республика паза хазна синiнде иртчеткен профессиональнай марығларда сыбыра араласчалар. Пу наада Игорь Кускунаков «Чемпионы по призванию» тиксi Россия олимпиадазының 2-ҷi турының дипломады полыбысхан. Ол Россияның 15 иң кӱстiг ӱгретчiлерiнiң санына кiрген. Турыстығ ӱгретчiнi ӱр ниместе Хакасия пазы Валентин Коновалов алғыстаан паза сыйых читiрген.
Сомнар авторни
Автор :
Оксана Котюбеева
| Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
| 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 | 3 |
| 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 |
| 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 |
| 18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 |
| 25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 1 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде
