ПОЛҒАН HA КІЗІ ЧУРТАЗЫН ЧАХСЫЛАНДЫРАРҒА КӰСТЕНЧЕ
19.01.2018
Хабарлар
ПИИ АЙМААНДАҒЫ ХОЙБАЛ ААЛДА ВИКТОРИЯ ВИКТОРОВНА ПАЗА АНТОН ОЛЕГОВИЧ СЕЛИГЕЕВТЕР СӦБІРЕЗІНЕҢ ТАНЫЗЫП АЛҒАМ. СӦБІРЕ, ХОНЫХТА 14 ЧЫЛ ЧУРТАП, ЧИТІ ПАЛА ӦСКІРЧЕ. ИҢ УЛУҒ ХЫСТАРЫ ДИАНА 6 КЛАССТА ӰГРЕНЧЕ, ВЕРА - 4 КЛАССТА, НАДЯ - 3 КЛАССТА, АЙТАН - 1 КЛАССТА, АЙХАН ПӰӰЛ ШКОЛАА ТИМНЕПЧЕТКЕН ГРУППАА ЧӦРЧЕ. ААЛДА ОЛҒАН САДЫ ЧОХТАҢАР, ПАЛАЛАРНЫ ТӦРТ ЧАСТЫҒДАҢ ШКОЛАА ТИМНЕП ПАСТАПЧАЛАР. ЛЮБА ІКІ ЧАСТЫҒ ПАЗА ИҢ КІЧІГЛЕРІ ЛЮДАА ПІР ЧАС ТАА ТОЛҒАЛАХ, ОЛАР ИБДЕ ОДЫРЧАЛАР. УЛУҒ СӦБІРЕДЕ ТОҒЫС КӦП: ПАЛАЛАРНЫ КӦРЕРГЕ, АС-ТАМАХ ТИМНИРГЕ ПАЗА КІЧІГ ПАЛАНЫҢ КИП-АЗААН УДАА ЧУУРҒА КИЛІСЧЕ. ІДӦК ИБ АРАЗЫНДА ХАЙЫНАРҒА КИРЕК. СӦБІРЕ ХАЙДИ ЧУРТАПЧАТХАННАҢАР ВИКТОРИЯ СЕЛИГЕЕВА ЧООХТААН.
- Сірер, иб аразында хайынып, палаларны ӧскірерге, прай ниме идерге хайди маңнанчазар?
- Иб аразындағы тоғысты чалғызан итпинчем, сӧбіренең, пірге тудынып, тоғынчабыс. Улуғлары чахсы полысчылар полчалар, ӱгреністе ибдегі тоғысты пос алынҷа толдырчалар, кічіглеріне улуғлары полысчалар. Палаларым ибдегі хайыныста мағаа чахсы полысчалар.
Кӧзідімге, ідіс-хамысты теестезіп чуупчалар. Палалар пістің ынағлар, прай тоғыстарны ӧменең итчелер. Хырызыбысчаларох, че удур-тӧдір айасчалар тіп сизінчем. Палаларны иб аразында полызарға кӱстебинчем. Олар мағаа постары полызарға хаҷан даа тимделер.
- Мал-хус тутчазар ба?
- Пістің хоных улуғ нимес. Пос чуртын садызып алғанда ла, мал-хус тут сыххабыс. Пастап піс - іҷе-пабамнаң хада, анаң ээлері чуртабинчатхан турада чуртаабыс. Кӧзідімге, тура ээн турбазын тіп, пісті, ахчаа нимес, чурт, сайалбин, пӱдін турзын тіп, тикке чуртатчаң полғаннар. Піс чуртты кӧр пирҷеңміс.
Іҷе капиталына чурт садызып, мал-хус тут сыххабыс. Амды, пос чуртында чуртапчатханда, мал-хус таа тутчаң оңдай пар.
- Сірер тоғынчазар ба?
- Чох. Іҷе полары - ол минің ӧӧн тоғызым. (Хатхырча. - Авт.) Палаларны турыстығ ӧскіріп аларға сағынзаңар, иң пастағызын хынызыңарны читкіҷе читірерге кирек. Ағаа хоза, палаларға хаҷан даа хайығ салып, оларнаң сағыссыратчатхан нимелердеңер чоохтазарға кирек. Ідӧк иб аразындағы хайынысха тузым парыбысча. Хада хонғаным идінҷексер тоғысха кіріп алған, аалдаң ікі кізі теестезіп тоғынчалар. Тӧрт кӱн тоғынып, тӧрт кӱн тынанча. Тынанчатхан туста хоза ахча тоғынарға сыхча. Хай пірее чирде пӱдірігнең алай тыхтағ тоғыстарынаң айғасча. Улуғ сӧбіренің хорадығлары даа улуғ, аннаңар ахча кирек ле полча.
- Аалда школа пар ба?
- Пістің аалда пасталығ ла школа, анда олғаннар 4 классха теере ӱгренчелер. Анаң Алахтайлар аалындағы ортымах школазар парчалар. Пістің аал Алахтайлар аалынаң тоғыс километр оортах. Олғаннар Алахтайлар аалындағы школа-интернатта чуртапчалар. Понедельникте оларны автобус апарыбысча, субботада нандыра ағылча. Тынағ ла кӱннерін олғаннар ибде иртірчелер.
- Сірернің Диана ла интернатта чуртапча, пасхазы - ибде. Кӱн хайди пасталча паза иртче?
- Иртен, турып, пес одыныбысчам, палаларны усхурыбысчам. Хада хонғаным тоғыста полза, палалар школаа парарға тимненчеткен туста тасхар хайыныбызарға маңнанчам. Сосхаларны азырапчам, інектерні чазызар сығарыбысчам, хойларға от тастап пирчем. Ол туста палаларым кічіг туңмаҷахтарын кӧрчелер. Ибзер кіріп, хызыҷахтарға састарын ӱр пирчем, анаң, азыранып алып, школаа парчалар.
Палаларым школадаң килгенҷе, мин, ибдең сых полбин, кічіг палаларымнаң одырчам. Олар, школадаң киліп, кроликтерні азырапчалар, суғ тазыпчалар. Анаң ибдегі тоғыстарны идерге одырыбысчалар. Іди кӱн ирт парча.
- Ӱлӱкӱннерні хайди иртірчезер?
- Пістің сӧбіреде ӱлӱкӱннер тың на таныхталбинчалар. Оӧнінде палаларның тӧреен кӱннерін не таныхтапчабыс. Олар пайрамнарын чидікпин сағыпчалар. Полған на паланың тӧреен кӱніне позым торт ит пирчем, пірее татхыннығ чиис тимнебісчем. Палалар азыранып алған соонаң ойнапчалар, хынчатхан ойыннары - чазынып, удур-тӧдір тілирі. Чайғызын тӧрееннерге чахсы. Олар тасхар чылығда ойнап таа алчалар. Пірееде суғ хазынзар алай арығзар чӧр килчебіс. Анда, ит сістеп, стол салып, тынанчабыс. Хысхызын тӧрееннерге ӧӧнінде ибде ле одырарға килісче. Тасхар тынанарға, ойнирға парарға итсең, кічіглеріне соох полар, аннаңар ибде ойнапчалар.
Ӱлӱкӱннерге школада пос холынаң тимнеен ниме-нооҷахтарны палалар сыйлапчалар. Мин оларның тоғыстарын чыыпчам. Ос парзалар, кӧзідербін хайдағ нимелер иткеннерін.
- Читі паланың іҷезі поларға сидік пілдірче бе?
- Чох. Постың палалары пір дее аар чӱк полбинча. Сӧбіребіске сыданчабыс: палалар тох чӧрчелер, кип-азахтары пар паза ӱгреністері маңнаныстығ парча. Хызыҷахтар «тӧрт-пистерге» ӱгренчелер. Оӧнінде постары ӱгренчелер, хай пірее ле туста полызарға килісче. Оолларнаң, тізең, саңай пасха. Оларнаң, одырып, ибдегі тоғыстарын хада идерге кирек.
- Іҷелерге пірее чӧп пир поларзар ба?
- Полған на паланың позының хылии, аннаңар, чахсы пілізіп, пір чӧпке килерге, пик хылыхтығ поларға кирек. Олғаннаң, пілізіп, чағын поларға итсеңер, полғанының на чӱреензер пос чолы апарча, аны іҷе кізі, сизініп, таап аларға кирек. Іҷе хаҷан даа палаларға хынызын читірзе, орта полар.
- Сірернің чуртазыңарда иң ӧріністіг паза иң чобағлығ кӱннер полған ма?
- Иң ӧріністіг кӱн, ол хаҷан пастағы палам тӧреен. Мин азах аар чӧрчеткенімде, пала тӧрирін чидікпин сахтаам. Хызыҷаам тӧреенде, мин иң часкалығ іҷе полғам.
Иң хомай паза хорғыстығ кӱннер полған, хаҷан оолғым тӧреен, че аның ӧкпезі чазыларға маңнанмаан. Аны Ағбандағы олған имнег туразында реанимацияда чатыр салғаннар. Мині хада чатырбааннар, ол чалғызан ікі неделя чатхан, анаң, позы тын сыхханда, мағаа хада чадарға чаратханнар. Хада ікі неделя чатхабыс, анаң пісті ибзер позыдыбысханнар.
- Сірер кӧп палалығ сӧбірелерге кӧрілген хазна полызығларынаң тузаланчазар ба?
- Федеральнай іҷе капиталының ахчазына піс ам чуртапчатхан тураны садызып алғабыс. Региональнай іҷе капиталынаң ам даа тузаланмаабыс. Чыл сай августта паланы школаа тимнирге хазнадаң ахчалығ полызығ пирілче. Олғаннар ағырыбыссалар, тикке пирілчеткен имнер пар полза, оларны алчабыс. Ідӧк кӧп палалығ сӧбірее одың алған ахчаның 70 %-ті айландырылча.
Автор :
Наталья ТЮКПЕЕВА
| Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
| 29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
| 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 |
| 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 |
| 20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 |
| 27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде
