ПІРГЕ ЧЫЫЛЫЗЫП ЧООХТАССА, НАА САҒЫСТАР ТӦРИДІР
17.05.2019
Хабарлар
Тамара БОРГОЯКОВА конференция аалӌылары Москвадаң килген Айса БИТКЕЕВАНАҢ (сол саринда) паза Кемеровтаң килген Людмила АРАЕВАНАҢ хада
Наука конференциязы. Киҷее Хакас хазна университедінде Россия синінде «Сибирьде чуртапчатхан чоннарның тіллерін паза культураларын хайраллиры паза тилідері» III наука-практикалығ конференция ирткен.
ТАНЫХТИРҒА КИРЕК, МЫНДАҒ КОНФЕРЕНЦИЯ ХАКАСИЯДА ЧЫЛ САЙ ИРТІРІЛЧЕ, ЧЕ ПӰӰЛ ОЛ ЧОННАР АРАЗЫНДА ЧАРЛАЛҒАН ЧИЛЕГЕЛІГ ЧОННАР ТІЛЛЕРІНІҢ ЧЫЛЫНА ЧАРЫДЫЛҒАН. МЕРОПРИЯТИЕЕ ИЛЕЕДЕ ЧОН ЧЫЫЛЫСХАН. ОЛАР - ХАКАСИЯДАҒЫ УЧЁНАЙЛАР, ӰГРЕТЧІЛЕР, ӰЛГӰДЕГІЛЕР, ХАЛЫХ ПІРІГІСТЕРШІҢ АРАЛАСЧЫЛАРЫ. ІДӦК МОСКВАДАҒЫ, НОВОСИ-БИРСКТЕГІ, КЕМЕРОВТАҒЫ, ХЫЗЫЛЧАРДАҒЫ, ХЫЗЫЛДАҒЫ, НОВОКУЗНЕЦКТЕГІ, ТОМСКТАҒЫ, УЛАН-УДЭДЕГІ НАУКА ПАЗА ӰГРЕДІГ КІННЕРІНЕҢ УЧЁНАЙЛАР КИЛГЕННЕР.
Конференцияның ӧӧн пӧгіні - Сибирьдегі чоннарның тіллерінңе істезіглер салтарларынаң ӱлезері, тіл политиказынаңар, ӱгредігдеңер чоох алызары паза опыттарынаң ӱлезері.
Мероприятиені азып, аалҷыларны паза араласчыларны чылығ сӧстернең удурлааннар Хакас хазна университедінің гуманитарнай істезіглер паза сойан-алтай тюркология институдының директоры Тамара Боргоякова, ХГУ-ның наукаҷа паза нааҷыланыстарча проректоры Андрей Попов, республиканың Улуғлар чӧбінің кнезі Пётр Воронин. Олар, конференцияның улуғ тузазын таныхтап, араласчыларға тӱзімніг тоғыс алғааннар.
Чапсых аалҷылар аразында США-даң килген оолны, Фулбрайт программаның стипендиады Эйден Миллерні, таныхтирға кирек. Ол филология паза культуралар аразындағы палғалыс институдында стажировка иртче. Аның чооғынаң, Нью-Йоркта хас-хаҷаннаң чуртаан чоннар тіллеріне мындағ хайығ салылбинча, аннаңар ағаа мындағ конференцияда аралазарға чапсых.
Россияның наукалар академиязынын Языкознание институдының наука тоғынҷызы, филология наукаларынын докторы Айса Биткеева (Москва г.) Сибирьдегі чоннарның тіллеріне паза культураларына чарыдылған конференцияда ікінҷі чылы араласча. Аннаңар, пеер киліп, ол пір чыл аразына Сибирьде тіл саринаң хайдағ алызығлар полғанын піліп аларға пӧгінче. Хакасияның тіл суриин хайди паалапчазар суриима ол піди нандырған:
- Республикада хакастар саны асхынах - 12 % ле. Аннаңар, пілдістіг, ноға ол сурығ сығыс килген. Ирткен чылда кӧргем, хайди хакастар пос тіліне паза культуразына паарсаснаң хайчалар. Анзы мині ӧріндірген. Пасха чоннарға ол кӧзідім поларға кирек. Россияда ӧӧнінде орыс тілі тузаланыста, аннаңар амды прай даа тіллерге олаңай нимес тус. Че хакастар пос тілінең чоохтазарға сіренчелер паза чоохтасчалар. Хазнабыста пар республикалар, хайда кирек улам на чочыныстығ, - сағызынаң ӱлескен Айса Николаевна.
Тувадаң килген филология наукаларының кандидады Надежда Серээдарның чооғынаң, Хызылда даа тіл сурии хомзындырча. Хайди ол таныхтаан, амғы тӧл тува тілінең хомай чоохтасча. Аннаңар пу конференция ағаа туза поларында ол ікінҷілебинче. Надежда Чылбаковна Хакасияда иртчеткен конференцияларда тӧреміл араласча. Анын ӧӧн пӧгіні - пасха учёнайларның істезіглерінең танызып алары паза пос тоғыстарын чонға искірері.
Конференция тузында тӧрт секция тоғынған, оларның ікізі тіл суриина чарыдылған. Ідӧк учёнайлар алынҷа секцияда литература паза фольклор сурығларын кӧдіргеннер, че ӱгретчілер, тіл суриин ӱгредіг киреенең палғалыстырып, опыттарынаң ӱлескеннер.
Конференция араласчылары
ХГУ-ның гуманитарнай істезіглер паза сойан-алтай тюркология институдының наука тоғынҷызы, филология наукаларының докторы Мария Чертыкованың таниинаң, мындағ конференцияның тузазы улуғ. Мында наа сағыстар, наа кӧстеглер тӧріпчелер. Мындағ мероприятие чонға тіл суриина хайығ айландырарға полысча, сидіксіністерні чарыхха сығарча паза оларны пӧгерінде наа оңдайлар табарға полысча.
Пӱӱл ідӧк опыдынаң ӱлезерге Новосибирсктегі Россияның наукалар академиязының Сибирьдегі пӧлиинің филология наукаларының кандидады Елена Тюнтешева килген. Ол пу конференцияда пастағызын на араласча.
- Мында грамматикаӌа паза лексикаӌа искіріглерні истіп аларға сағынчам. Ағаа хоза, мағаа, хаӌан даа Хакасияда полбаан кізее, республиканы кӧріп аларға хынығ. Пӱӱн Ағбаннаң чӧпсіндім. Уғаа истіг город, ағастар кӧп, - таныхтаан учёнай.
Пӱӱн конференция тоғызы Асхыс аймаанда узарадылча. Аннаңар аалҷыларға Хакасиянаң чағын танызып алар чахсы оңдай полар. Конференция араласчылары Асхыс аймаанда иртчеткен олғаннарның Тун пайрамында паза «Хуртуйах тас» музей-заповедникте пол килерлер, анда оларға чоныбыстың кибірлерін хайраллапчатханы хоостыра мастер-класстар кӧзіділер.
Автор :
Екатерина ИНДЫГАШЕВА
| Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
| 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
| 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
| 22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
| 29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде
