КӰРЕСКЕ ЧАРЫДЫЛҒАН
14.04.2020
Хабарлар
Кинде тасхағында. Саблығ тренер Александр Кильчичаковтың «Кӱрес Асхыс аймаанда» киндезі чарыхха сыххан
Пістің чон Александр Кильчичаковтың чайаачызынаң чахсы таныс. Аның пастағы киндезі 1995 чылда сыххан, ол «Хакас чирінің аң-хустары» адалча. Амғы туста пу тоғыс хакас тілінең сығарылған иң чахсы книгаларның санына кірче. 25 чыл аразына Александр Гордеевич алты кинде чайап салған, оларның кӧбізі спортха чарыдылған. Анзы тиктең нимес.
Александр Кильчичаков - Хакасияның физическай культуразының паза спортының саблығ тоғынҷызы. Тӧӧ чирінең сыххан тренер олғаннарны грек-рим кӱрезіне ӱгредеріне 36 чыл пир салған. Аның ӱгренҷілері, аймах-пасха синде иртчеткен марығларда ӧткін аралазып, тӧреміл чиңіс тутчаңнар. Александр Гордеевичтің устаанынаң он артиинаң кізі СССР-ның паза Россияның спорт узы аарластығ атха турысхан. Ӱгренҷілерінең Иван Голощаповты алында таныхтирға кирек. Иван Иванович - грек-рим кӱрезінде чоннар аразындағы спорт узы. Хакасияда мындағ пӧзік атха нинҷе-де ле спортсмен турысхан.
Тренер тоғызынаң пасха, чир-суғҷыбыс кӱресті улуғ хайығда тутхан. Чоохтирға кирек, хакас чонның иң хынчатхан спорт кӧрімі Илбек Ада чаа соонда ундудыл сыххан. Иң кӱстіг кӱресчілер хан тӧгістіг чаадаң айланмааннар, чииттерні микелерге ӱгретчең кізі халбаан. Ағаа хоза, СССР олимп чӧріміне хозылған сылтаанда, спорттың национальнай кӧрімнері, ол санда кӱрес, хайығ чох халғаннар. Ӱлгӱдегілер 1958 чылда, Хакас чирі Россияа піріккеннең пеер 250 чыл толчатханын таныхтап, область синінде кӱресче чемпионат иртірерге пӧгінтірлер, че кирек киліспин парған. Марығның таллағ чардығын Асхыс паза Таштып аймахтарында ла иртіріп алғаннар, пасхазында кӱресчең кізі табылбаан.
Кӱрес наа тынызын 1970 чылларда алған. Анда Павел Боргояковтың, Анатолий Аданаковтың паза Александр Кильчичаковтың хозымы улуғ. Олар, хада-пірге тудынып, Асхыс аймаанда кӱрес марығларын иртірдеңнер, спортсменнернің узын пааладаңнар. Сибирь-де спорттың национальнай кӧрімнерінде чемпионаттар иртіріл сыхханда, кӱресчілерні марығларға тимнееннер. П.В.Боргояков 1975 чылда Сибирьнің чемпионадында кӱресче улуғ чарғыды полған. А.Н.Аданаков - РСФСР-ның саблығ тренері, аның ӱгренҷізі Сергей Карамчаков 1988 чылда Олимп ойыннарында хола медаль утып алған.
Че кӱрестің тархынында иң танығлығ 1980 чыл полча. Андада пастағызын на Тун пайрам иртірілген. Тӧстегділер ӱлӱкӱннің программазынзар кӱресті кир саларға чаратханнар. Александр Кильчичаковнаң Анатолий Аданаков Тун пайрамға прай харбасчатхан спортсменнерні хығырғаннар. Ӱлӱкӱн тузында олар піліп алғаннар: кӱресті иртіреріне 45 минута пирілче, спортсменнер харбаспасха, кізілерні кӱреснең таныстырарға ла киректер. Сынында марығлар ікі кӱн изере парғаннар. Ол тустаң кӱрес Тун пайрамның ӧӧн тании полча.
Пӱӱнгі кӱнде кӱреске чарыдылған ӱс кинде сыххан. Пастағызын педагогика наукаларының кандидады, Хакасияның физическай культуразының паза спортының саблығ тоғынҷызы Леонид Сагалаков пасхан. 1969 чылда сыххан киндеде кӱрестің микелері кӧзіділ парғаннар. Че чуртас орында турбинча, отыс артиинаң чыл аразына кӧп алызығ пол парған. 2006 чылда Леонид Николаевичтің «Кӱрес» тоғызы нааҷыли сыххан. Александр Кильчичаков киндені сомнарнаң, наа танығларнаң пайытхан, пірее алҷаастарны тӱзеткен. Пу тоғыс ідӧк теорияа пай.
«Кӱрес Асхыс аймаанда» кинде пасха оңдайлығ. Анда кӱрестің тархынынаңар чоохталча. Кӧзідімге, мының алнында кӱресчілер чайғызын отта, хысхызын харда харбасчаң полтырлар. Тойлар кӱрес чох иртпеҷең, полған на аалда пос микелеріне тудынҷаңнар. Ікі аалдаң кӱресчілер тоғасса, харбазар оңдайлардаңар азынада чоохтазып алҷаңнар. Авторның таниинаң, пастағы санға алылған марығ 1920 чылда 23 майда ирткен. Кӱрестең пасха, программада ат чарызы, гиря хабары полған. 1940 чылда Хакас автоном облазының 10 чылына чарыдылған спартакиадада 37 кізі харбастыр. Финалға сыххан пис спортсменнің ады архив пічіктерінде халтыр. Чиңісті Таштып аймааның чуртағҷызы Павел Почеряев тутхан. Ол кӱресче Хакасияның пастағы чемпионы полча. Спартакиаданың араласчыларының кӧбізі, ол санда П.П. Почеряев, фашисттердең тоғыр чаалазып, арығ тынын пир салған.
Пасха спортсменнердеңер чоохтаза, хайди даа Топоевтерні таныхтирға кирек. Спорт ветераны Михаил Топоев 1958 чылда Асхыс аймааның чемпионы полған. 2016 чылда Тун пайрамда аның пархазы грек-рим кӱрезінҷе спорт узы Василий Топоев ниикке чӧрҷең машинаны утып алған. Кӱресчілерге машинаны сыйлир кибір 2007 чылда салылған. Пастап аарлығ сыйыхнаң Асхыс аймаанаң сыххан кӱресчілер ле таныхталҷаңнар, че 2011 чылдаң пасти Хакасияның правительствозы ідӧк машина сыйлапча.
Александр Кильчичаковтың наа киндезі сомнарға пай. Авторға аны сығарарға Асхыс аймааның устағ-пастаа полысхан. Кинденің тиражы 250 экземпляр.
Автор :
Айара ЧЕБОДАЕВА
| Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
| 29 | 30 | 31 | 1 | 2 | 3 | 4 |
| 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 |
| 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 |
| 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 |
| 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 1 | 2 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде
