ЧАТХАН-ХОМЫС КӦГЛЕРІ ЧӰРЕК ТИБІРЕТКЕН
19.05.2021
Хабарлар
Концерт. С.П.Кадышевтің адынаң культура кінінде «Кӱн чахайағы» сарын паза теелбек ӧмезінің чайаачы иирі ирткен
Ыраххы 1957 чылда «Кӱн чахайағы» ансамбль теелбек ӧмезі чіли тӧстелген. Соонаң 1961 чылда ағаа сарнапчатхан паза хакас кӧг тиріглерінең ойнапчатхан ӧме хозылған. Іди «Кӱн чахайағы» пӱӱнгі кӱнге теере пісті чайаачызынаң ӧріндірче.
Иир Александр Кенельнің холнаң пасхан чыындызынаң алылған «Хыстың ыры» сарын хоостыра адалған. Сарынның сӧстері паза кӧӧ - чонни. Анда чиит хыс хомзынызын читірче.
Аны кӱснең хынминчатхан кізее ирге пирібізерге чарат салғаннар. Аннаңар ол хомзынып сарнаптыр. Наа ойынны «Кӱн чахайағы» ӧменің алып оолғы Андрей Мамышев чатхан кӧглерінең асхан. Кӧрігділернің хайиина чиит оол Андрей Томочаков позы чайаан «Кӧӧк» сарынны толдырған.
«Тӧреен чирдең артых ниме чоғыл, ӧскен чирдең аарлығ ниме чоғыл» тіп тиктең нимес чоохтанчалар. Пурунғыларыбыс хайраллап артысхан, Хакас чирібістің халын ағастығ тайғалары, хыри-пазы чох чазылары, чітпин, ӧңнен турзын хаҷан даа. Тӧллерібіске типселбеен, амыр, арығ чир-суубыс халзын. Мындағ сағыснаң «Кӱн чахайағы» ансамбль «Чазым» сарынны толдырған. Ырның кӧӧ - Нина Катаевани.
1945 чылда Александр Кенель Асхыс аймаандағы Кызлас аал чуртағҷызы Арғыс Пакачаковтаң «Кӱлӱктер» сарынны пазып алған. «Кӱн чахайағы» концертте ол сарынны истіп аларға оңдай пирген.
Иирні узарадып, чайаачы фольклор ӧмезі «Ыстырған пай» иргі сарынны толдырған. Шор чон сарынын Таштып аймаандағы Аңчул аалның 64 частығ чуртағҷызы Прокопий Кужаковтаң хаҷан-да Александр Кенель пазып алған. Пу сарында ол позының аар чуртазынаңар сарнаптыр. Пай полып чуртаан кізі, Совет ӱлгӱзі килгенде, прай ис-пайын пыластырыбыстыр. Ачырғанып, ол піди ырлаптыр:
Хызыл торғы тон кискенде,
Хынығ полҷаң чӱрекке.
Хуба чалаас пол парғанда,
Хомай пілдірче чӧрерге.
Концертте ідӧк «Наа палаа алғас» сарын толдырылған. Аның сӧстері паза кӧӧ - чонни. Алғастығ сарынны аалҷылар той тузында толдырчалар, наа алған паланы тонандырчатсалар. Иргі ырны Александр Кенель 1945 чылда Асхыс аймаандағы Пырған аалда 74 частығ Евдокия Майнагашевадаң истіп алған. Ол тустарда пазыл парған сарыннар сылтаанда чоныбыстың пай сӧстері паза кӧглері, чітпин, піске читкеннер.
Чайаачы иирде кӧрігділер «Ойын» кӧгні (кӧӧ Анна Айасти), «Чарых кӱн» (сӧстері паза кӧӧ Нина Тороковани), «Хайдазың минің чахайағым?» (сӧстері Юрий Топоевти, кӧӧ Юрий Киштеевти), «Ырлап пирербін чоныма» (сӧстері чонни, кӧӧ Анна Айасти) паза пасха даа чапсых ыр-кӧглерні истіп алғаннар.
Таныхтирға кирек, теелбектерні балетмейстер Александра Анжиганова турғысхан.
Концерт тоозылғанда, чайаачы оол-хыстарны алғыстирға сценазар С.П.Кадышевтің адынаң культура кінінің хоос устағӌызы Ирина Кулагашева сыххан. Ирина Владимировна 1994-2012 чылларда «Кӱн чахайағы» ансамбльның хоос устағӌызы полған.
- «Кӱн чахайағы» ӧме республиканың аал-городтарынӌа концерттернең сыбыра чӧрче,- чоохтанған И.В.Кулагашева.
- Ол чонға культураны читірче. Таныхтирға сағынчам, ансамбль наа ла тӧстелгенде, ағаа Финляндия, Бельгия хазналарда, Москва, Новосибирск, Канск городтарда ізіг айа сапханнар. Амғы чиит ӧме ідӧк фестиваль-марығларда тӧреміл араласча, чиңісчі полыбысча. Амды ӧменең Анна Николаевна Бурнакова устапча. Наа устағӌының позының кӧрізі паза репертуары, анзы концертте іле кӧрінді. Чиит балетмейстер Александра Анжиганованы ідӧк хаӌаннаң таныпчабыс. Ол «Кӱн чахайағы» ансамбльзар «Ынархас» ӧмедең килген. Аарлығ ӧме, сірерге пӧзік чидіглер алғапчам. Пасха регионнарзар, хазналарзар удаа чӧріңер, сабландырыңар пістің Хакасияны.
... ЧӰРЕК ТИБІРЕТКЕН
Іди «Хыстың ыры» адалчатхан иирде тӱӱрнең паза тимір хомыснаң ойнаан Малена Чебодаева, чатхан сапхан Андрей Мамышев, хомыснаң ойнаан Андрей Томочаков, хоңыростарнаң сығдыратхан Алиса Томочакова, килкім ыыхнаң ойнаан Аржан Тодош паза «Кӱн чахайағы» сарын-теелбек ӧмезінің устағӌызы, Хакасияның саблығ артизі Анна Айас-Бурнакова чыылысхан аалӌыларнын чӱреен тибіреткеннер. Концерт тоозылғанӌа залдаң «Айдас!», «Хандыра!» хысхырыстар паза ізіг айа сабызы истілген.
- Концерт кӧңніме уғаа кірді, - кӧңнінең ӱлескен Ағбандағы табырах имнег полызиин пирӌен станциязыньщ имӌізі Александра Романовна Боргоякова. - Пеер килгеніме тың ӧрінчем. Концерт поларынаңар таныстарымнаң піліп алғам. Чииттертнiң ойын-сарыннарын кӧргеніме чӱреем ӧрінче. Пістiң хакас кӧглер паза теелбектер сценаа кӧп кирілче, мыннаң мындар ідӧк ползын.
- Минің харах одым уйан, аннаңар концерт хайди парғанын тыңнаам, - чоохтапча тынағдағы аға Арсентий Акимович Карамашев. - Концерт поларын радиоӌа хабарӌы Инна Тодинова сағба иткен. Аннаңар Асхыс аймаандағы Пилтір аалдаң ӧнетін килгебіс. Мин «Кӱн чахайағына» хаӌаннаң чӧрҷeңмiн. Концертке хындым. Ӧзерлер олар, мыннаң даа артых поларлар, чонға культура ағыларлар. Мин оларға ізенчем. Харах оды кӧрбинчеткенде, мині нанӌым Алефтина Васильевна Карамашева холтыхтап ағыл килген.
Концерт соонаң пір чиит хыс, ӧӧрезіне сығдырадып, иир хайди ирткeнiнeцeр ӱлескен: «Концерт уғаа чахсы! Иргі сарыннарны наа кӧглерге килістіре тимнебістірлер. Концертке килгеніме пір дее хомзынминчам. Халғанҷы 150 салковайымны билетке пирібіскем...»
Автор :
Татьяна ТЮТЮБЕЕВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 |
13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 |
20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 |
27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде