ЧИТКЕН ЧИДІГЛЕРДЕ ТОХТАБАСХА
21.05.2021
Хабарлар
Ӱгредіг. Хакасияда иң чахсы хакас тілі ӱгретчізінің ады адалды. Пӱӱл тиксі марығның чиңісчізі Ағбанның «Дашенька» олған садының воспитательі Сарима Тюренева полыбысхан
Мастер-класста Сарима Романовнаның визитнай карточказы «Читкен чидіглерде тохтабасха» адалған. Анзы тиктең нимес. Чиит воспитатель кічіг палаҷахтарны хакас тіліне кӧніктірер, хындырар паза ӱгредер кӧстеге кӧп кӱс салча паза хаҷан даа ӱгредіге наа оңдайлар кирче. Аннаңар, неке, аның группазындағы 3-4 частығ палаҷахтар хакас тілінің олаңай сӧстерін чапчаң оңарып алчалар.
- Паланы тілге ӱгредіп алар ӱчӱн, аннаң олаңай сӧстернең чоох алызарға кирек, - санапча воспитатель. - Занятие иртірчетсем, ӧдігімні ӧнетін саба кис салчам. Олғаннар, аны сизін салып, «саба, саба!» тіп хысхырысчалар. Іди олар «саба» сӧс нимені таныхтапчатханын піліп алчалар. Мындағ оңдайнаң піс палаларнаң кӧп сӧс ӱгрен салғабыс. Ол сӧстердең чоохтазығлар пӱдірерге кӱстенчебіс.
Сарима Тюреневаның «Непоседа» группазында ӧӧнінде орыс олғаннар, нинҷе-де хакас паза тува палалар пар. Че хакас тілін олар прайзы пір тиң ӱгренчелер паза пілчелер.
- Амды кӧбізі, ол санда чиит хакас сӧбірелер, республикада тілні ӱгренер оңдайлар чоғыл алай ба асхынах тіпче. Мин, тізең, сағынчам, республикада тӧреен тілні ӱгренер прай оңдайлар тимнел парған: олған садтарында, школаларда прай кирек ӱгредіг пособиелері пар. Тілні пілчеткеннерге паза пілбинчеткеннерге аймах ӧңніг паза хоостығ киндеҷектер сығарылча. Тӧреен тілні
ӱгренерге сағынчатханнарның оларны кӧре ле ӱгренер кӧңні пол килер. Воспитательлер дее, ӱгретчілер дее палаларны ӱгредерге прай кӱстерін салчалар, піске паба-iҷелер хабасхан ползалар, салтары улам пӧзік поларҷых, - сағызын искірче Сарима Романовна.
Амғы туста городта хакас тілін хайраллап халары ӧӧн пӧгіннернің пірсі полча. Ноға? Городта ӧсчеткен палаларның хакас тілінең чоох алысчаң оңдай асхынах алай чоғыл даа, аннаңар, пос тілін хайраллир ӱчӱн, олған садтарында воспитательлер наа методикалар, сағынып, чуртасха кирчелер. Аны хоостыра палалар хакас тілінең кічігдеңӧк хынып танысчалар.
- «Хайхастығ куб» ойын. Картоннаң иділген кубиктің полған на саринда плёнкадаң иділген ізептер пар. Анда хоостарны алыстырарга чарир. Пу ойынны олған садында удаа иртірчем. Кубты айлахтандырза, наа хоос сых килче. Пала аны хакас тілінең адапча.
«Лэпбук» - палаларны тілге ӱгредер хынығ пособие. Ол киндеҷек пос холынаң иділче. Анда ізіктер, кӧзенектер пар. Олған киндеҷектегі хоостарның на орыннарын алыстыр полар. Минің кӧрізімнең, лэпбук - ол пос холынаң иділген олаңай ла киндеҷек нимес. Хайдағ даа наа теманы ӱгрензе, кӧзідімге, кӧг тиріглерін, аң-хусты паза пасхазын, олғаннарның тілі наа хакас сӧстернең пайыпча, - чоохтапча Сарима Тюренева.
Наа методикаларнаң паза технологияларнаң тузаланып, воспитатель хакас тілін ӱгренерге хынысты тилітче, чоохтазығлар пӱдірерге паза сурығларны орта пирерге ӱгретче, наа сӧстернең таныстырча, ӧңнерні, саннарны хакас тілінең адирға ӱгретче паза даа пасхазы.
- «Ноға пала хакас тілін пілерге кирек, ол орыс таа тілінең чахсы тіл алысча?» пу сурығны мағаа удаа истерге килісче. Минің кӧрізімнең, тіл кізінің чуртазында улуғ танығ полча. Тӧреен тілін пілчеткен кізі кічіг чир-суунаң кӧс парыбысса даа, іҷе тілі аны ундирға пирбес. Мин кӱннің сай, олған садынзар килзем, палаларға нимедір ол чахсы кирек, сын сӧс, ах сағыс, чир-сууна паза чир-чайаанға хыныс чарыт пирерге кӱстенчем, ідӧк аймах чонның кибірлерін, культуразын паза улуғларны улуғлирға ӱгретчем, - тіпче чиит воспитатель.
Марығда Сарима Романовнаның визитнай карточказы «Читкен чидіглерде тохтабасха» адалған. Сынында ол аның чуртазының девизі полча тиирге чарир. Чиит воспитатель мыннаң мындар позының алнында улам пӧзік пӧгіннер, кӧстеглер турғысча, олар прайзы хакас тілін тилідеріне тузалығ. Че амды, тізең, аның ӧӧн пӧгіні -тиксі Россия мариина тимненері. Ол пӱӱл кӱскӱзін Москвада иртер. Анда Сарима Тюренева Хакасия адын арачылир.
- Полған на сай позыма пӧгін турғысчам: олғаннарнаң хада марығларда, чӧрімнерде аралазарға, іҷе-пабаларнаң хада-пірге тоғынарға. Пір пӧгінні толдыр париған ползам, пасха улам хынығ пӧгін сыгыс килче. Анзы мині ӧріндірче, - тіпче пӱӱл Хакасияның иң чахсы хакас тілі ӱгретчізі полыбысхан Сарима Тюренева.
Чоохтирға кирек, пӱӱл республика синінде хакас тілінің ӱгредіг программазын тилідер марығда «Хакас тілінің иң чахсы ӱгретчізі» номинацияда Пии аймаандағы Куйбышев аалдағы школаның хакас тілі паза литература ӱгретчізі Клавдия Чебодаева пол парған, «Кічіг класстарда хакас тілінің программазын тилітчеткен» номинацияда Ағбан пилтірі аймаандағы Чарков аалдағы школа-интернаттың ӱгретчізі Оксана Чистанова утып алған.
Автор :
Тимнеен Оксана СУНЧУГАШЕВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 |
13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 |
20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 |
27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде