ТОҢ ЧОННАРНЫҢ ТІЛЛЕРІ ЧІТПЕЗІН
26.05.2021
Хабарлар
Наука семинары. Н.Ф.Катановтың адынаң Хакас хазна университедінде «Сибирьдегі тоң чоннарның тіллерін паза культураларын хайраллиры паза тилідері» регионнар аразыңдағы наука семинары ирткен
Мындағ чыылығны университеттің Сойан-Алтай тюркология паза гуманитарнай істезіг институды 15-ҷі хати иртірді. Пу тусха аның ӧӧн кӧстее паза пӧгіні алыспаан: Сибирьдегі тоң чоннарның тіллері чітчеткені хоостыра сурығны ӱзӱрері, оларны хайраллап халар оңдайлар тілирі паза опытнаң алызары. Пу тусха пу семинар кӱзін, кирексінізін пір дее чідірбеен. Иң пастап чыылығда хонҷых регионнарның тіл суриинаң айғасчатхан учёнайлары аралазып пастааннар. Пӱӱл, тізең, семинарда Россияның І0 регионының учеиайлары, ӱгретчілері араласханнар. Олар Хакасия, Тува республикалардаңнар, Иркутск, Новосибирск, Кемеров областьтарынаңнар паза даа пасхазынаң. Тиксі 60 азыра кізі.
- Семинарда араласхан ученайларнаң Сибирьдегі тоң чоннарның тіллерін хайраллап халардаңар чоох апарғабыс. Піліп алғабыс, хайдағ наа сидіксіністер, пӧгіннер пар. Мындағ тоғазығлар уғаа кирек. Піс позыбыстың регионнарыбыста пос кӱзінең тіллерібісті хайраллирға кӱстенчебіс, ӧнетін кинделер, тимнеп, сығарчабыс. Че піди тоғазып алзабыс, прай ибіре чоохтазып, наа сағыстар паза кӧстеглер тӧріпче. Ізенчем, пістің чыылиибыс тикке иртпес, - таныхтаан чооғында Сойан-Алтай тюркология паза гуманитарнай істезіг институдының директоры, профессор Тамара Боргоякова.
Мындағ уғаа кирек паза тузалығ мероприятиеде ідӧк Хакас хазна университедінін ректоры, профессор Татьяна Краснова паза Хакасияның Улуғлар чӧбінің кнезі Пётр Воронин араласханнар.
- Коронавирус пандемиязы тохтабинчатса даа, тіл суриин ӱзӱрері кибірге кір парған. Аны иртірбин поларға чарабас, аннаңар пістің университет мындағ кирек паза кӱстіг мероприятие иртірчеткеніне уғаа поғдархапча. Аны наука ла чыылии тіп полбассың, ол хаҷанох наука-практикалығ мероприятиее айлан парған, - теен университеттің ректоры Татьяна Григорьевна.
Ікі кӱн аразына учёнайлар аймах темаларға чарыдылған секцияларда араласханнар. Олар прайзы даа тіл суриина чарыдылғаннар. Ідӧк учёнайлар Ағбан пилтірі аймаанзар чорыхха сыхханнар, хайда хакас алыптығ нымахха паза Сибирьдегі чонның фольклорына чарыдылған «тегілек стол» ирткен.
Семинарда араласхан аалҷылар постарына кӧп наа піліс алып алғаннар. Улан-Удэ городтаң килген филология наукаларының докторы, доцент, Россиянын наука академиязының монголоведения, буддология паза тибетология институдынын наука тоғынҷызы Бабасан Цыренов пу чыылығда ікінҷі хати араласты. 2019 чылда ол пӱрӱт тілін хайраллирына чарыдылған істезігліг тоғызынын салтарын искірген, пӱӱл, тізең, ол наа істезігліг тоғызынаңар чоохтаан.
- Мин ӧӧнiнде пӱрӱт тілін істесчем. Че нинҷе-де чыл мының алнында ідӧк сойот тілінең айғас сыххам. Сойот чон ӧӧнiнде Пӱрӱттің Окинскай аймаанда чуртапча. 2010 чылда 3500 сойот саналған. Олар пос тілінең чоохтаспинчалар даа, ӧӧнінде орыс паза пӱрӱт тіллерінең не. Сойот тілі пір ле школада пртірілче. Ӱгредіг пособиелері асхынахтаңар, ӱгредіг кирее сидік парча, республикада сойот тілінең нинҷе-де сӧстік паза нинҷе-де учебник сығарылған, - чоохтапча Бабасан Цыренов.
Ирткен чылда коронавирус пандемиязы ӱчӱн пӱрӱт ученайлары сойоттар чуртапчатхан аймахсар пар полбааннар. Пӱӱл, тізең, олар андар хайди даа пар килерге пӧгін тутчалар. Учёнайлар сойот тілін хатап айландырарға кирек пе алай чох па, алай ба олар пӱрӱт тілінең чоохтасчатханын артыс салардаңар піліп аларға сағынчалар.
- Пу семинарда мин хакас тілін хайраллап халар ӱчӱн хайдағ тоғыс иділчеткенін истiп алдым. Хакасияда пастағы классха парчатхан хакас тіліи пілчеткен палаларға ахчалығ сыйых пирілчеткені хайхастығ пілдірген. Пу паза даа пасха тузалығ, хынығ сағыстарны мин, карандашха алып, позымның чирімде чуртасха кирерге кӱстенербін. Анзы сойот тіліне ле нимес, ідӧк пӱрӱт тіліне туза полар, хайзы ідӧк чітче, - таныхтаан чооғында филология иаукаларының докторы Бабасан Доржиевич.
Чоннар аразындағы семинар мынынаң тоғызын тооспинча. Килчеткен чылда ученай Николай Фёдорович Катановтың пайрамнығ тӧреен кӱні таныхталар. Аннаңар Сойан-Алтай тюркология паза гуманитариай істезіг институды тілге чарыдылған чыылығны сала алғым таныхтирға пӧгін тутча.
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 |
13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 |
20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 |
27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде