ЧАЙААЧЫЗЫН ЧОНЫНА СЫЙЛАПЧА
11.03.2022
Хабарлар
Пайрамнығ тӧреен кӱні. 9 мартта Хакасияның саблығ артизі Степанида Саможиковаа 60 час тол парды. Пӱӱн сӧс ағаа пирілче
«ӀҶЕҶЕКТӀҢ, ПАБАҶАХТЫҢ ХЫНҒАН ХЫЗЫ...»
- Піс сӧбіреде ӱзӧлең полғабыс: ікі харындазым паза мин. Мин іҷе-пабамның ортын паза чалғыс хыс палазыбын. Хомзынысха, пір харындазым ах чарыхтаң парыбысхан, улии Хызылчарда чуртапча.
Тӧреебіс піс хаҷан-да молибден анаан аалыҷахта. Ол Ағбан пилтірі аймаанда орныххан, амды чоғыл. Іҷебіс Мария Алексеевна аал хониинда істенген, пабабыс Степан Гордеевич Коков тимір хабыстырчаң ус полған. Че ол ирте ӱреп парған. Ічебіске ӱс паланы чалғызан ӧскірерге сидік полыбысхан. Аннаңар ол пісті Шира аймаандағы Наа чир аалдағы школа-пансионзар пирібіскен.
Анда 8 классты тоосхам. Анаң 51-ҷі профессиональнай училищезер хайах итчең усха ӱгренерге кірібіскем. Ноға андар? Школазар училищенің специализі кил парған, чииттерні постарынзар кӧӧктірер пӧгіннең. Ол піске ӱгредіг тузында тикке азырирлар, кип-азах тикке пирілер тіп чоохтап пирген. Іди піс ағаа аптаттыр салғабыс. Училищені тоозарын тоос салғам, че специальность хоостыра тоғынмаам.
«ХУДАҒАЙНЫҢ ТЕЕЛБЕГІ»
- Ағбанда хайах итчең усха ӱгренчеткенде, мин пастап «Саянские зори» орыс теелбек ансамбльынзар чӧргем, анаң -«Кӱн чахайағынзар». Тиксі чоохтаза, мин кічігдең сығара теелбектенерге хынчаңмын. Тынағ кӱннеріне ибзер килз ӧк, клубсар маңзырачаңмын. Анда чыылыс парған палаларнаң хада аймах теелбектер сағын тапчаңмыс, анаң матап теелбектенчеңміс. Паза піс Шира аймаандағы Хызыл аалдағы туғаннарыбыста удаа ааллачаңмыс. Сағыста хаҷанға даа халған анда хыра тоғызын алай хойлар хырығарын тоос салғанына чарыдылған Сабантуй ӱлӱкӱн иртіріл турғаны. Улуғ-кічіг матап теелбектенҷең. Оларға матап ӧкерсінчеңмін. Позым ідӧк теелбектен кӧрҷеңмін. 1980 - 1990 чылларда аалда пір улуғ частығ ууча чуртаҷаң, Софья Александровна. Ол худағайның теелбегін салҷаң. Уғаа сіліг теелбектенҷең. Мин ағаа матап ӱрӱкчеңмін. Аның хыймыраныстарын сағыста артыс салғам. Анаң, хай пірее нимелерні хоза сағын таап, позымның «Худағай теелбегін» турғызыбысхам. Ол «Айланыс» фольклор ӧмезінің репертуарына киріл парған. Хызылчарда чуртаанда, тізең, «Енисей» ансамбльда теелбектенгем.
«ӀҶЕНӀҢ ЧӰРЕЕ ХАДАҒДА ЛА...»
- Пірсінде, училище тоозыбысхан соонда, мин ӧӧремзер ааллап парғам. Анда, тізең, сас тойын идібіскеннер. Александр Саможиков ӧӧремнің харындазы полған. Орта чоохтаза, кибір хоостыра ол мині оғырлап алған. Тизерге сағынғамох.
Че ограда тастынзар сых килгенде, тың уйадыстығ пілдір парған. Аалдағылар прайзы пілчелер нооза. Іди мин халғам. Чурти-чурти, пістің кӧӧленіс-хыныс оды кӧй килген, палаларға чидінгебіс. Оолғыбыс Андрейнең хызыбыс Светлана Хызылчарда тӧрееннер. Піс анда пис чыл чуртап салғабыс. Амды Светлана «Айланыс» фольклор ӧмезінде араласча. Алында ол «Читігеннің» драма артизі полған. Аның ікі оолах. Андрей пӱӱнгі кӱнде Ағбандағы чааҷылар частьында чӧптезіг хоостыра служба апарча, олох туста чааҷыларға кикбоксингче тренировкалар иртірче. Позы ол пу спорт кӧрімінҷе спорт узы полча. Оолғыбыстың ікі хызыҷах.
«ІКІ ХЫЛЛЫҒ ХОМЫЗЫМ...»
- Хызылчардаң айланғанда, ікі чыл Асхыста чуртаабыс. Мин палаларны теелбектенерге ӱгреткем. Оларнаң хада республиканың ӧӧн городынзар аймах марығларға удаа чӧр килчеңміс. Ағбанзар кӧс килгенде, піс, ирепчі, музыка колледжінзер ӱгренерге кірерге чаратхабыс. Ӧнетін ӱгредіг чох чӱрекке чатчатхан тоғысха кір полбассың нооза. Іди Александр Степанович балалайканаң ойнирға ӱгреніп алған. Андада хакас кӧг тиріглерінең ойнирға ӱгретпечеңнер. Мин чон хоры ӱгретчізінің специальнозын алып алғам. Хакас кӧг тиріглерінең ойнирға позыбыс ӱгреніп алғабыс.
1995 чылда «Читіген» театрда фольклор ӧмезін тӧстееннер. Ол «Айланыс» адал парған. Аның пастағы араласчылары полғаннар: Александр Саможиков, мин, Вячеслав Кученов, Вениамин Боргояков, Алла Бурнакова паза Елена Чежинова. Че тӱрчедең пу ӧмедең кӧбізі парыбысхан. Піс пазох пасха кізілер алып алғабыс.
Репертуарзар піс ӧӧнінде пос сарыннарын кирчеңміс. Александр Степанович сарыннар паза кӧглер пасчаң нооза. Мин аймах программаларның сценарийлерін пас турчам. «Айланыс» ӧменің андағ программалары асхынах нимес. Кӧзідімге алып аларға чарир «Хоос кӧгенеемні». Аны хоостыра піс олған садтарындағы, школалардағы ӱгренчілерге хакас чонның кип-азаанаңар чоохтапчабыс. «Чыл пазы», «Тигір хуры» программалар ідӧк хаҷаннаң апарылчалар. Мин ідӧк оларны орыс тіліне тілбестирінең айғасчам. Пӱӱнгі кӱнде пістің ӧменің араласчылары полчалар: мин, Олег Чебодаев, Ирина Чугунекова, Светлана Саможикова, Николай Тодышев.
«МИН МЫНДАБЫН!»
- «Читіген» театрзар килгендӧк, мин драма ойыннарында аралазып пастаам. Иң пастағы рольым Александр Чапрайның «Хуу хат - тағ хызы» ойынында полған. Ӧӧн рольны Хакасияның чон артизі Клара Тогочакова ойнаан. Мин аның матырының чииттегізінің рольын толдырзам. Андада режиссер мині матап хырысхан. Мағаа пір ле хати чоохтаныбызарға кирек полған: «Мин мындабын!» Мин, тізең, ол сӧстерні пір дее сығар полбинчатхам. Ӱнім сыхпинчатхан.
Соонаң Юрий Топоевтің «Тӱгенчі хам» ойынында піс Валерий Топоевнең хада харындас-пиҷені - ӧӧн матырларны - ойнаабыс. Тиксі чоохтаза, чайаачы тоғыс минің кӧңніме тың кірче. Піс, артисттер, пір чирде турбинчабыс, полған на сай наа ниме сағын таапчабыс. Хаҷан даа ачырғас полбаан, артист чолына кірібіскен ӱчӱн. Прай ол тоғысты чоныбыс ла ӧрінзін тіп итчебіс. Ідӧк мин сарыннар паза кӧглер пасчам. 13 мартта пайрамнығ тӧреен кӱніме чарыдылған иир иртер. Анда наа сарыннарымны чон хайиина сығарарбын. Республика чуртағҷыларын иирге хығырчам. Ол Семён Прокопьевич Кадышевтің адынаң чон чайаачызының национальнай культура кінінің улуғ залында иртер. Пасталғаны 16.00 часта.
Автор :
Пазып алған Александра КАРАМЧАКОВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 |
13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 |
20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 |
27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде