ПАЛЫХТИРҒА, АҢНИРҒА ХАҶАН ЧАРАДЫЛАР?
06.04.2022
Хабарлар
Сомда: Хакасия пазы Валентин КОНОВАЛОВ республиканың чир-чайаан ис-пайы паза экология министрі Владимир ЛЕБЕДЕВНЕҢ хада
Кӧні эфир. Хакасия пазы Валентин Коновалов паза регионның чир-чайаан ис-пайы паза экология министрі Владимир Лебедев соцсетьтер пастыра, кӧні эфирге сығып, чуртағӌыларның сурығларына нандырғаннар
Валентин Коновалов правительствоның паза министерствоның чир-чайаанны хайраллирынҷа тоғызынаңар искірген. Ибіркі чир-чайаанны, аң-хусты, ӧзімнерні хайраллиры - Хакасия правительствозының ӧӧн тоғыстарының пірсі. Профильліг министерстволар киизер хорғыс ағылчатхан ниме-ноо тасталчатханын хызырарынҷа планны толдырчалар. Аны хоостыра республикада халғанҷы чылларда илееде тоғыс иділ парған. Ол санда киизер тасталчатхан ниме-нооны сыныхтааны, хара таснаң одынчатхан котельнайларның санын хызырары, аал-городтар ибіре ағастар одыртары паза планда кӧрілген пасха даа тоғыстар.
Хакасгидрометнең чӧптезіг иткенібіс сылтаанда, пӱӱл «хара тигір» режимін кирер оңдай пол килген. Ағбан паза Харатас городтарны «Арығ кии» хазна проектінзер киреріне правительство прай кирек пічіктер тимнебіскен. Пӱӱл пу городтар проектке кір парарына ізеніс пар.
2021 чылда ағас хонии инспекторлары 7800 сыныхтағ иртіргеннер. Ағас законодательствозы сайбалғаннаңар 98 кирек ілезіне сығысхан. 2020 чылнаң тиңнестірзе, сыныхтағларның саны 10 % ӧс парған даа полза, сайбағларның саны 20 % хызырыл парған. Анзы тоғыс чахсы толдырылчатханнаңар чоохтапча. Тиксі таныхтаза, чарадығ чох, закон сайбап, ағас пилетеенінің саны 75 %-ке син парған.
Чыл сай республиканың чир-чайаан ис-пайы паза экология министерствозы Хакасия правительствозынаң хада арығларны ӧрттердең ара чылирынҷа чарадығлар алча. Ирткен чылда арығдағы ӧрттерні ӱзірҷең 57 техника алылған. Арығлар ибіре тиксі 1,5 муң километр чир тартылған, андағы чолларның 200 азыра километрі тыхталған.
Пістің регионда алынҷа хайраллалчатхан ікі чир тӧстелген: Таштып аймаандағы «Маранкульский» чир-чайаан паркы паза Орджоникидзе аймаандағы «Ивановские озёра» чир-чайаан хумартхызы.
Министерство сӧп-сап чыырына алынҷа хайығ айландырча. 2021 чылда «Аалларның пик тилізі» программаҷа республиканың 26 аал чӧбінде похсахты чығҷаң 300 орын тӧстелген, - таныхтаан Валентин Коновалов.
Владимир Лебедевтің чооғынаң, пылтыр «Экология» нацпроект полызиинаң арығлардағы ӧрттерні ӱзірҷең техника алылған, пӱӱл 86 миллион салковайға 14 техника алылар. Анзы арығдағы ӧрттерні чапчаң ӱзірерге полызар.
Анаң Хакасия пазынаң чир-чайаан ис-пайы паза экология министрі чуртағҷыларның сурығларына нандырғаннар. Оларның піреезі азынада пирілген.
- Ағбан суғда хаҷан палыхтирға чарир? Хоораа палыхтирға хаҷан чарадылар?
Владимир ЛЕБЕДЕВ:
- 2019 чылдаң сығара Ағбан суғда хоораа палыхтирға чарадылбинча. Мындағ чарадығ тиктең нимес алылған. Чуртағҷылар даа, суғларны істесчеткен наука-істезігліг институт таа пу палыхтың саны хызырылчатханын таныхтапчалар. Аннаңар хоораа палыхтирға чарадылбинча паза палыхтаҷаң правилоларға алызығлар кирілген. Хызылчардағы наука-істезігліг институт Ағбан суғдағы палых санын чыл сай сыныхтапча. Палых саны ӧс парғаннаңар искіріг полза, хоораа палыхтирға чарадылар. Хосхар айында істезіглернің салтары тимде полар.
- Ағбандағы зоопаркта абаларға чахсы оңдайлар хаҷан тӧстелер? Палаларнаң зоопарксар килзебіс, абаларны кӧрерге айастығ.
Валентин КОНОВАЛОВ:
- Зоопарк - чир-чайаан ис-пайы паза экология министерствозының ведомстволығ учреждениезі. Халғанҷы чылларда зоопарк тиліпчеткенін, иптелчеткенін, анда наа вольерлер пӱдірілчеткенін кізілер сизінче поларлар. Пӱӱл зоопаркка ахча позыдылар, аннаңар абаларның чуртас оңдайларын чахсыландырып аларына ізенчебіс.
- Экология кирее хайдағ? Хысхы тоозыл парды. Кӱннің чил ӱбӱрче. Тынарға даа ниик пол парды. Хысхыда тыныбыс хысчаң. Ағбанзар чит паритчатса, хойығ ыс турҷаң, пір дее ниме кӧрінмеҷең. Амды, хысхы тоозыл парғанда, прайзы амырап парған?
Валентин КОНОВАЛОВ:
- Кӧні эфир пасталғанда, пу сурыға чардыхти нандыр пиргем. Халғанҷы ӱс чыл аразына Хакасия правительствозы паза чир-чайаан ис-пайы паза экология, пӱдіріг паза ЖКХ министерстволары пу сурыға улуғ хайығ айландырчалар. Пӱӱнгі кӱнге істезігліг тоғыстар иртіріл парған. Кии хайдағ сылтағлар ӱчӱн кірлелчеткені хоостыра наука істезіглері пар. Пістің кӧс чӧрчеткен істезігліг лаборатория тоғынча. Аның танығларынаң, киизер тасталчатхан ниме-нооның 50 % алынҷа туралар пестеріне килісче, 40 % - промышленность предприятиелеріне, идінҷектерге, 10 % - автомобиль транспортына.
Амғы тусха хайдағ тоғыс толдырыл парған? Муниципалитеттернең хада аал-город ибіре ағастар одыртылғаннар. Хара таснаң одынчатхан котельнайлар санын хызырарынҷа тоғыс апарылча. Пылтыр пістің танығлығ кирек полған - Харатас город Ағбандағы ТЭЦ-ха пірік парған. Пу оңдайнаң читі котельнайның тоғызы тохтадылған. Пӱӱл Ағбан пилтірі аймааның хай пірее аалларының чылығ пирҷең системазын нааҷылирынҷа пӧгіннер пар. Ағбан пилтірі посёлокта киині кірлепчеткен ниме-нооны асхынах тастапчатхан амғы тусха килістіре котельнайны тӧстирінҷе паза Хубачар аалның ортызында турчатхан котельнайның орнына аал тастында наа котельнай пӱдірер сағыс пар. 2019 чылда Кӧк хайа аалға чылығ Ағбаннаң пиріл сыххан. «Арығ кии» программаа кіріп аларына улуғ тоғыс толдырыл парған.
Владимир ЛЕБЕДЕВ:
- Кии тың кірленмес ӱчӱн, хара тас аныпчатхан разрезтер чара чачырастар иртірерінде наа технологияларнаң тузаланарынҷа тоғыс апарчабыс. Чуртағҷылардаң хоптар кірзе, разрезтернең палғалысчабыс.
Амды чарытхы ӱчӱн субсидиялар кӧр саларға паза чарытхы сетьтерін нааҷылирынҷа тоғыстар иртірерге киректелче. Мының алнында пу тоғыс «Арығ кии» программада кӧрілбеен, амды ол программаа кір парған.
- Хакасияда сӧп-саптаң ниме-ноо сығарчаң завод хаҷан пӱдірілер?
Валентин КОНОВАЛОВ:
- Завод пӱдірер инвесторлар, план пар. Пӱӱн пу тоғыс ӧткін апарылча.
Владимир ЛЕБЕДЕВ:
- Харатас городтың чирінде сӧп-саптаң ниме-ноо сығарҷаң завод пӱдірии кӧрілче. Чылда ол 150 муң тонна сӧп-саптаң ниме-ноо сығарар. Тиксі республикадаң, ол санда ыраххы орыннардаң, похсахты чыып, андар тартар ӱчӱн, заводтың кӱзі кӧп арах ползын тіп сағынчабыс. Кӧзідімге, Приисковай посёлокта похсахнаң сидіксіністер пар. Заводта сӧп-сап чарылар. Амғы туста инвесторларнаң паза Россияның экология операторынаң тоғыс апарылча. Хакасия правительствозы паза Россияның экология операторы сӧп-саптаң ниме-ноо сығарҷаң заводха теере чоллар пӱдірерінҷе чол картазында хол салыбысханнар. 2024 чыл тоозылғанҷа завод тимде поларға кирек.
- Республиканың чир-чайаан ис-пайы паза экология министерствозы Хакасияның экологтарынаң хада-пірге тоғынча ба?
Валентин КОНОВАЛОВ:
- Н.Ф.Катановтың адынаң Хакас хазна университедінде паза Хакас техническай институтта правительство, министерство паза наука тоғынҷылары экология сурығларын ӱзӱрчелер. Кірген прай чӧптер кӧрілчелер паза экология киреен чахсыландырарынҷа планға кирілчелер.
- Аалдағы чирлерні кем арығлирға кирек?
Валентин КОНОВАЛОВ:
- Анзы чир кемнің холында полчатханынаң палғалыстығ. Ол аал чӧбінің чирі полза, аал чӧбі арығлирға кирек. Аал чуртағҷызы ээзі полза, ол иптепче. Чирнің ээзі юридическай лицо, организация алай предприятие полза, олар арығлирға кирек.
- Кии кірленчеткенінде хара таснаң одынчатхан алынҷа тураларның ээлеріне найнапчалар. Ноға пірдеезі разрезтердеңер чоохтабинча? Чайғыда даа хара ыс турча. Разрезтерде ӱӱлген чир ысталча. Сыбыра чара чачырастар иртірілчелер. Кем аны сыныхтирға кирек?
Владимир ЛЕБЕДЕВ:
- Хара тас аныпчатхан разрезтер чир-чайаанға ӱрег ағылчалар. Піс кӧс чӧрчеткен лабораториянаң санитарнай чирнің хырығларында киині істескебіс. Анда кииге хорғыс ағылчатхан ниме-ноо кӧп нимес тасталчатханы сығысхан.
- Алынҷа тураларны чарытхынаң чылығ пиреріне кирерінҷе проекттеңер искем. Кемнең ол проекттеңер піліп аларға чарир? Чуртымны хара таснаң даа одынҷаң паза чарытхынаң даа чылыдар оңдай пар. Чарытхының паазы ниик арах полған полза, хара таснаң одынмасчыхпын.
Валентин КОНОВАЛОВ:
- Пу пӧгінге муниципалитеттерге ахча кӧр салғабыс. Ол ахча чарытхынаң чылығ пиреріне киреріне ле нимес, ідӧк киині чахсыландырарына хорадылар. Ағбан устағ-пастаанаң хада чӧптезіп, эксперимент иртірчебіс. Аның тӧстегҷізі Хакасияның чир-чайаан ис-пайы паза экология министерствозы полча, ідӧк республиканың энергетика паза тарифтерні хайығда тударынҷа хазна комитеді ӧткін араласча. Ағбанның устағ-пастаа эксперимент иртірер орын таап салған - городтың 10-ҷы микрорайоны. Анда 400-500-че алынҷа тура. Ноға пу орын таллалған? Мында ікі сылтағ - чарытхының кӱзі читкіҷе поларға паза киинің алысханын піліп алар ӱчӱн алынҷа туралар городтың пір ле орнында орнығарға кирек.
- Хакасияның танығлығ орыннарын кӧріп алар ӱчӱн, ноға ахча тӧлирге киректелче? Кӧзідімге алза, Оғлахта шлагбаум турча, позытпинчалар. Пірее танығлығ орынзар парза, хайди даа ахча тӧлепчебіс.
Владимир ЛЕБЕДЕВ:
- «Хакасский» заповедник федеральнай учреждение полча. «Оғлах» аның орны. Заповедниктің тоғызы чир-чайаанны хайраллирына кӧстелген, аннаңар ол орында хайраллаҷаң режим тоғынча. Ол режимні сайбабас ӱчӱн, законодательство заповедникте полар ӱчӱн тӧлег кӧр салған. Тӧлег ідӧк экология туризмін тилідеріне алылча. Оғлахта аймах экскурсиялар иртірілче, анда музей, инфраструктура пар. Прай нимелерні иптіг тудар паза тоғынҷыларға чал ахчазын тӧлир ӱчӱн бюджеттегі нимес ахчаны тартарға килісче. Андағ орыннарда кӧп кізі хайынмазын, экскурсияа килчеткен кізілернің санын хайығда тудар ӱчӱн, андар олаңай ла кір полбассың. Пістің республикада регионның холында алынҷа хайраллалчатхан 15 орын пар. Мының алнында законодательствода ол орыннарда пол килер ӱчӱн тӧлег кӧрілбеҷең. Арам учурапчатхан ӧзімнер ӧсчеткен алынҷа хайраллалчатхан орыннарда чоннаң тӧлег алар сурығны кӧрчебіс.
Валентин КОНОВАЛОВ:
- Ӧӧн пӧгін - чир-чайаан хумартхызында чонның хайынызын хызырары. Чир-чайаан ис-пайы тӧлібіске хайраллаларға кирек.
- Пӱӱл часхызын аңнирға чарадылар ба? Хайда паза хайди чарадығ алып аларға чарир?
Владимир ЛЕБЕДЕВ:
- Прай ниме ӧрт сығызар туснаң палғалыстығ. Амғы туста чазыларда ӧрттер сығызарынаң хорғыс пар. Сағам пу сурығ кӧрілгелек. Че пу чағында аңнирынҷа сурығ ӱзӱрілер.
- Сӧп-саптаң ниме-ноо сығарчаң завод пӱдіриинің чол картазын хайда кӧріп аларға чарир?
Владимир ЛЕБЕДЕВ:
- Мин неделя сай четвергте чуртағҷыларнаң тоғасчам. Минзер киліңер, аны кӧзіт пирем.
Автор :
Тимнеен Оксана ЧЕЛТЫГМАШЕВА
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 |
13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 |
20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 |
27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде