ТӦДІР ПАЗЫНМАС ХЫЛЫХТЫҒ
27.04.2022
Хабарлар
Газетабысха - 95 чыл. Хакасияның хазна архивінде хайраллалчатхан пічіктер хоостыра Григорий Петрович Абдин пістің редакцияда 17 чыл тоғынғанын піліп аларға чарир. Мында редактор орынҷызы полған хабарҷының чайаачы омазынаңар
СООХ УДУРЛАС
«Ленин чолы» газетаның редакторы полчатхан Георгий Владимирович Сунчугашев 1982 чылда хазии хоостыра нандырығлығ хачының тоғызына парыбысханда, партияның Хакасиядағы обкомы аның орнына Гавриил Гаврилович Котожековты турғызарға чарадыбысхан. Анзы за оңарылыстығ. Пістің газета КПСС обкомының орга-ны нооза. Устағҷы полҷаң килістіре кізіні ол таапча, пастыхха турғысча.
Гавриил Гаврилович, тізең, ол туста областьтағы Хакас радиотелевидениезінің устағҷызы полчатхан. МГУ-ның журналистика факультедін тоосхан кізі пастых поларға кирек. Итсе, пістің редакцияда тоғынчатхан сомҷы Григорий Бурнаковнаң хабарҷы Филипп Бурнаков олох университеттің журналистика факультедін тоосханнар. Че пу ікӧлеңнің хыринда Гавриил Гаврилович ӧткін хылыхтығ полған, хайдағ даа улуғ пастыхнаң пір тіл таап алҷаң, тоғыс оңдайларын чахсыландырарға харасчаң.
Піссер килгендӧк, наа устағҷы газетаа пазынар тоғысты чахсыландырарға чапсынған, хығырығҷыларнаң тоғазығлар иртір сыххан. Аның кӱстенізі тик парбаан, газетаның саны кӧріндіре ӧс сыххан. Анзы, тізең, ағаа ікі орынҷылығ тоғынар оңдай пирген. 1985 чылға читіре аның пір ле орынҷы полған - Алексей Иванович Котожеков. Істеніс законы хоостыра туған кізілер пір ӧмеде ахча ӱчӱн нандырығлығ полбасха киректер. Аннаңар прай редакция сиргектенібіскен - Гавриил Гаврилович позының пастағы орынҷызына кемні ле турғызар ни?
Анзын ноға чазырҷаң за, пістің редакцияда тӱзімніг тоғынчатхан, махтаға сыхчатхан ӱс тее хабарҷы редакторның пастағы орынҷызы полыбызарға тимде чӧрчеткен. Гавриил Гаврилович тее анзын сизінген, орынҷызы туғаны нооза, чоохтап пирчетпес пе. Ол даа сылтағнаң Григорий Петрович Абдинні редакцияда соох удурлааннар.
Оларох теестегі летучкалар тузында наа килген кізіні хомайлирға матап харасчаңнар. Хачасхан чіли, Григорий Петрович пастағы туста пос тілінең чахсы пас полбаҷаң. Радио паза газета хабарҷыларының тоғызы арон пасха нооза. Анзы, тізең, пістің ӧткін хылыхтығларыбысха уғаа килістіре оңдай полған. Аннаңар даа сағынғабыс, піссер килген наа хабарҷы, позына андағ изі чох хайыға сыдаспин, хакас радиозынзар нандыра айланар, хынчатхан тоғызын толдырып пастир. Сынында кирек іди парбаан. Григорий Петрович сыдасчаан на сыдасча, хабарҷы узын кӧдірерге харасча, пик сындырлығ кізі полчатханын піске кӧзіт пирерге кӱстенче.
ІСТЕНІС ЧОЛЫ
Пастап «Ленин чолында», анаң, газета ады алыстырылғанда, «Хакас чирінде» 17 чыл хада тоғын салғанда, Григорий Петрович Абдинні чахсы пілчем тіп санаҷаңмын. Хаҷаң пістің чонның санынаң пастағы пӧзік ӱгредігліг театровед Леонид Трофимович Инкижеков позының чахсы нанҷызы шахмат маңат ойнапчатханнаңар, 1965 чылларда Василий Архипович Угужековтың полысчызы полғаннаңар чоохтап сыхханда, хахап таа парғам. Піди сизініп одырзам, хада тоғынған кізіні пілбеен дее полтырбын.
Ол сылтағнаң аның чуртас чолынаңар піліп аларға сағынып, Хакасияның хазна архивінзер сурыныс пічиин ызыбысхам. Нандырығнаң архив туразында ла танызарға чарадылчатхан полтыр, сынап мин аның чағын туғаны полбинчатсам. Аннаңар андар парарға киліскен. Архив тоғынҷыларының чарадии хоостыра хай пірее танығларны сығара пасхлап алғам.
Григорий Петрович Абдин 24 декабрьда 1934 чылда Шира аймаандағы Кӧл пилтірі аалда ортымах хоныхтығ кресен сӧбірезінде тӧреені таныхталча. Ортымах школаны тоозып, Ағбандағы пединституттың филология факультедінің хакас пӧлиинде ӱгренгенін ідӧк тее пілчем. Че істеніс чолының пастағы хаалағларынаңар хығырарға хынығ даа пілдірген. Сағынҷаң полғам, институт соонаң сіліг ӱнніг постаң оолны хакас радиозынзар тоғынарға алып алғаннар тіп.
Сынында анзы чардыхти ла орта полтыр. Григорий Абдин істеніс чолын сынап таа радиокомитетте пастаптыр, хабарҷы полыбыстыр. Хайдағ-да сылтағнаң анда пір ле чыл тоғынтыр. Анаң ол областьтағы чиит техниктер станциязында істеніс чолын узаратханы кӧзіділче. Палаларны анда нимее ӱгреткенін пір дее чоохтабаҷаң. Пір чыл пазынаң хакас оол Уйбат аалдағы 8 чыллығ школада олғаннарны пос тіліне ӱгреткені таныхталча.
Архивте хайраллалчатхан пічіктер хоостыра мындағ чапсыстығ кӧзідімге хайығ айландырчазың: хабарҷының чайаачы тоғызы 25 частығ оолны саңай аптап алған осхас. Іди ол, Уйбаттағы школада пір чыл тоғынып, пазох ла хакас радиокомитедінзер айланча. Григорий Абдинні тілбесчі поларға алчалар. Че пу тоғысты постаң оол ӱр ле толдырбинча. Иптіг чоохтығ, сіліг ӱнніг тілбесчее пастап орыс хабарҷылар хайығ айландырчалар, пірее материалларын хығыр пир турарға сурынчалар. Аның соонда ла ол хакас радиозының дикторы полыбысча. Чиит кізінің сіліг ӱні радио исчеткеннернің кӧңніне кірҷең. Аймах хабарларны ипти, маңзырабин, прайзына пілдістіг иде хығыр пир турҷаң.
ЧІДЕ ХАЛҒАНЫ
Хакас радиозында ипти ле тоғын парчатхан чиит оолның ӱні кинетін не хайдар-да чіде халған. Паза ла исселер, Григорий Абдин областьтың толдырығ комитедінің инструкторы полыбыстыр. Орта, чиит кізее тоғыс хоостыра ӧзерге кирек. Областьтың толдырығ комитедінең сығара пірее пастых таа полыбызарға ӱр нимес.
Анзына мындағ кӧзідім маңат киречі полған тиирге чарир: чиит кізіні областьтың толдырығ комитедінің кнезі полчатхан Василий Архипович Угужаковтың полысчызына турғыс салғаннар. Пастых полып алар пазох пір ізестіг хаалағ нооза. Іди прайзы даа санаан-тӧлкеленген полар, неке. Позы, тізең, саңай пасха сағыс тутчатхан. Тоғыстаң саназыбызып, Хакасиядаң чіде халған. Ӱр дее тус ирткелекте, туған-чағыннары ыраххы Хабаровск крайынаң пічіктер ал сыхханнар, тың хайхааннар.
- Чиит полғам нооза, пасха чирлер кӧріп аларға харасхам, - хайди іди Хабаровск крайында пол парғаннаңар сурзалар, хысхаҷахти ӱндес салҷаң редакторның пастағы орынҷызы.
- Чох-а, оол, мында пірее пасха сылтағ полған тіп сағынчабыс, - иргізіп пастабысчаңнар аны улуғ частығ хабарҷылар.
Тилем чоохтанмас пастығыбыс хол ла сабысчаң, сым полыбысчаң. Ол редакторның тоғызын толдырчатханда, ағаа иң сидік кирек чон алнынзар сығары, чоох тудары полҷаң. Аннаңар даа, оңдай табылза, позының орнына пӧлік устағҷыларын пірее пайрамнығ иирлерде чоох тударға алай саблығ кізілерні тӧреен кӱннерінең алғыстирға ызыбысчаң. Анзы тың чапсытчаң, хайди диктор полып алғазар тіп сурҷаңнар. Анда пилен материалны хығырарға килісчең тіҷең редактор тоғызын толдырчатхан арғызыбыс. Ол тусха орта пістің ӧмеде пос кізізі полыбысхан.
Григорий Петровичке редакторның тоғызын ікі хати толдырарға киліскен. Пастағызын, хаҷан Гавриил Гаврилович КПСС ЦК-зының Халыхтар академиязының аспирантуразында ӱгренчеткенде. Соонаң редакторыбыс доктор диссертациязын арачылирға тимненерге Москвазар парыбысхан, пастағы орынҷызы аның тоғызын толдырҷаң. 1980 - 1990 чылларда, тізең, пістің редакцияда социализм марии хыызында парчатхан. Анда чайаачы устарға прайзына аралазарға килісчең. Редактор орынҷыларына, хачыларға, пӧлік устағҷыларына, собкорларға марығ оңдайлары сала пасха полған. Хабарҷыларға алынҷа кӧзідімнер тимнелңеңнер. Марығ хайди парчатханын орындағы профком хатығ сыныхтағда тутчаң. Кем хайдағ орында парчатханын ӧнетін тимнелген чардыда кӧріп алҷаңмыс. Пастағы туста хакас тілінең хабарлар пазарға сидіксінчеткен Григорий Петрович амды пасхазынаң сала даа соона халбинча тіп таныхтаҷаңмыс. Пірее хати сыйыхтығ орынға даа сығып алҷаң. Аарластығ пічіктерні кабинедінде іл салҷаң. Чох, анзы махтанғаны нимес. Пастап аны редакцияда хайди соох удурлааннаң пасти чиңісчілер санына кіріп алчатханы ӱчӱн кӧңні кӧдірілҷең, тӧдір пазынмас хылиин киречілеҷең.
ГАЗЕТАА ПАЗЫНЫС
Ікі нанҷы, хакас телевидениезінің паза хакас радиозының хабарҷылары полған Гавриил Гавриловичнең Григорий Петрович тоғыс соонда шахмат ойнирға одырыбысчаңнар. Олох туста тоғыс сурығларынаңар чоохтаза халҷаңнар. Григорий Петровичті Шира паза Орджоникидзе аймахтарында газетаа пазыныс тӧбін тӱсчеткені матап сағыссыратчаң. Тынағ кӱннеріне орта тӧреен чирінзер ааллап парза, позының машиназынаң Орджоникидзе аймаанда полҷаңох одыр. Туған-чағыннарын пос тілінең сыхчатхан газетаа пазынарға чӧптеҷең, неке. Олох сылтағнаң пу ікӧлең хабарҷы тоғызына Михаил Коковты «худалап» алған поларлар тіп чоохтасчаңмыс пос аразында.
Наа хабарҷы чонны газетаа пазындырар тоғысха парчан кӧңнін салҷаң, позының машиназынаң чорыхха сығып, Шира паза Орджоникидзе аймахтарын читі кірести чӧр салҷаң. Андағ чорыхтар соонаң полған на хабарҷы пастыхтар алнында нандырығ тутчаң, газетаа пазыныс хоостыра постарының сағыстарынаң ӱлесчең. Михаил Владимирович Коковнаң тоғасхан соонда Григорий Петрович аар ла тын салҷаң, пастап Орджоникидзе, анаң Шира аймахтарында тӱрчедең газетаа асхынахтаң асхынах кізі пазынардаңар ухаанҷылаҷаң. Анзын ол чуртас оңдайы табырах алысчатханынаң, пістің чон тӧреен тілін ундутчатханынаң палғалыстырҷаң, че газетаа пазынар тоғысты сыбыра хайығда тутчаң. Тынағ кӱннерінде пазох ла тӧреен чирінзер чӧр килгенін аның хомзыныстығ танығлары хоостыра сизін халҷаңмыс. Тілібіс чітчеткенде, ол най тың хомзынҷаң, палаларны школада хакас тіліне ӱгредер сурығны тыыдардаңар чӧпнең пастыхтарзар айланҷаң. Мында ол чалтанмаҷаң, килістіре сӧстер тапчаң, тӧдір пазынмаҷаң.
ТЫНАҒА СЫХХАНЫ
Істеніс чолын Григорий Петрович Хабаровск крайынзар парыбысханынаң тохтатхан полғабыс. Анда хакас оол Эльбандағы механическай заводсар тоғысха кірібіскен, мастернің ӱгренҷізі полыбысхан. Ӱр дее тус иртпеенде, аны мастер поларға турғысханнар. Че ол анда кӧп тоғынмаан, ибдең іҷезі ағырыбысхан тіп сағба читкен. Григорий Абдинге тӧреен чирінзер айланарға киліскен.
Палазын ибзер айландырып алар ӱчӱн тайма тылаас сығарылғаннаңар истерге киліскен. Чайаачы тоғысха тартылчатхан оол пазох ла хакас радиозынзар парча. Аны аал хонии пӧлиинің устағҷызына турғысчалар. Іди Григорий Петрович пу тоғыста 18 чыл тоғынарға маңнанча. Аның соонда Гавриил Гаврилович редакциязар «худалап» алча, редакторның пастағы орынҷызы полыбысча.
Тузы читкенде, ол пенсияа сыххан. Че позын редакцияда артызарға сурыныс пічиин пасхан. Григорий Петрович пенсияа сыхчатханда, Гавриил Гаврилович ХакНИИЯЛИ-наң устирға парыбысхан. Аның орнына редактор поларға Анатолий Угдыжеков табылған. Пістің газетаның тархынында пу чалғыс ла кӧзідім, хаҷаң редакторны істеніс ӧмезі, ӱн пиріп, тапханы. Пасха редакторларны сыбыра ӧӧркі пастыхтар турғысчаңнар.
Анатолий Серафимович нандырығлығ хачаа институтты хызыл дипломға тоосхан Алексей Тохтобинні турғысхан. Аның орнына Григорий Петрович Абдин тілбесчі полыбысхан. Позының тіспен тоғызынаң ол пісті саңай таңнатхан: редакциязар килгенде, пос тілінең чахсы даа пас полбинчатхан кізі амды иң артыхтарның пірсі полыбысхан. Че иң ӧӧні - ай чахиин сыбыра азыра толдыр сыххан, социализм мариинда удаа чиңісчілер санында адалҷаң.
Аның тӱзімніг тоғызынаңар улуғ нимес кӧзідім ағыларға чарир. Піске ай чахии 2500 строка полҷаң. Пір хати кабинедімзер хабарҷылар толдыра кірглеп килгеннер, парып, чиңісчее хол тут тіпчелер. Хахап таа парғам, кем мині ас парыбысты тіп сурчам. Хачыларзар парып, кӧріп ал тіпчелер. Амды прайзыбыс хачыларзар субалысчабыс. Анда ілілген чаҷынны сыныхти кӧрчем - Григорий Петрович пір айда 10400 строка сығарыбыстыр. Минің рекордым 9600 строка полған, ол ӱр тудылған. Аннаңар чиңісчіні алғыстирға парчабыс. Григорий Петрович амыр ла одыр салтыр, пенсиядағы кізее итчең ниме чоғыл, тынағ кӱннерінде тоғынғам тіп иптестірглепче, ам даа чиитсің, минің чидиимні ас парыбызарзың тіпче. Ағаа хайди чидіп аларзың.
Григорий Петрович Абдин хабарҷы тоғызынаң 2002 чылда анымҷохтасхан. Тынағда даа полза, редакциязар шахмат ойнирға удаа кірҷең.
Автор :
Анатолий СУЛТРЕКОВ
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 |
13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 |
20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 |
27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде