Арығ кии ӱчӱн пірге тоғыс апарылча
28.09.2022
Хабарлар
Нацпроект. Хакас-Минсуғ ойымындағы ӱс город – Ағбан, Харатас паза Минсуғ – «Экология» нацпроекттің «Арығ кии» федеральнай проектіне киріліп, сыныхтағлығ тоғыстарны чуртасха киріп пастапча
Ирткен неделяда Хакасияның правительство туразында «Арығ кии» федеральнай проектке чарыдылған алғым чыылығ ирткен. Хакасия паза Хызылчар крайының устағ-пастаа кізілерінең пасха, анда ідӧк программаа кирілген ӱс город паcтары паза Россияның чир-чайаан ис-пайы паза экология министерствозының кізілері араласханнар.
– Ағбанда, Харатаста паза Минсуғда «Арығ кии» проектті чуртасха киргені Хакасияа даа, Хызылчар крайына даа уғаа кирек. Пӱӱнгі кӱнде промышленность предприятиелеріне дее, олаңай чуртағҷыларға даа хара тас иң ниик паалығ ис-пайға саналча, че ол iдӧк киині тың кірлепче. Анзын полған на хысхызын кӧрчебіс. Піс чыл сай хара тас котельнайларын чаапчабыс, чылығ пирері Ағбандағы ТЭЦ-ха пирілче, город ибіркізін иптирінҷе, ағастар одыртарынҷа программалар чуртасха кирілче. Че сидіксіністі саңайға пӧгібізер ӱчӱн хоза тоғыстар киректелче. Ол промышленность предприятиелері сығарчатхан хомай ниме-ноо синін хызырарына теелче. Ағбанның паза Харатастың алынҷа тура ээлері хара таснаң одынылчатхан пестердең чылығ пирҷең пасха оңдайларға кірзе, кӧзідімге, чарытхы полызиинаң, киизер 31 муң тоннаа тӧбін ниме-ноо сығарылар. Салтарында республиканың 250 муң чуртағҷызы арығ киинең тынар, – таныхтаан республика пазы Валентин Коновалов.
Чоохтирға кирек, Хакасиядағы городтарның сидіксінізіне тӧӧй оңдайларда чуртапча хонҷых Минсуғ город. Мында ідӧк чуртағҷылар хысхы тооза ысха пурлухчалар. Олох туста пу городтар сидік сурығны пӧкчең оңдайлар тілепчелер, ол санда чуртағҷыларны чарытхынаң паза ыс сығарбинчатхан брикеттернең чылығ пиреріне кірерге кӧӧктіріп. Брикеттер хара тастаңох тимнелчелер, че киизер хомай ниме-ноо хай-хай тӧбін сығарчалар. Наа «одың» СУЭК-та сығарылча. Пӱӱнгі кӱнде городтарның пу сурығны пӧкчең оңдайлары пасхалалча: ол инфраструктуранаң, пааларнаң паза чуртағҷыларның хорадығларынаң палғалыстығ.
– Россия президентінің чарадиинҷа 2023 чылның ӱртӱн айының 1-ғы кӱнінең сығара Ағбан, Харатас паза Минсуғ городтар киизер сығарылчатхан ниме-нооның квотазы кӧрілер орыннар санына паза «Арығ кии» федеральнай проектке кірерлер. Тус асхынах. Валентин Олегович, Сірерге алғыс, пу сурығнаң ӧткін айғасчазар. Россияның чир-чайаан ис-пайы паза экология министрі Александр Козловнаң тоғасхазар. Проектке тимненіс амох парча. Кӧрілген тоғыстарның чардығы амох чуртасха кирілче. Пілдістіг, пір чарадыға килерге сидік полар, городтарның оңдайлары пасхалалча. Че федеральнай проектте аралазарына прай саринаң тимде поларға кирекпіc, – теен «Арығ кии» федеральнай проекттің офис устағҷызы Максим Корольков.
Чыылығда чоох тутханнар Хакасияның чир-чайаан ис-пайы паза экология министрі Владимир Лебедев, Хызылчар крайының экология паза чир-чайааннаң тӱзімніг тузаланызы министрі Павел Борзых, Ағбан город пазы Алексей Лёмин, Минсуғ город пазы Андрей Первухин, Харатас город устағ-пастааның кізізі паза пасхазы. Олар городтарда киині чахсыландырарынҷа апарчатхан тоғыстардаңар, тоғасчатхан сидіксіністердеңер чоохтааннар паза оларны пӧгер кӧрістерін чарытханнар.
– Ағбанда киині ікі орында сыныхтаға алчалар, Харатаста – пір, – искірген Владимир Лебедев. – Оларны Хакасияның гидрометеорология кіні хайығда тутча. 2015 – 2021 чылларда апарылған істезіглерҷе пу городтарда киині кірлепчеткен ӧӧн хомай ниме – ол бензапирен. Пасха даа хомай ниме-ноо пары таныхталча, кӧзідімге, азоттың диоксиді, формальдегид, углерод оксиді паза пасхазы. Пис чыл аразына Ағбанда паза Харатаста киинің кірленгені пӧзік паза уғаа пӧзік синде тудылча. 2021 чылда тиксі сығарылған оолығ ниме-ноо Ағбанда 14 муң азыра тоннаа читкен, Харатаста – сигіс муң азыра. 2020 чылдағызынаң пу син хозыл парған: Ағбанда – пір муң тоннаа, Харатаста – 0,1 муң тоннаа. Ағбанда кииге хомай теелчеткен 339 пӱдіріг саналча, Харатаста – 98. Ӧӧнінде промышленность предприятиелері киині кірлепче, аннаң пасха, кічіг паза ортын пос киреенің пос алынҷа чылығ-кӱс сығарчатхан, че хазна реестрінде санға алылбаан предприятиелер ідӧк хомай ниме-ноо сығарча. Пу пірігістернің киизер сығарыстарын синдірер ӱчӱн, республикада «Киині хайраллирдаңар» закон тимнелген. Аны хоостыра Хакасия ӱлгӱлерінің киині хайраллирынҷа хоза кирексіністер кирер оңдай пар.
Андағ кирексіністернің пірсі – идінҷектерге хара таснаң одынылчатхан котельнайларны тоғындырарға чаратпазы, сынап аның ӧӧн чылығ пирҷең сетьнең тузаланар оңдай пар полза. Аннаңар правительство чарадииның проекті тимде. Че киинің арии алынҷа тураларның хара таснаң одынылчатханынаң иң тың палғалыстығ. Аның ызы киині 58 %-ке кірлепчеттір. Хакасияның ӱлгӱлері хара тас орнына тузаланылар чылығ пирер оңдай тілепчелер. Олар ідӧк ӱстӱнде адалғаннар.
– Республикада газ сығарылбинчатханда паза аны читірҷең оңдай чоғылдаңар, ол оңдай санға алылбинча. Ыс сығарбинчатхан брикеттернең тузаланары ідӧк ӱзӱрілче, че чуртағҷылар аннаң тузаланарға тың на хынминчалар. Чылығ пирҷең сетьті тартар оңдай парох. Че Ағбанда паза Харатаста пу тоғыстарға 18 миллиард салковай киректелер. Хайди кӧрчебіс, ол ідӧк аарлығ. Чарытхы полызиинаң чылығ читірері тузаланысха ідӧк кирілче, че тура ээлеріне аннаң тузаланар ӱчӱн хорадылған чарытхы паазының чардығын тӧреміл айландырарға киректелер, – искірген Владимир Юрьевич.
Алексей Лёмин Ағбанда кӧп машина санға алылғанына паза город республиканың кіні полчатханнаңар, аны кӧп транспорт иртчеткенiне хайығ айландырған. Транспорт ідӧк киизер оолығ ниме-ноо сығарча. Паза пір хомай сари – ол город ибіре орныхчатхан поселоктар паза ааллар. Россияның чир-чайаан ис-пайы паза экология министерствозы, Хакас-Минсуғ ойымындағы городтарны «Арығ кии» федеральнай проектке кирчеткенде, оларны санға албаан. Регион ӱлгӱлері, тізең, ам даа пу сурыға федеральнай министерствоның хайиин тартарға кӱстенчелер.
Чыылығ араласчылары, ікі регионның паза ӱс городтың кии кірленчеткені хоостыра прай сидіксініcтерін санға алып, пір кӧстегліг проект алыларына ізенчелер. Хакасия пазының орынҷызы Юрий Курлаев пу сағысты чуртасха кирер пӧгіннең регионнар аразындағы тоғысчы ӧме тӧстир пастағнаң сыххан. Валентин Коновалов пу пастаға чӧпсінген паза чыылығ протоколына кирерге чахаан.
Амды полған на городта кии кірленчеткенінҷе сананыстар тимнелер паза киизер сығарылчатхан хомай ниме-ноо синін хызырарынҷа тиксі план чарадылар.
Автор :
Наталья Сюптерекова
Пн | Вт | Ср | Чт | Пт | Сб | Вс |
29 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 |
13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 |
20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 |
27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 |
Кӱн таңмазы
Хакасияда
Россияда
Тилекейде